Μπιτκοϊν και κρυπτονομισματα

Φούσκα ή Πυραμίδα;

Δρ Γαβριήλ Μανωλάτος

Καθηγητής Διεθνούς Οικονομίας και Ανάπτυξης

Μπιτκόιν (Bitcoin) τι είναι 

Το Μπιτκόιν είναι ένα ψηφιακό νόμισμα το οποίο δεν υπάρχει επισήμως σε καμία φυσική μορφή, κερμάτων ή χαρτονομισμάτων. Δεν παράγεται από καμία συγκεκριμένη χώρα. Δεν ελέγχεται από καμία συγκεκριμένη τράπεζα ή κυβέρνηση. Η παραγωγή του, η αποθήκευσή του, η διακίνησή του, και όλες οι συναλλαγές με αυτό γίνονται αποκλειστικά σε ηλεκτρονική μορφή. Χρησιμοποιείται όπως τα μετρητά. Μπορείς να το στέλνεις μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (e-mail) από τον έναν στον άλλο, σχεδόν στιγμιαία, οπουδήποτε στον κόσμο. “Γεννήθηκε και γιγαντώθηκε” με το Ίντερνετ και αποτελεί μία μορφή χρήματος για το Ίντερνετ.

Η αρχική αξία του Μπιτκόιν ήταν 1Β=0,003$ δηλαδή 1$=333,33Β ενώ στις 17/12 του 2017 το ένα μπιτκόιν  πωλείται αντί 20.000 δολαρίων. Σήμερα, η ισοτιμία μπιτκόιν / δολάριο ΗΠΑ  είναι 34.183,352. Έχει τραβήξει πάνω του τα φώτα της δημοσιότητας για πολλούς λόγους. Από την αυξανόμενη ζήτηση και τις διακυμάνσεις στην τιμή του, μέχρι την εμπλοκή του σε παράνομες συναλλαγές. Είναι τόση η συμμετοχή του στις διάφορες συναλλαγές που απορροφά τεράστια ηλεκτρική ενέργεια. Το bitcoin απορροφά περισσότερη ενέργεια από την Ελλάδα, το Ισραήλ και την Ισλανδία. Κοστίζει 25 εκατ. δολάρια ημερησίως σε ηλεκτρική ενέργεια.

Κρυπτονόμισμα και κρυπτογραφία

Το μπιτκόιν (Bitcoin) είναι ένα ίσος προς ίσον (peer-to-peer) σύστημα πληρωμών και ένα ψηφιακό συνάλλαγμα ανοιχτού κώδικα. Ουσιαστικά ανήκει στην κατηγορία του κρυπτονομίσματος (cryptocurrency), καθώς χρησιμοποιεί μεθόδους κρυπτογραφίας για τη δημιουργία και διαχείριση των χρημάτων, και για την επιβεβαίωση της εγκυρότητας των συναλλαγών.

Κρυπτονόμισμα, σε γενικές γραμμές, είναι ένα νομισματικό σύστημα, που τα κύρια χαρακτηριστικά του είναι: Η σταθερότητα, η ασφάλεια, η ανωνυμία, και η ιχνηλασιμότητα. Για να επιτευχθεί αυτό, το σύστημα χρησιμοποιεί δύο εργαλεία: Την κρυπτογραφία και έναν κατάλογο δημόσιων καταχωρήσεων. Σε αυτόν τον κατάλογο, ο καθένας μπορεί να μάθει όλες τις λεπτομέρειες της κάθε συναλλαγής.

Το όνομα «κρυπτο-νόμισμα» προέρχεται από το όνομα της επιστήμης “κρυπτογραφία”. Κρυπτογραφία είναι η επιστήμη των μεθόδων κρυπτογράφησης δεδομένων. Υπάρχουν δύο σκοποί για τη χρήση κρυπτογράφησης. Ο πρώτος είναι να στέλνει μηνύματα με ασφάλεια και εχεμύθεια. Ο δεύτερος είναι να υπάρχει μια λύση διαφόρων προβλημάτων στον τομέα της ασφάλειας των δεδομένων και της αυθεντικότητας. Το Κρυπτονόμισμα ενσωματώνει μια ποικιλία τεχνολογιών και θεωριών που αναπτύχθηκαν από κρυπτογράφους. Ο κύριος στόχος αυτών είναι η δημιουργία ενός συστήματος ψηφιακού χρήματος με υψηλή ασφάλεια το οποίο θα πρέπει να είναι ανθεκτικό στη λογοκρισία και στην απάτη.

Η δημιουργία και η λειτουργία του Μπιτκόιν

Το 2008, πιθανότατα με έμπνευση και αφορμή την οικονομική κρίση, έγινε η πρώτη επιστημονική δημοσίευση που περιέγραφε το μπιτκόιν. Το 2009 έκανε την πρώτη του λειτουργική εμφάνιση, με την κυκλοφορία του πρώτου πελάτη ανοιχτού κώδικα, και την δημιουργία των αντίστοιχων μπιτκόινς (bitcoins) . Ο συγγραφέας της δημοσίευσης, και δημιουργός του αντίστοιχου λογισμικού, παρέμεινε ανώνυμος, χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο Satoshi Nakamoto. Η πραγματική ταυτότητά του, ή ακόμα και το αν πρόκειται για ένα άτομο ή για μία ομάδα, παραμένει άγνωστο μέχρι και σήμερα. Οι υποθέσεις σε σχέση με την ταυτότητά του αναφέρονται σε μαθηματικές ιδιοφυΐες, επιστήμονες των υπολογιστών, οικονομικούς κοινωνιολόγους με γνώσεις προγραμματισμού και ομάδες κρυπτογράφων. Υπάρχουν επίσης θεωρίες, όπως πχ ότι οι εταιρείες Samsung, Toshiba, Nakamichi και Motorola κρύβονται πίσω από το μπιτκόιν.

Από το 2009 μέχρι και τις αρχές του 2010 το Bitcoin δεν είχε καμία απολύτως αξία. Τον Απρίλιο του 2010 ξεκίνησαν οι πρώτες συναλλαγές στις χρηματαγορές, με την αξία του κάθε Bitcoin να μην ξεπερνάει τα 0,14 δολάρια. Η πρώτη εμπορική συναλλαγή με το νέο ψηφιακό νόμισμα έγινε στις 18 Μαΐου 2010, όταν ο προγραμματιστής Laszlo Hanyecs, από την Φλόριντα  των Ηνωμένων Πολιτειών, έκανε μια δημοσίευση στο Forum BitcoinTalk.org, προσφέροντας 10.000 bitcoins σε όποιον του παράγγελνε δυο πίτσες. Στις 22 Μαΐου, ο αγρότης David Forster από την Μασαχουσέτη, με το ψευδώνυμο Jarcos στο forum, δέχτηκε τη συναλλαγή. Ο Laszlo έλαβε τις δύο πίτσες από την αλυσίδα Papa John’s. Την άνοιξη του 2011, τα 10.000 εκείνα bitcoins (για τις 2 πίτσες) θα έφταναν να αξίζουν 272.329,00 δολάρια. Στις αρχές Δεκεμβρίου 2013 το Bitcoin είχε φτάσει να αξίζει μεταξύ 1.200 και 1.400 δολαρίων το καθένα, κάνοντας την πίτσα εκείνη να αξίζει περίπου όσο ένα ιδιωτικό νησί. Στον αντίποδα, στα μέσα Δεκεμβρίου και μέσα σε λιγότερη από μία ημέρα, η αξία του μπιτκόιν έπεσε κάτω από τα 550 δολάρια. Γενικά, πάντως, η αξία του μπιτκόιν είναι ασταθής.

Τα πλεονεκτήματα

Υποστηρίζεται από πολλούς, ότι το μπιτκόιν αποτελεί μία δύναμη εκδημοκρατισμού και μετάλλαξης του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ιστορικά, τα εθνικά νομίσματα αντέχουν κατά μέσο όρο περίπου τριάντα χρόνια, προτού κυλήσουν στον υπερπληθωρισμό, την υποτίμηση και εκεί που οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τη δύναμη του νομίσματος για να δημιουργήσουν κρυμμένους φόρους μέσα από τον πληθωρισμό. Να αφαιρέσουν δηλαδή χρήματα από συνταξιούχους, τις αποταμιεύσεις αλλά και τους επενδυτές, για να καλύψουν τα χρέη τους. Ελάχιστα είναι τα νομίσματα που άντεξαν περισσότερο από 30 χρόνια και δεν αντιμετώπισαν τέτοια φαινόμενα. Το bitcoin είναι μία νέα επιλογή, μία νέα μορφή νομίσματος, ένα σύστημα νομίσματος που δεν ελέγχεται από κυβερνήσεις και λειτουργεί στο Ίντερνετ, χρησιμοποιώντας ένα διαδικτυακό πρωτόκολλο από το οποίο εξασφαλίζεται η λειτουργία του από τη συνεργασία χιλιάδων συμμετεχόντων εκ των οποίων κανένας δεν έχει τον έλεγχο. Δεν υπάρχει καμία κεντρική τοποθεσία, όπως άλλωστε είναι η δομή του Web και του email. Το Μπιτκόιν (bitcoin) έφερε την απελευθέρωση του νομίσματος στους ιδιώτες. Και μοιάζει να είναι μία ιδέα που προχωράει και επεκτείνεται και θα ανέβει ψηλά.  Θα δούμε όμως ακόμη πολλές αναταράξεις, μεγάλη ένταση που θα ανεβαίνει ψηλά πολύ γρήγορα και πιθανότατα, θα πέφτει χαμηλά πολύ γρήγορα. Θα έχει πολλές διακυμάνσεις. Είναι ακόμη ένα μικρό νόμισμα που χρησιμοποιείται ως “καταφύγιο” για πολύ μεγάλες οικονομίες. Για παράδειγμα, οι Κινέζοι το χρησιμοποιούν ως μέσο αποφυγής ελέγχου των ισοτιμιών και της υποτίμησης του δικού τους νομίσματος.

Δεν θα πρέπει, πιστεύω, κάποια χώρα να υιοθετήσει το bitcoin ως εθνικό νόμισμα. Η ιδέα των εθνικών νομισμάτων ως μορφή μονοπωλίου των κυβερνήσεων η οποία επιβάλλεται στους πολίτες είναι και ο λόγος που υπάρχει το χάος των ισοτιμιών των νομισμάτων σήμερα. Αντίθετα, το bitcoin αποτελεί μία δυνατότητα επιλογής για τους πολίτες να το υιοθετήσουν αν το επιθυμούν. Στην πραγματικότητα, αποτελεί το αντίθετο της επιβολής ενός κρατικού νομίσματος.

Μήπως είναι φούσκα ή πυραμίδα;

Μήπως όμως πρόκειται για ένα Σχήμα Πόντσι ή μία οικονομική φούσκα που σε λίγο θα σκάσει; O όρος «Σχήμα Πόντσι» (Ponzi Scheme) αναφέρεται σε οποιαδήποτε χρηματική απάτη στηρίζεται σε «πυραμίδα» επενδυτών. Η πυραμίδα επενδυτών αποτελεί ένα παράνομο επενδυτικό σχήμα που περιλαμβάνει την πληρωμή απόδοσης σε επενδυτές από τα χρήματα που πληρώνονται από μεταγενέστερους επενδυτές, αντί από τα καθαρά κέρδη που συγκεντρώνονται από πραγματικές πωλήσεις.

Για να υπάρχει όμως ένα Σχήμα Πόντσι, θα πρέπει να υπάρχει κάποιος που να ωφελείται απευθείας από το Σχήμα Πόντσι δηλαδή την πυραμίδα. Εδώ όμως, δεν υπάρχει κανείς που να το ελέγχει ή να ωφελείται απευθείας από την ανάπτυξη του bitcoin, πέρα από το γεγονός ότι οι άνθρωποι που έχουν επενδύσει στο bitcoin έχουν κάτι να κερδίσουν αν γίνει δημοφιλές. Με αυτόν τον τρόπο, κάθε νόμισμα ευνοεί αυτούς που το υιοθέτησαν πρώτοι. Κάθε τεχνολογία έχει παρόμοιο μονοπάτι. Οι πρώτοι που το υιοθετούν, κερδίζουν τα περισσότερα, όπως οι πρώτοι άνθρωποι που υιοθέτησαν το Ιντερνέτ κέρδισαν τα περισσότερα από το Διαδίκτυο. Δεν μπορούμε να το θεωρήσουμε ένα Σχήμα Πόντζι ή πυραμίδα για αυτόν το λόγο.

Αν όμως το μπιτκόιν δεν αποτελεί πυραμίδα ή Σχήμα Πόντσι θα μπορεί να γίνει μια φούσκα.  Δεν είναι η πρώτη άλλωστε. Ένας λόγος για τον οποίο το Bitcoin δημιουργεί  φούσκες είναι ότι πρόκειται για ένα σχετικά μικρό νόμισμα, είναι παγκόσμιας εμβέλειας, είναι πολύ ανοιχτό στις διαπραγματεύσεις και ως αποτέλεσμα έχεις αυτές τις «συναισθηματικές» αποκρίσεις. Ο κόσμος είναι ενθουσιασμένος που ανεβαίνει η τιμή και αυτό θα προκαλέσει την άνοδό του σε τιμές που δεν μπορούν να υποστηριχθούν. Και μετά η τιμή θα ξαναπέσει. Έχουμε δει αυτές τις μεταβολές όπου πάει γρήγορα πολύ ψηλά και με τον ίδιο τρόπο πολύ χαμηλά. Σήμερα πάντως, το μπιτκόιν είναι πολύ πιο σταθερό από ότι ήταν μερικά χρόνια πριν.

Το μέλλον του Μπιτκόιν

Στο μέλλον θα δούμε, πιθανότατα, έναν κόσμο με ψηφιακά νομίσματα, ανεξάρτητα, μη κρατικά, όπως το bitcoin, αποκεντρωμένα που δεν θα ελέγχονται από κανέναν, που θα βασίζονται σε δικτυακή συνεργασία στο διαδίκτυο, με ανοιχτή πρόσβαση για όλους. Θα μπορέσουν, πιθανότατα, να συνυπάρξουν με επιτυχία μαζί και με τα εθνικά νομίσματα. Στο μέλλον θα σπάσει το μονοπώλιο των εθνικών νομισμάτων και θα δούμε αρκετά ψηφιακά νομίσματα που θα βασίζονται στη διαδικτυακή συνεργασία. Είτε αυτά θα είναι το μπιτκόιν, είτε κάτι άλλο, είτε με άλλο όνομα ή με διαφορετική τεχνολογία. Στο μέλλον θα έχουμε εθνικά ψηφιακά νομίσματα, καθώς και ιδιωτικά ψηφιακά νομίσματα που δεν θα ελέγχονται από τράπεζες και κυβερνήσεις.