Έχεις δει κάτι παιδιά να περπατούν σιωπηλά, συλλογισμένα, με το πρόσωπο χαμηλά, τις τσάντες να αγκομαχούν στους ώμους και την φωνή μέσα τους να θέλει να πει: «Σταμάτα! Άσε με! Έτσι είμαι εγώ! Σε όποιον αρέσω!»

Ναι, τα έχεις δει και αυτά και τους άλλους, «τους μεγάλους», που με λόγια και με πράξεις κακοποιούν την ανθρώπινη ψυχή. Περνούν δίπλα μας, μένουν στην γειτονιά μας, είναι στην παρέα μας ή και στο σπίτι μας. Κι όμως δεν τους βλέπεις, δεν τους ακούς! Μιλούν, φωνάζουν, χειρονομούν, χτυπούν…

«Πώς είσαι έτσι ρε;», «Θέλεις την μαμάκα σου;», «Εδώ κάνω κουμάντο εγώ, κατάλαβες;»

Αφορμή, ένα περιστατικό που είδα, τυχαία, κάνοντας την συνηθισμένη πρωινή διαδρομή με το αυτοκίνητο. Μία ομάδα εφήβων έξω από το λύκειο, μιλούσε έντονα με κάποιον, ίσως συνομήλικο, φωνάζοντας του επιδεικτικά: «Κάνε στην άκρη ρε χοντρέ!». Μετά τον έσπρωξαν και το παιδί βρέθηκε στον δρόμο ακριβώς μπροστά στις ρόδες μου. Έφτασε μια στιγμή για να γίνει μια έκρηξη ερωτήσεων στο μυαλό μου: «Τι θα συνέβαινε αν το σπρώξιμο ήταν πιο δυνατό και αν δεν σταματούσα το αυτοκίνητο;», «Τι είναι αυτό που ωθεί τα παιδιά στην βία;», «Τι κάνουμε εμείς οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί, οι φίλοι;».

Αμέτρητα τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού στην χώρα μας και κάθε μέρα πολλαπλασιάζονται. Σε πρόσφατη έρευνα το 32% των μαθητών, έχει πέσει έστω μια φορά θύμα σχολικού εκφοβισμού, ενώ το 30,2%, έχει κάποια στιγμή γίνει ο ίδιος δράστης. Ο Άρης με τη σπασμένη μύτη και τα σκισμένα φρύδια, επειδή ήταν πιο κοντός από ότι έπρεπε, ο 14χρονος που έδωσε τέλος στη ζωή του επειδή δεν άντεχε να εκφοβίζεται καθημερινά από τους συμμαθητές του, ο 13χρονος στα Πατήσια που έκαναν πλάκα όταν του έσπαγαν το κεφάλι, ο νεαρός στη Σύρο που πλέον ζει με τις κρίσεις πανικού και πόσοι άνθρωποι ακόμα που βιώνουν καθημερινά τον φόβο. Πολλά τα είδη του εκφοβισμού: λεκτικός εκφοβισμός (με λεκτική βία, απειλές και προσβολές), σωματικός (με επιθέσεις, παρενοχλήσεις και παραβιάσεις χώρου), κρυφός εκφοβισμός (με αρνητικά σχόλια, κοροϊδία, έντονο βλέμμα και εκφράσεις προσώπου) και, στις μέρες μας, ο διαδικτυακός εκφοβισμός (μέσω μηνυμάτων και βίντεο και κλοπές προσωπικών δεδομένων). Παντού, όμως, ένας κοινός στόχος «ο φόβος», η επίδειξη δύναμης και εξουσίας του φαινομενικά ισχυρότερου στον ασθενέστερο.

Παιδιά, έφηβοι ακόμα και ενήλικες ασκούν εκφοβισμό, είναι συνήθως αυτοί που έχουν ελλιπές δέσιμο με την οικογένεια τους  και αυτοί που μία αναποτελεσματική πειθαρχία από έναν κυρίαρχο ενήλικα τους ώθησε να θέλουν να έχουν οι ίδιοι τώρα την εξουσία. Γενικότερα το bullying το συναντάμε να ασκείται από τον ισχυρότερο στον πιο αδύναμο, ωστόσο ειδικότερα μπορεί να εξασκείται για διαφορές που υπάρχουν όσον αφορά:

• Την κοινωνική τάξη (πλούσιοι ή φτωχοί)
• Το φύλο
• Την σεξουαλική τάση (ομοφυλοφιλική)
• Την εθνικότητα
• Την θρησκεία (αλλόθρησκος ή άθεος)
• Την εμφάνιση (αρσενική για γυναίκα, θηλυκή για άνδρα, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κλπ.)
• Την προσωπικότητα (αδύναμη ή μη διεκδικητική)

Γονείς, εκπαιδευτικοί, συγγενείς και φίλοι οφείλουν να βοηθήσουν στην πρόληψη και την αντιμετώπιση του φαινομένου που ονομάζουμε στην εποχή μας εκφοβισμό (bullying). Μερικοί τρόποι για να γίνει αυτό είναι οι εξής:

• Να είναι παρατηρητικοί και να επεμβαίνουν όταν πέσει στην αντίληψη τους ένα περιστατικό εκφοβισμού. Αυτό μπορεί να γίνει σε σημεία όπως η αυλή του σχολείου, οι παιδικές χαρές και τα πάρκα, τα στενά δρομάκια και τα εγκαταλελειμμένα κτίρια.
• Να ειδοποιήσουν την οικογένεια του παιδιού, που οφείλει να είναι ενήμερη και να γίνει μέρος της λύσης του προβλήματος. Από την πλευρά τους οι γονείς να συνεργάζονται με το σχολείο, ώστε να ληφθούν μέτρα για την αποκατάσταση και την οριοθέτηση του ζητήματος με γονείς και δράστες.
• Όλοι μαζί να συμβουλέψουν και να προετοιμάσουν το παιδί στο πώς να διαχειρίζεται το bullying, να δημιουργήσουν έναν πιο δυνατό χαρακτήρα, που να μπορεί να αγνοήσει συμπεριφορές, να μην επηρεάζεται από σχόλια και αντιδράσεις αλλά να πιστεύει στον εαυτό του και να αμύνεται ψυχολογικά σε καταστάσεις εκφοβισμού.
• Να εκπαιδεύσουν τα παιδιά να σέβονται τους συνανθρώπους, να νιώθουν αισθήματα αλληλεγγύης και συμπάθειας για τους άλλους, να βλέπουν πόσο επικίνδυνες είναι κάποιες συμπεριφορές, να γνωρίζουν τις νομικές συνέπειες των πράξεων τους και τι σημαίνει αυτό για την υπόλοιπη ζωή τους, ενώ πρώτα οι ίδιοι οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να καλλιεργήσουν ένα περιβάλλον ασφάλειας και αυτοεκτίμησης στο σπίτι και το σχολείο.

Ωστόσο, δεν είναι μόνο οι γονείς, οι δάσκαλοι και η κοινωνία που έχει την ευθύνη και την υποχρέωση να βοηθήσει στην εξάλειψη του σχολικού εκφοβισμού αλλά και κάθε είδους εκφοβισμού, είναι και τα ίδια τα παιδιά. «Μπορούν να βοηθήσουν τον εαυτό τους;», είναι ένα ερώτημα. «Μπορούν», είναι η απάντηση. Έτσι, εάν είμαστε εμείς τα θύματα, μπορούμε:

• Να μιλήσουμε σε κάποιο άτομο εμπιστοσύνης.
• Να διαγράψουμε λογαριασμούς κοινωνικών δικτύων των ατόμων που μας εκφοβίζουν.
• Να ζητήσουμε βοήθεια από κάποιον ενήλικα ή τον σχολικό ψυχολόγο και να επιμείνουμε να μας ακούσει.
• Να περνάμε περισσότερο χρόνο με ανθρώπους που αισθανόμαστε και περνάμε καλά.
• Να αποφεύγουμε περιοχές που μπορεί να μας επιτεθούν.
• Να μην απαντάμε με βία αλλά να μένουμε σιωπηλοί και να απομακρυνόμαστε.

Τα σημάδια του εκφοβισμού βρίσκονται παντού. Αν, λοιπόν, είσαι γονέας δες την αλλαγή στον ύπνο και την διατροφή του παιδιού, αν είσαι εκπαιδευτικός δες την απόσυρση και άκου τις φωνές στο προαύλιο, το τραύλισμα του κάθε φορά που πάει να μιλήσει μπροστά στους νταήδες. Αν είσαι φίλος δες τα σημάδια στο σώμα, την καθημερινή απομόνωση και άκου πως δεν θέλει πλέον να πάει σχολείο. Αν είσαι η κοινωνία δες γύρω σου στον δρόμο για τη δουλειά, στο πάρκο με τα άλλα παιδιά, τις κλίκες που μαζεύονται και περικυκλώνουν παιδιά και άκου τις φωνές και τις προσβολές στα στενά δρομάκια της γειτονιάς.

Κοίτα, άκου, μίλα, άλλαξε το, γίνε ανοιχτός στο καινούργιο, το διαφορετικό, το αλλιώτικο και μην κρίνεις αυτό που έχεις δίπλα σου. Πώς να σταματήσουν τα περιστατικά εκφοβισμού αν δεν μάθουμε στα παιδιά μας να σέβονται τον συνάνθρωπο όπως ακριβώς θα σεβόντουσαν και τον ίδιο τους τον εαυτό, αν δεν τα βοηθήσουμε να αποκτήσουν αυτογνωσία, αν δεν μάθουν να εκτιμούν τον εαυτό τους και τους γύρω τους και να καταλάβουν τι και πως αξίζουν να τους συμπεριφέρονται;

Νοέμβριος 2022

Μάρθα Τσαμασλίδου

Λογοθεραπεύτρια ΚΕΔΑΣΥ Κεφαλληνίας