Η Παγκόσμια Ημέρα Αναπηρίας εορτάζεται κάθε χρόνο στις 3 Δεκεμβρίου παγκοσμίως και καθιερώθηκε το 1992 με πρωτοβουλία του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών με στόχο να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση για τα θέματα που αφορούν τα άτομα με αναπηρία και να προωθηθεί η ισότητα και η ενσωμάτωσή τους στην κοινωνία. Περίπου το 16% του παγκόσμιου πληθυσμού ζουν με κάποια μορφή αναπηρίας, ενώ στην Ελλάδα, ο αριθμός των Ατόμων με Αναπηρία, υπολογίζεται γύρω στο 1 εκατομμύριο.

Τι σημαίνει όμως η λέξη αναπηρία; Η αναπηρία συνιστά μία κατάσταση σωματική ή πνευματική που εμποδίζει το άτομο ή καθιστά δυσκολότερο για αυτό να συμμετέχει σε συγκεκριμένες δραστηριότητες της καθημερινότητας και να αλληλοεπιδρά με τον κόσμο γύρω του. Στο άρθρο 1 της Διεθνούς Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία του Ο.Η.Ε. ορίζεται ότι τα άτομα με μακροχρόνιες σωματικές, νοητικές, πνευματικές και αισθητηριακές βλάβες συμπεριλαμβάνονται στα Άτομα με Αναπηρία και οι βλάβες αυτές σε αλληλεπίδραση με διάφορα εμπόδια είναι δυνατόν να τους παρεμποδίσουν να συμμετάσχουν πλήρως και αποτελεσματικά στην κοινωνία σε ίση βάση με τους άλλους. Τέλος, οι αναπηρίες χωρίζονται στις εξής κατηγορίες:  Κινητική Αναπηρία (λ.χ. παραπληγία, εγκεφαλική παράλυση), Αισθητηριακή Αναπηρία (λ.χ. Κώφωση, Τύφλωση), Ψυχική Αναπηρία (λ.χ. μανιοκατάθλιψη, σχιζοφρένεια), Νοητική Αναπηρία (λ.χ. σύνδρομο Down)  και άλλες Αναπηρίες (λ.χ. βαριές και πολλαπλές μορφές αναπηρίας) σύμφωνα με την Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (Ε.Σ.Α.με Α.).

Στη χώρα μας ο αριθμός των Ατόμων με Αναπηρία αποτελεί περίπου το 10% του πληθυσμού της, γεγονός που σημαίνει ότι σε κάθε 10 ανθρώπους που συναντά κάποιος κατά τη διάρκεια ενός περιπάτου στην πόλη, μίας εξόδου στο θέατρο ή σε κάποιο εστιατόριο, ο ένας από αυτούς θα έχει κάποια μορφή αναπηρίας. Πράγματι, όμως, τους συναντάμε; Δυστυχώς, όχι. Και αυτό συμβαίνει διότι οι δυσκολίες και τα εμπόδια που συναντούν τα άτομα με αναπηρία στην καθημερινή τους ζωή είναι πολλά, με αποτέλεσμα να μην έχουν πολλές φορές τη δυνατότητα πρόσβασης σε διάφορες κοινωνικές δραστηριότητες, αλλά ούτε και ευκαιρίες κοινωνικής ενσωμάτωσης. Ένας από τους κυρίαρχους λόγους για τη μη συμπερίληψη των ατόμων με αναπηρία στην κοινωνία και στην εκπαίδευση είναι η έλλειψη υποδομών προσβασιμότητας, η απουσία, δηλαδή, ενός  προσβάσιμου περιβάλλοντος στο οποίο το οποιοδήποτε άτομο με αναπηρία θα είναι σε θέση να λειτουργήσει αυτόνομα χωρίς καμία υποστήριξη από άλλο πρόσωπο. Αποτελεί, λοιπόν, επιτακτική ανάγκη οι κοινωνίες να λάβουν μέριμνα για τον σχεδιασμό προϊόντων, συστημάτων κατασκευής κτιρίων, ιστοσελίδων και μέσων μαζικής μεταφοράς που θα αξιοποιούνται από όλους τους ανθρώπους ανεξάρτητα από τις σωματικές ή τις νοητικές τους λειτουργίες με στόχο την ισότιμη πρόσβαση των Ατόμων με Αναπηρία στο κοινωνικό περιβάλλον.

Όσον αφορά στην εκπαίδευση των Ατόμων με Αναπηρία παρατηρείται ότι τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες χώρες ακολουθούν το μοντέλο της συμπερίληψης που έχει ως βασική επιδίωξη την αναδιαμόρφωση του αναλυτικού προγράμματος και την ανάπλαση της πολιτικής και πρακτικής του σχολείου, με στόχο η σχολική δομή να είναι προσανατολισμένη στις ανάγκες κάθε μαθητή ξεχωριστά. Η εκπαιδευτική συμπερίληψη στοχεύει, επίσης, στο να απολαμβάνουν οι μαθητές με και χωρίς αναπηρία κοινωνικά προνόμια, ώστε να φοιτούν μαζί σε γενικά σχολεία και πρεσβεύει  ότι η κοινή εκπαίδευση μαθητών με και χωρίς αναπηρία σε γενικά σχολεία δύναται να λειτουργήσει προς όφελος των μαθητών με αναπηρία, καθώς θα έχουν περισσότερες ευκαιρίες για να αλληλοεπιδράσουν και να αναπτύξουν κοινωνικές σχέσεις με τους τυπικά αναπτυσσόμενους συμμαθητές τους.

Στην Ελλάδα η ειδική αγωγή και εκπαίδευση αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της υποχρεωτικής και δωρεάν δημόσιας παιδείας,  με την πολιτεία να μεριμνά για την παροχή δωρεάν δημόσιας ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης στους αναπήρους όλων των ηλικιών και για όλα τα στάδια και τις εκπαιδευτικές βαθμίδες.  Επιπλέον, υπάρχει δέσμευση από μεριά της πολιτείας για τη διασφάλιση ίσων ευκαιριών για πλήρη συμμετοχή και συνεισφορά στην κοινωνία, ανεξάρτητη διαβίωση, οικονομική αυτάρκεια και αυτονομία, με πλήρη κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους στη μόρφωση και στην κοινωνική και επαγγελματική ένταξη σε όλους τους πολίτες με αναπηρία και διαπιστωμένες ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.  Τέλος, τα παιδιά και οι νέοι με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες είναι δυνατόν να δεχτούν εκπαιδευτική και ειδική υποστηρικτική βοήθεια μέσω ενός  φάσματος προγραμμάτων.  Τα βασικότερα από αυτά είναι η υποστήριξη μέσα στη γενική τάξη (ΕΕΠ, παράλληλη στήριξη), η κατ’ οίκον υποστήριξη, η υποστήριξη σε τμήματα ένταξης μέσα στα γενικά σχολεία  και, όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η παροχή εκπαίδευσης σε αυτοτελείς σχολικές μονάδες ειδικής αγωγής  Α/βθμιας και Β/βθμιας Εκπαίδευσης (Ειδικά Νηπιαγωγεία, Ειδικά Δημοτικά, ΕΝΕΕΓΥ-Λ) καθώς και η παροχή ειδικής τεχνικής εκπαίδευσης (ΕΕΕΕΚ).

Τι συμβαίνει όμως με την επαγγελματική εκπαίδευση και αποκατάσταση των ατόμων με αναπηρία στην Ελλάδα; Αρχικά η εκπαίδευση που λαμβάνουν δεν συμβάλλει ιδιαίτερα στην εύρεση εργασίας,  καθώς τα προγράμματα σπουδών πολλές φορές δε συνδέονται και δεν ανταποκρίνονται με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας. Επιπλέον, παρατηρείται έλλειμμα επαγγελματικού προσανατολισμού και θεσμικής σύνδεσης με την αγορά εργασίας, ανεπαρκής αριθμός εκπαιδευτών καθώς και έλλειψη εκπαιδευτών κατάλληλα εκπαιδευμένων. Παρά το γεγονός ότι για τα άτομα με αναπηρία υπάρχει νομοθετική ρύθμιση για την ισότιμη μεταχείρισή τους και για το δικαίωμά τους για την ένταξη τους στην αγορά εργασίας και την οικονομική και κοινωνική ζωή, η σημερινή εργασιακή πραγματικότητα των Ατόμων με Αναπηρία δεν είναι η ιδανική. Υπάρχει παγκοσμίως μεγάλο ποσοστό ατόμων με αναπηρία που δεν εργάζεται, ενώ  στην Ελλάδα τα ποσοστά ανεργίας των ατόμων με διανοητική αναπηρία ή άλλες αναπηρίες είναι σημαντικά υψηλότερα από τις υπόλοιπες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.  Συγκεκριμένα, περίπου το 60% των ατόμων με σοβαρή αναπηρία και 40% των ατόμων με μέτρια αναπηρία δεν συμπεριλαμβάνονται στο εργατικό δυναμικό της χώρας Τέλος, συναντούν σημαντικά εμπόδια στην απασχόλησή τους, όπως εμπόδια που σχετίζονται με την προσβασιμότητα, αλλά και εμπόδια που σχετίζονται με το κοινωνικό στίγμα, τις διακρίσεις που υφίστανται και τα στερεότυπα που υπάρχουν στην κοινωνία για αυτούς.

Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, είναι ζωτικής σημασίας, όχι μόνο κατά την Παγκόσμια Μέρα Ατόμων με Αναπηρία, αλλά και κάθε μέρα, να μην ξεχνάμε τη σημασία της ισότητας και της υποστήριξης των Άτομα με Αναπηρία.  Ας αποτελέσει προτεραιότητα και αποστολή για την ελληνική κοινωνία και την πολιτεία η προώθηση της συμμετοχής των Ατόμων με Αναπηρία σε όλους τους τομείς της ζωής. Μόνο με την συνεργασία όλων μπορούμε να δημιουργήσουμε μια πιο ισότιμη και προοδευτική κοινωνία για όλους. Μία κοινωνία στην οποία δε θα υφίστανται στερεότυπα και προκαταλήψεις για οτιδήποτε διαφορετικό, αλλά η ανοχή στη διαφορετικότητα θα αποτελεί αρετή όλων για την ομαλή συνύπαρξη των ανθρώπων στις κοινωνίες.

Κυριακή Καγκελίδου

Λογοθεραπεύτρια, ΚΕΔΑΣΥ Κεφαλληνίας

Δεκέμβριος 2023