Κείμενο - Έρευνα: Ελένη Κουρούκλη

Επιμέλεια: Γιώργος Χαλαβαζής

Από τις 9 έως τις 12 Αυγούστου 1953 έγιναν τρεις καταστρεπτικοί σεισμοί αυξανόμενης έντασης, ενώ κατά το ίδιο διάστημα σημειώθηκαν τουλάχιστον 135 μετασεισμοί. Ο πρώτος μεγάλος σεισμός, μεγέθους 6,4 Ρίχτερ, σημειώθηκε στις 9 Αυγούστου του 1953 και έπληξε ιδιαίτερα τηv ανατολική Κεφαλονιά, ειδικά τη Σάμη, καθώς και την Ιθάκη. Ο επόμενος μεγάλος σεισμός, μεγέθους 6,8 Ρίχτερ, έγινε στις 11 Αυγούστου και προξένησε σημαντικές καταστροφές στις πόλεις του Αργοστολίου, του Ληξουρίου και της Ζακύνθου. Η μεγαλύτερη, όμως, καταστροφή επήλθε από τον σεισμό του πρωινού της 12ης Αυγούστου 1953, μεγέθους 7,2 Ρίχτερ, με επίκεντρο τη νοτιοανατολική Κεφαλονιά, ο οποίος ακολουθήθηκε από ισχυρό μετασεισμό μεγέθους 6,3 Ρίχτερ το μεσημέρι της ίδιας ημέρας.

Ο απολογισμός ήταν τραγικός: 455 νεκροί, 912 σοβαρά τραυματίες και 12 αγνοούμενοι. Οι πόλεις του Αργοστολίου, του Ληξουρίου και της Ζακύνθου ισοπεδώθηκαν, όπως και οι περισσότεροι οικισμοί των τριών νήσων με σημαντικότερη εξαίρεση το Φισκάρδο της Κεφαλονιάς. Σε σύνολο 33.000 οικοδομών, 27.659 κατέρρευσαν και 2.780 υπέστησαν σοβαρές ζημιές.

Η κυβέρνηση ήταν απροετοίμαστη για την αντιμετώπιση μιας τόσο μεγάλης καταστροφής.Παρόλα αυτά η κινητοποίηση των ναυτικών δυνάμεων άλλων χωρών, που έπλεαν στην περιοχή και έσπευσαν να συνδράμουν τους πληγέντες ήταν άμεση.

Αμέσως μετά τον σεισμό της 12ης Αυγούστου, δυνάμεις του Πολεμικού Ναυτικού του Ισραήλ,της Μ. Βρετανίας, των Ηνωμένων Πολιτειών, της Ιταλίας, της Γαλλίας και της Νέας Ζηλανδίας, σε συνεργασία με δυνάμεις του Ελληνικού Στρατού, ανέλαβαν το εξαιρετικά δύσκολο έργο της διάσωσης και περίθαλψης των σεισμοπαθών.
Η αδυναμία άμεσης αντίδρασης εκ μέρους της ελληνικής κυβερνήσεως, αλλά και η απαγόρευση απομάκρυνσης του πληθυσμού από τα νησιά, υπό τον φόβο ενός νέου προσφυγικού κύματος μετά τον Εμφύλιο, προκάλεσε αισθήματα οργής και απογοήτευσης στους πληγέντες. Σύντομα, όμως, η κυβέρνηση ανέκτησε τον έλεγχο της κατάστασης. Εγκαταστάθηκε στα νησιά στρατιωτική διοίκηση, η οποία έλαβε μέτρα έκτακτης ανάγκης, δημιουργήθηκαν πρόχειροι καταυλισμοί για τη στέγαση του πληθυσμού, επαναλειτούργησαν οι δημόσιες υπηρεσίες, αποκαταστάθηκαν βασικές υποδομές και ξεκίνησε ο καθαρισμός των ερειπίων. Παράλληλα, ιδρύθηκε στο Αργοστόλι υφυπουργείο Αποκαταστάσεως, ενώ συγκεντρώθηκαν από εράνους σημαντικά ποσά για την αποκατάσταση των σεισμοπαθών.

Το έργο της ανοικοδόμησης των νησιών ουσιαστικά ξεκίνησε αμέσως μετά τους σεισμούς και διήρκεσε μέχρι το τέλος της δεκαετίας. Σε εύλογο σχετικά διάστημα κατασκευάσθηκαν σύμφωνα με αυστηρούς αντισεισμικούς κανονισμούς κατοικίες, δημόσια και κοινωφελή κτίρια, έργα υποδομών και δικτύων. Στο έργο της ανοικοδόμησης σημαντική υπήρξε και πάλι η συνδρομή της διεθνούς κοινότητας, με την βοήθεια της οποίας ανοικοδομήθηκαν όχι μόνον κοινωφελή κτίρια, αλλά και ολόκληροι οικισμοί, όπως, για παράδειγμα, η Σάμη και τα Βαλσαμάτα με αρωγή της Μ. Βρετανίας και η Αγία Ευφημία και η Λακύθρα με αρωγή της Γαλλίας.Οι πόλεις, όμως, και τα χωριά που ανεγέρθηκαν στερούνταν από διακριτή ταυτότητα και ιστορική συνέχεια. Μετά την εκκαθάριση των ερειπίων, πλήθος κτιρίων, που διασώζονταν με σοβατρότερες ή μικρότερες βλάβες, κατεδαφίστηκε με απόφαση της στρατιωτικής διοίκησης, ανεξαρτήτως της αρχιτεκτονικής ή ιστορικής τους αξίας. Οι πόλεις και τα χωριά της Κεφαλονιάς και της Ιθάκης αποφασίσθηκε να ανοικοδομηθούν εξ ολοκλήρου επάνω σε σύγχρονα αρχιτεκτονικά πρότυπα, με αποτέλεσμα να αγνοηθεί πλήρως η μακρά αρχιτεκτονική παράδοση του τόπου. Αντιθέτως, στα δημόσια κτίρια της Ζακύνθου ενσωματώθηκαν μορφολογικά στοιχεία της επτανησιακής αρχιτεκτονικής, χωρίς όμως η πόλη να ανακτήσει την ιστορική της φυσιογνωμία. Σε καμία από τις τρεις νήσους εμβληματικά δημόσια και ιδιωτικά κτίρια δεν αποκαταστάθηκαν, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, παρ' ότι ούτε οι πόροι έλειπαν ούτε και η τεχνογνωσία. Το αποτέλεσμα ήταν η δημιουργία πόλεων και οικισμών αποκομμένων σε μεγάλο βαθμό από την ιστορική τους μνήμη.

Η ανοικοδόμηση του Αργοστολίου, και του Ληξουρίου δεν βασίσθηκε σε σύγχρονες πολεοδομικές αρχές, οι οποίες θα εξασφάλιζαν καλά ρυμοτομημένα και λειτουργικά οικιστικά σύνολα, ενώ ακόμη και στον πολεοδομικό σχεδιασμό οικισμών που σχεδιάσθηκαν εξαρχής, όπως η Σάμη, παρατηρούνται σημαντικές αστοχίες. Εξαίρεση αποτελεί ο πρότυπος για την εποχή του οικισμός των Κουρκουμελάτων, ο οποίος ανοικοδομήθηκε εξ ολοκλήρου με δαπάνες της οικογενείας Βεργωτή. Στην πραγματικότητα, το εγχείρημα ανέγερσης σύγχρονων πόλεων εξαντλήθηκε στην κατασκευή των δημοσίων κτιρίων της Κεφαλονιάς και της Ιθάκης.

Πηγές φωτογραφιών: αρχείο Κοργιαλένειου Ιδρύματος, προσωπικό αρχείο Ευάγγελου Ευαγγελάτου

Παρακάτω δείτε ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ του Natural History Museum of Crete.

https://www.youtube.com/watch?v=t-0zRQjsSEU