ΔΕΝ ΘΑ ΠΑΡΑΣΤΩ. Γιατί η κουλτούρα μου, η μόρφωσή μου και η κοινωνική μου θέση ΜΟΥ ΑΠΑΓΟΡΕΥΟΥΝ να εμπλακώ με μικρότητες τοπικών «παραγοντίσκων» και τις όποιες τοπικές και εσωτερικές διενέξεις τους, τους οποίους ΠΡΟΚΑΛΩ να βγουν ευθαρσώς και επωνύμως να καταλογίσουν ο,τιδήποτε σημειώνουν εις βάρος μου.
Ευχαριστώ από καρδιάς τον Δήμαρχο Κεφαλλονιάς κ. Αλέξανδρο Παρίση για την προτίμηση και πρότασή του προς εμένα να αναλάβω την κεντρική ομιλία κατά τα αποκαλυπτήρια.

Ευχαριστώ τον Αντιδήμαρχο κ. Ευάγγελο Κεκκάτο για την στήριξή του και την άριστη συνεργασία που ανέπτυξε μαζί μου για την όλη θετική έκβαση της υπόθεσης.

Ευχαριστώ το Δ.Σ. της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Κεφαλλήνων και Ιθακησίων ΟΔΥΣΣΕΑΣ και προσωπικά τους κ.κ. Αγγελική Χιόνη, Μαρίνο Χιόνη, Διονύση Βλάχο, Γιάννη Χιόνη, Κώστα Βαγγελάτο και Γεράσιμο Στεφανίτση για την τιμή που αποδίδουν προς το έργο μου και την υλοποίηση της σύνθεσης που προβάλλει τον Juan de Fuca.
Τέλος, ευχαριστώ ως Κεφαλλονίτισσα και ως συγγραφέας τον γλύπτη κ. Σπύρο Χουρμούζη γιατί απέδωσε μέσω μιας μοναδικής σύνθεσης –και όχι μόνον προτομής- την πολύπλοκη αυτή προσωπικότητα της θάλασσας.
Ακολουθεί το κείμενο της ομιλίας μου το οποίο οφείλω και αφιερώνω με τιμή προσωπικά σε όλους όσους παραπάνω ανέφερα, αλλά και στους επώνυμους και ανώνυμους φίλους και συμπαραστάτες στο έργο μου. Επίσης, δημοσιεύω φωτογραφίες μέσα από το εργαστήριο του καλλιτέχνη κατά την υλοποίηση της αναφερόμενης σύνθεσης, την οποία εύχομαι –όπως της πρέπει- να σεβαστούν όλοι.

Ο πρώτος Έλληνας, ο πρώτος Ευρωπαίος στις ακτές του Δυτικού Καναδά: Ιωάννης-Απόστολος Φωκάς-Βαλεριάνος ή Juan de Fuca

Σεβαστές κυρίες και αξιότιμοι κύριοι, φίλες και φίλοι

Αυτήν την μακρά περίοδο ζούμε όλοι κάτω από ένα καθεστώς ενός ιδιότυπου πολέμου: ιστορικές διαστρεβλώσεις, φαυλοκρατία, διαχρονικές πολιτοκο-οικονομικές αμαρτίες, αυτόκλητοι σωτήρες κι αχρείοι αναιδείς ξένοι και ξενόδουλοι ξεπερνούν τα όρια του σεβασμού και ενεχυριάζουν το παρόν και το επέκεινα σύροντας ταπεινωμένη τη χώρα μας στη θεατρική σκηνή της Ευρώπης και του κόσμου. Όμως, όλοι εμείς, πέρα από τις όποιες αντιπαραθέσεις μας, είμαστε ταγμένοι στην υπεράσπιση μιας ιδέας που καλείται ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ και μιας πατρίδας που λέγεται ΕΛΛΑΔΑ. Ο καθένας από εμάς, με όποια «όπλα» διαθέτει, έχει ιερό καθήκον να προβάλλει κάθε ψήγμα αυτής της ΙΔΕΑΣ και αυτής της ΠΑΤΡΙΔΑΣ, να γίνει μνημονοφύλακας των μορφών που μας καταξίωσαν διεθνώς στους αιώνες.

Μια από αυτές είναι και ο δικός μας, ο Ιωάννης-Απόστολος Φωκάς-Βαλεριάνος ή Juan de Fuca.
Από αυτό το βήμα, κάτω από αυτές τις ελιές, είχα την πραγματική τιμή να μιλήσω αρκετές φορές γι' αυτόν τον εκλεκτό της θάλασσας και τη δράση του. Ποτέ δεν επαναλήφθηκα. Γιατί πάντα αυτός κάτι καινούργιο μού αποκάλυπτε από τη ζωή του.

Όλοι οι προηγούμενοι βιογράφοι του de Fuca βασίστηκαν στις αναμνήσεις (Βενετία, 1592) του πρόξενου της Αγγλίας στο Αλέπι Michael Lok (περιλαμβάνονται στον τρίτο τόμο του έργου του Pouchas -έκδοση 1625, Κεφάλαιο 20), οι οποίες σαφώς και απετέλεσαν την σπονδυλική στήλη των βιβλίων μου που είναι τα πρώτα αυτοτελή σε παγκόσμια κλίμακα μελετήματα για αυτόν. Όμως, με την ανεξήγητη καθοδήγηση του de Fuca προχώρησα πολύ πιο πέρα από τον Lok.

• Με κατηύθυνε σε αρχεία συγκεκριμένων πλοίων που πλοήγησε σε καθορισμένα χρονικά διαστήματα,
• σε πληροφορίες για τον γάμο του στο Palos de la Frontera για να πολιτογραφηθεί Ισπανός,
• στο ημερολόγιο του Drake (1578) και του Cavendish (1588) και στην εμπλοκή του με τα πρωτοπαλλήκαρα της Ελισάβετ. (Μάλιστα ο Drake τον αποκαλεί «Γριέγκο», «Ελ Γκρέκο», «Γραικό», δηλαδή «Έλληνα», TITΛΟ ΤΙΜΗΣ τελικά, που δεν έφεραν μόνον οι θαλασσοπόροι, αλλά και κατ΄επέκταση οι Έλληνες που διέπρεπαν σε κάθε τομέα),

• σε επιστολές που αντηλλάγησαν στα μέσα του 19ου αι. μεταξύ του Alexander Taylor, γνωστού ιστορικού στο Monteray, και του άτυπου Αμερικανού Πρόξενου στα Ιόνια A.S.Υοrk , την παρουσία του στα του τόπου μας και την αποκάλυψη του ονόματός του τεκμηρίωσα μόλις το 2009 μέσα από μια δικαστική εμπλοκή του στην Κέρκυρα (το 1855. Λεγόταν Σπυρίδων Άμμωνος York, κατοικούσε στην Ζάκυνθο και πηγαινο-ερχόταν στο νησί μας). Οι επιστολές αυτές είναι από μόνες τους ένας μεγάλος θησαυρός. Γιατί μού έδωσαν τη δυνατότητα να ψάξω στο εδώ Ιστορικό Αρχείο (Γ.Α.Κ.) και να τεκμηριώσω απόλυτα ποιοι ήταν όλοι οι απόγονοί του τον 19ο αι. –και ως εκ τούτου και μέχρι τις ημέρες μας-, οι οποίοι, σημειωτέον, γνώριζαν προφορικά την ύπαρξη του Άγγλου φίλου του Φωκά, Michael Lok, αυτού που τελικά μεσολάβησε στην ελισαβετιανή Αυλή να χρηματοδοτήσει το επόμενο ταξίδι του θαλασσοπόρου στα Στενά, ταξίδι που δεν έγινε ποτέ, γιατί πρόλαβε και τον συνάντησε ο θάνατος.

• Επίσης με οδήγησε στο πιθανό σημείο ταφής του, εδώ, σε τούτο το χωριό, και
• στον πιθανό χώρο κατοικίας του (έκανα ανακοίνωση για τα θέματα αυτά στο Επιστημονικό Συνέδριο για την περιοχή, τον Σεπτέμβριο του 2005).
• Κι εκεί που νόμιζα πως «τελείωσα» με το μεγάλο κεφάλαιο που καλείται DE FUCA και πως ολοκλήρωσα το μνημόσυνο που ο λησμονημένος άγιος -ή κολασμένος- επιθυμούσε και που οι αιώνες κι εμείς ως συμπατριώτες του του οφείλαμε, μόλις πριν από ελάχιστες ημέρες ήλθε στα χέρια μου μια πληροφορία για αυτόν που είναι ΣΥΓ-ΚΛΟ-ΝΙ-ΣΤΙ-ΚΗ, και δεν έχω προλάβει να τεκμηριώσω από δεύτερη και τρίτη πηγή, και που για πρώτη φορά ανακοινώνω: ο δικός μας θαλασσοπόρος, κάτω από το ισπανικό στέμμα του Φιλίππου του Β΄ και έχοντας ήδη καταξιωθεί (ήταν maestre και στις 29.10.1561 έγινε Piloto των Ινδιών) επιλέχθηκε από τον ίδιο τον Ισπανό βασιλιά να πλοηγήσει την ναυαρχίδα "Reale" στην οποία επέβαινε ο 27χρονος τότε νόθος αδελφός του, ο Δον Ζουάν (ή Χουάν) ο Αυστριακός. Αυτός εκλέχθηκε –με μεγάλη επιτυχία- να ηγηθεί του συνασπισμένου στόλου των ενωμένων Χριστιανικών Δυνάμεων (Πάπας, Ισπανία, Βενετία, κρατίδια της Ιταλίας και Ιππότες της Μάλτας) στην κοσμοϊστορικής σημασίας θαλάσσια σύγκρουση στις Εχινάδες (Κουρτσουλάρους), γνωστή ως Ναυμαχία της Ναυπάκτου, τον Οκτώβριο του 1571.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η "Reale" ήταν θαύμα ναυπηγήσεως της εποχής, δημιούργημα των μεγαλύτερων τεχνιτών της Βαρκελώνης, είχε κατασκευασθεί το 1568 και η πρώρα της είχε ξυλόγλυπτο έργο του ονομαστού Σεβιλλιάνου γλύπτη Vasquez. Η σημασία της πληροφορίας που θέλει τον Φωκά να είναι πλοηγός (piloto) στο κεντρικότερο πλοίο της εποχής της «Αήττητης Αρμάδας», του μεγαλύτερου και πιο ξακουστού δηλαδή στόλου του τότε, είναι θεμελιώδης και ανεκτίμητη. Γιατί, με δεδομένο ότι η όλη έκβαση της ναυμαχίας κρίθηκε κυριολεκτικά στο κατάστρωμα της "Reale", ο piloto της, Φωκάς-Βαλεριάνος, ανεβαίνει σε ακόμη υψηλότερο και λαμπρότερο βάθρο του ιστορικού γίγνεσθαι, κάνοντας όλους εμάς ακόμη πιο υπερήφανους, καθώς συνέβαλε στην νίκη του ενωμένου στόλου των Χριστιανών σε μια από τις καθοριστικότερες για την πορεία της Ευρώπης ναυμαχία όλων των εποχών.

Τούτος ο τόπος έχει την ιερότητα της σφραγίδας αυτής της πολυπλάνητης προσωπικότητας και είναι ταυτόσημος με τον θαλασσινό γητευτή. Από το μέρος αυτό και πέρα από το ταφικό έμβλημα του οίκου του –που κοσμεί εν είδει ομφάλιου τον διπλανό ιστορικό βυζαντινό ναό των Αγίων Αποστόλων-, έλειπε η οπτικοποίηση του γεγονότος της ανακάλυψης των ομώνυμων Στενών, την οποία έχουμε την μοναδική τιμή να παρακολουθούμε απόψε. Η οπτικοποίηση αυτή είναι η σύνθεση του γλύπτη Σπύρου Χουρμούζη, τον οποίο συγχαίρω για τη σύλληψη και υλοποίησή της. Θεωρώ πως σήκωσε με ιδιαίτερη αίσθηση ευθύνης ένα βάρος μεγάλο και απέδειξε πως μπόρεσε κι έφερε εις πέρας, αρμονικά, εφευρηματικά και εμβληματικά, έργο μεγάλης υπευθυνότητας.

Καρφωμένο στα πλαϊνά του δρόμου/στον τοίχο υπάρχει το καράβι του de Fuca με το βασικότερο από τα εμβλήματα της Ισπανίας και αυτό του οίκου των Φωκά, για να αναγκάζει τον περαστικό να ρίχνει μια –έστω- φευγαλέα ματιά στην υπερβατική αυτή μορφή. Μπορεί να είναι τα γαλλιόνια La Trinidad ή το Sta Maria da Begonia ή το Capitana Los Reyes ή το Santa Anna που ταξίδεψε μ' αυτά στη Sinus Sinarum (τη θάλασσα της Κίνας), ή στην Mar del Nor (στον Ατλαντικό) και στην Mar del Sur (στον Ειρηνικό) κουβαλώντας ασήμι και χρυσό από τα περίφημα ορυχεία του Περού, πάντα για τα συμφέροντα της Αψβουργικής Ισπανίας, η οποία, κυριολεκτικά πνίγηκε τελικά σε αυτά.

Δίπλα στέκει το τιμόνι των καραβιών του. Αυτό που κατηύθυνε με επιτυχία –έστω την δεύτερη φορά, το 1592 (η πρώτη ήταν το 1588)- στις μέχρι τότε αχαρτογράφητες παγωμένες θάλασσες του πολικού κύκλου, στην terra incognita, αφήνοντας πίσω του την ασφάλεια των σίγουρων πλόων και που τον οδήγησε για τα καλά στον κόσμο της ιστορίας μετονομάζοντας τα μέχρι τότε μυθικά στενά του Ανιάν σε Στενά Juan de Fuca. Πολλοί ονομαστοί γεωγράφοι όπως ο Hakluyt, ο Delisle, ο Dalrymple και ο Μaldebrun στους γεωγραφικούς πίνακες τα ονόμασαν έτσι επιβεβαιώνοντας την ανακάλυψη, όχι μόνο της συγκεκριμένης γεωγραφικής τοποθεσίας, αλλά και της ρότας, του συστήματος δηλ. των ανέμων που οδηγούσε καλοτάξιδα στο στενό κι άγριο αυτό μακρινό πέρασμα.

Δυο μαρμάρινες πλάκες, η μια στα ελληνικά και η άλλη στα αγγλικά, προσφέρουν την απαραίτητη πληροφόρηση σε όποιον αποφασίσει να ανεβεί τα σκαλάκια της πλατείας και να οδηγηθεί στην προτομή του. Η ομίχλη των μύθων επιμένει να σκεπάζει το πρόσωπό του de Fuca, που είναι αναμφίβολα απόλυτα ιστορική μορφή, με πέπλο μυστικό. Έτσι μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί απεικόνισή του, γεγονός που δίνει στον καθένα την απεριόριστη δυνατότητα και δημιουργική ελευθερία να τον πλάσει η φαντασία με όποιο υλικό επιθυμεί. Κουβαλά τον σταυρό, κάτω από την προστασία του οποίου έφτασε στο ακατόρθωτο. Στο έργο αυτό ο Φωκάς κουβαλά τα πέταλα του αλόγου του, σύντροφου στα επικίνδυνα ταξίδια του. Κουβαλά τα εμβλήματα που τον διαχωρίζουν από έναν απλό ναυτικό του 16ου αι. και τον αναβιβάζουν σε σφαίρα καταξίωσης και ανωτερότητας.

Στο πρόσωπό του αντικατοπτρίζεται η ψυχή, το όραμα, το θάρρος, ο ζήλος, η θέληση, η δύναμη επιβολής και επιτυχίας. Κατά μαρτυρίες ήταν πρόσχαρος και πνευματώδης. Θα πρέπει σε αυτόν να συνυπήρχαν ένα δυσεύρετο σύνολο προτερημάτων και ελαττωμάτων, ρεαλισμού και ουτοπίας, με κυριώτερα αυτά της πρόκλησης της τύχης, του παιγνιδιού με τον κίνδυνο και την συνεχή ψυχική ένταση, τον καταλυτικό φόβο, με το στοίχημα με την αβέβαιη επιστροφή, με την αφοβία που αγγίζει τα όρια του παραλογισμού, αυτού του κλασσικού χαρακτηριστικού των πειρατών των χρόνων του τυχοδιωκτισμού, οι οποίοι μια και που ήξεραν πώς θα επιζήσουν κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, γίνονταν θρασύτατα παράτολμοι. Βίωνε καθημερινά τη σμίξη με το θάνατο, την αψηφισιά που εκπορεύεται απ΄αυτή. Ξεπέρασε τη δέσμευση των συναισθημάτων και την οδύνη της στέρησης των μικροκαθημερινών χαρών κι αναγκών. Εν ολίγοις, στην προτομή αποτυπώνεται η αυτογνωσία της ανείπωτης επιτυχίας ενός άξιου αναχωρητή των θαλασσών.

Με αφορμή την αποψινή βραδιά θέλω να τιμήσω και να ευχαριστήσω τον Δήμαρχο Κεφαλλονιάς κ. Αλέξανδρο Παρίση και τον Αντιδήμαρχο κ. Ευάγγελο Κεκκάτο για την πρόταση και την τιμή που μου έκαναν να μιλήσω εδώ. Επίσης ευχαριστώ το Δ.Σ. της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Κεφαλλήνων και Ιθακησίων ΟΔΥΣΣΕΑΣ και συγκεκριμένα τους κ.κ. Αγγελική Χιόνη, Μαρίνο Χιόνη, Διονύση Βλάχο, Γιάννη Χιόνη, Γεράσιμο Στεφανίτση Κώστα Βαγγελάτο –κι ας με συγχωρήσουν όλοι όσοι δεν αναφέρω, γιατί απλώς δεν γνωρίζω- οι οποίοι ανέλαβαν την με κάθε τρόπο προώθηση μορφών που καταξίωσαν την πατρίδα μας, μια από τις οποίες είναι και ο αποψινός μας μύστης, ο Φωκάς Βαλεριανός ή Βαλεριάνος, ο θαλασσινός που ο ίλιγγος της απεραντοσύνης οδήγησε στο να σπάσει τα σύνορα του απραγματοποίητου.

Στον πρόλογο του δεύτερου γι' αυτόν βιβλίου μου λέω πως «ο Φωκάς δεν ανήκει σε καμμιά από τις χώρες που αναφέρονται στο διάβα της πολυκύμαντης ζωής του –και αναφέρονται αρκετές-. Ανήκει σε μια πατρίδα χωρίς γεωγραφικά όρια, σε μια χώρα που τα σύνορά της ορίζονται από τις ανησυχίες του». Μόνο που μέσα από την μακροχρόνια έρευνά μου σε αρχεία της Βενετίας, της Ισπανίας, της Βρετανίας, του Σηάτλ, του Μεξικό, του Περού, επιβεβαίωσα πως τούτη η χώρα είναι η Ελλάδα μας.
Να είστε όλοι σας πάντα καλά...

Ευρυδίκη Λειβαδά