Τα τελευταία εβδομήντα χρόνια προγραμματιστές, μηχανικοί και μαθηματικοί από όλο τον κόσμο προσπαθούσαν να κατασκευάσουν τον τέλειο υπολογιστή, έναν υπολογιστή που θα σκέφτεται και θα λειτουργεί όπως ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Σήμερα διανύουμε την 4^η βιομηχανική επανάσταση και η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ)  είναι πλέον πραγματικό επίτευγμα της επιστήμης.

Μέχρι πρότινος, ένα πολύ μικρό ποσοστό των ανθρώπων είχε τη δυνατότητα να αλληλεπιδράσει με τους υπολογιστές. Οι προγραμματιστές μελετούσαν ένα πρόβλημα, έβρισκαν τη λύση και, δίνοντας συγκεκριμένες εντολές, ο υπολογιστής απλά τις εκτελούσε. Σήμερα η διαδικασία έχει αλλάξει και ο καθένας από εμάς μπορεί να θέσει, πλέον, ένα ερώτημα-πρόβλημα στον υπολογιστή και ο υπολογιστής να βρει  τη βέλτιστη απάντηση-λύση για εμάς. Η διαφορά έγκειται στο ότι δε χρειάζεται, πλέον, κάποια γλώσσα προγραμματισμού για να επικοινωνήσουμε. Οι υπολογιστές έμαθαν να «μιλούν» τη γλώσσα των ανθρώπων! Η δυνατότητα αυτή οφείλεται στη λεγόμενη μηχανική μάθηση (machine learning). Και παρόλο που έχουμε την εντύπωση ότι οι υπολογιστές σκέφτονται και μάς μιλάνε, στην πραγματικότητα, προκειμένου να βρουν τη λύση σε οποιοδήποτε πρόβλημα, έχουν τη δυνατότητα να επεξεργαστούν δισεκατομμύρια δεδομένα σε ελάχιστο χρόνο. Αυτή είναι, άλλωστε, και η τεράστια διαφορά τους με τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Ενδεικτικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι  όσο  χρόνο χρειάζεται ένας  άνθρωπος να μάθει τα μυστικά του ψαρέματος με καλάμι, κάνοντας μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο, μια μονάδα ΤΝ, στον ίδιο χρόνο, θα μάθει να ψαρεύει με όλους τους δυνατούς τρόπους, θα μάθει τα πάντα για όλα τα είδη ψαριών, θα μάθει ανατομία, ωκεανογραφία και βιολογία…

Οι μονάδες τεχνητής νοημοσύνης έχουν πρόσβαση και έχουν αποθηκεύσει όλες τις πληροφορίες του διαδικτύου, αρχεία, εικόνες, κείμενα, προσωπικά δεδομένα των τελευταίων πενήντα ετών και συνεχίζουν να μαθαίνουν ακούραστα εικοσιτέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο, αξιοποιώντας οποιαδήποτε νέα πληροφορία προκύπτει, βελτιώνοντας με τον τρόπο αυτό τις δυνατότητές τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι, δυνητικά, αξιοποιήσιμες πληροφορίες παράγουμε και εμείς καθημερινά από τους προσωπικούς μας λογαριασμούς  στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Το κείμενο αυτό, ενδεχομένως, να το έχει ήδη καταγράψει κάποια μονάδα ΤΝ και, ίσως, μέρη αυτού χρησιμοποιηθούν. Οι περισσότεροι από εμάς, ίσως και εν’ αγνοία μας, έχουμε χρησιμοποιήσει εφαρμογές που στηρίζουν τη λειτουργία τους στην ΤΝ. Η αναγνώριση ενός τραγουδιού, η επιλογή της πιο σύντομης διαδρομής και οι διαφημίσεις στα κινητά, ανάλογα με τις πρόσφατες αναζητήσεις μας, είναι ορισμένες από αυτές.  

Η εφαρμογή, όμως, που μπήκε στη ζωή μας τον τελευταίο χρόνο, που μάς καθήλωσε όσο και μάς  προβλημάτισε, η εφαρμογή που ανέδειξε τις δυνατότητες αυτής της τεχνολογίας, είναι το ChatGPT. Το ChatGPT διαθέτει προηγμένες δυνατότητες επεξεργασίας της φυσικής γλώσσας και μπορεί να το χρησιμοποιήσει όποιος χρειάζεται απάντηση σε οποιαδήποτε ερώτηση, ιδέες, έμπνευση ή βοήθεια σε ανάπτυξη λογισμικού και συγγραφή κειμένων. Μπορείτε να ζητήσετε με απλές λεκτικές εντολές από την εφαρμογή να αναλάβει τον ρόλο ενός συγγραφέα, ενός συντάκτη, ενός δασκάλου ή ενός μεταφραστή, καθιστώντας το ένα ισχυρό εργαλείο αυτοματοποίησης διαφόρων εργασιών που βασίζονται σε κείμενο. Σε ελάχιστο χρονικό διάστημα το ChatGPT, μέσω της μηχανικής μάθησης, δεκαπλασίασε το δείκτη νοημοσύνης του και έφτασε στις 150 μονάδες. Πολύ σύντομα αναμένεται να ξεπεράσει τον υψηλότερο δείκτη ανθρώπου που έχει καταγραφεί, αυτόν του Αϊνστάιν, που ήταν 160 μονάδες. Σύντομα θα μιλάμε για υπεριδιοφυή  μοντέλα των 1000 και 1500 μονάδων IQ. Το ερώτημα είναι πώς ο μέσος ανθρώπινος νους των 100 μονάδων ευφυΐας θα μπορέσει να τα διαχειριστεί, τη στιγμή, μάλιστα, που είναι τροφοδοτημένα με όλη την τοξικότητα του διαδικτύου και οι επιστήμονες δεν έχουν βρει τον τρόπο να εμφυσήσουν στα μοντέλα αυτά ηθικούς κανόνες. Ο ίδιος ο κατασκευαστής του ChatGPT, Sam Altman, δηλώνει ότι δεν μπορεί να ελέγξει, πλέον, το δημιούργημά του και ούτε να φανταστεί πώς θα μπορούσε να το χρησιμοποιήσει ένα νοσηρό μυαλό. Για αυτούς τους λόγους ζήτησε από τα κράτη να θεσπίσουν νόμους που θα διέπουν τη λειτουργία της ΤΝ. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κάνει κάποια βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, ενώ η Αμερική και η Κίνα βρίσκονται σε έναν συνεχή αγώνα δρόμου, χωρίς ηθικούς φραγμούς, έχοντας ως κύριο γνώμονα την κατασκευή του πιο εξελιγμένου  μοντέλου.

Οι δυνατότητες της ΤΝ είναι ασύλληπτες και η ταχύτητα εξέλιξης ιλιγγιώδης. Οι επιστήμονες κάνουν λόγο για υπεριδιοφυείς-παντογνώστες μονάδες ΤΝ που με αντίστοιχη ευκολία που θα συντάσσουν ένα e-mail, θα μπορούν, μελετώντας όλα τα στοιχεία παγκοσμίως, να καταλήγουν σε μια ιατρική γνωμάτευση, μια δικαστική απόφαση, να εκπαιδεύουν τα παιδιά μας με εξατομικευμένα προγράμματα προσαρμοσμένα στις ανάγκες τους. Κάνουν λόγο για «συμπονετική» ψυχολογία που θα βοηθά στην διαχείριση της απώλειας οικείων προσώπων. Ολογράμματα, ένα είδος ψηφιακών κλώνων αγαπημένων μας προσώπων, με την όψη, την χροιά της φωνής τους, εκφράσεις και χαρακτηριστικές κινήσεις τους θα δίνουν την ψευδαίσθηση ότι ζουν ακόμα ανάμεσά μας. Αντίστοιχα όμως και οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν είναι τεράστιοι. Τα δημιουργήματα της ΤΝ θα είναι τόσο αληθοφανή που θα δυσκολευόμαστε να ξεχωρίσουμε τις ψευδείς ειδήσεις, τις τέλεια κατασκευασμένες φωτογραφίες, ακόμα και συνεντεύξεις πολιτικών ή διάσημων ατόμων που σκοπό θα έχουν να παραπλανήσουν. Πολύ σύντομα, ίσως, σηκώσουμε το τηλέφωνο και στην άλλη άκρη της γραμμής να βρίσκεται  ένα ρομπότ που θα μιμείται  τη φωνή ενός φίλου, θα  μας ζητά βοήθεια χωρίς να μπορούμε να καταλάβουμε ότι αυτό δεν είναι αλήθεια. Τίποτα, πλέον, δε θα είναι το ίδιο. Υπάρχουν, λοιπόν, ισχυρές ενδείξεις πως στο άμεσο μέλλον είναι πιθανό να μην μπορούμε να διακρίνουμε το πραγματικό από το φανταστικό.

Η επιστημονική κοινότητα έχει χωριστεί σε δύο στρατόπεδα. Οι σκεπτικιστές πιστεύουν ότι πρέπει με κάποιον τρόπο να σταματήσει αυτή η ξέφρενη πορεία, καθώς αποτελεί μία πυρηνική βόμβα που, πέραν των τεράστιων ανακατατάξεων στον εργασιακό τομέα και τις εκατομμύρια θέσεις εργασίας που θα χαθούν,  αποτελεί τεράστιο κίνδυνο ακόμα και για την ανθρωπότητα. Οι θετικιστές, αντίθετα, υποστηρίζουν ότι δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να σταματήσουμε την εξέλιξη, γιατί το ανθρώπινο είδος θα οδηγηθεί σε άλλο επίπεδο. Είναι βέβαιο ότι θα επηρεαστούν όλοι οι κλάδοι της εργασίας και, πρωτίστως, οι θέσεις που καταλαμβάνουν πνευματικοί άνθρωποι και όχι τόσο οι χειρωνακτικές θέσεις εργασίας, καθώς η ρομποτική δεν μπορεί να ακολουθήσει την εκθετική άνοδο της ΤΝ. Οι θετικιστές ισχυρίζονται ότι  κινδυνεύουμε να χάσουμε τη δουλειά μας, μόνο από έναν άλλο άνθρωπο που θα χειρίζεται καλύτερα την ΤΝ, και όχι από ένα μηχάνημα ΤΝ, καθώς πίσω από κάθε τελική απόφαση θα πρέπει να υπάρχει πάντα ένας άνθρωπος που θα έχει την ευθύνη. Επισημαίνουν, όμως, πως αν θέλουμε να παραμείνουμε ανταγωνιστικοί στον εργασιακό μας τομέα, θα πρέπει, πλέον, να προσθέσουμε στις δεξιότητές μας και τη σωστή χρήση της τεχνητής νοημοσύνης.

Τελικά τι είναι η τεχνητή νοημοσύνη; Σύμμαχος ή εχθρός της ανθρωπότητας; Πολύ σύντομα θα φανεί καθώς η αλλαγή έχει συντελεστεί και η πορεία είναι μη αναστρέψιμη. Ως λειτουργικό σύστημα η ανθρωπότητα, όπως άλλωστε και κάθε λειτουργικό σύστημα, χρειάζεται άμεσα συντήρηση και αναβάθμιση ώστε να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα. Θα μπορούσαμε να  παρομοιάσουμε τις δυνατότητες  της ΤΝ με το μαγικό τζίνι που βγήκε από το λυχνάρι και είναι έτοιμο να πραγματοποιήσει οποιαδήποτε ευχή μας.  Εμείς ας αρκεστούμε σε τρεις: Πρώτον, να τελειοποιηθεί το τεχνολογικό αυτό επίτευγμα και να έχουμε σύντομα ΤΝ με ενσυναίσθηση και ηθική. Δεύτερον, να μην κινδυνέψει η ανθρωπότητα από την ΤΝ. Και τέλος, να έχουμε ΤΝ με ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα, που θα είναι σύμμαχος και θα λειτουργεί υποστηρικτικά, ώστε να συντελέσει στην εξέλιξη και την ευημερία μιας κοινωνίας με ανθρώπινο πρόσωπο.

Κρυσταλλένια Φερεντίνου

Μαθηματικός, ΚΕ.Δ.Α.Σ.Υ. Κεφαλληνίας

Φεβρουάριος 2023