Δεν συμβαίνει κάθε μέρα... Εκεί όπου τα πάντα καλύπτονταν από νερό, ξαφνικά να ‘σου μια καινούργια αμμώδης παραλία φαρδιά-φαρδιά. Καταμεσής στην αμμουδιά, μια φυλακή στα υπ’ όψιν για γκρέμισμα γλίτωσε τους εργάτες από τον κόπο αφού κατέρρευσε με μοναδικό εργάτη τον σεισμό. Και όλα αυτά μάλλον τα «μυρίστηκαν» τα ψάρια αφού είχαν φροντίσει ίσως και έναν μήνα πριν να... εξαφανιστούν από την περιοχή. Τα εξαιρετικά αυτά φαινόμενα κατέγραψε ομάδα σεισμολόγων του Πανεπιστημίου Αθηνών που μετέβη στην Κεφαλλονιά για σεισμολογικές μετρήσεις. Παρατηρώντας αρχικά ότι μια απέραντη παραλία πολλών στρεμμάτων είχε αναδυθεί ξαφνικά, πραγματοποίησαν εκτεταμένη έρευνα στην περιοχή, διαπίστωσαν ότι και σε άλλα σημεία του νησιού παραλίες εμφανίστηκαν από το πουθενά ή μεγάλωσαν σε έκταση και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι μια ολόκληρη χερσόνησος είχε ανυψωθεί λόγω του σεισμού, κατά τόπους ως και κατά 20 εκατοστά! Συγκεντρώνοντας μαρτυρίες των ντόπιων κατοίκων και παλιές φωτογραφίες τεκμηριώνουν σήμερα το φαινόμενο αυτό που παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο κοινό από το ΒΗΜΑScience. Πρόκειται για κάτι που πολύ σπάνια γίνεται τόσο άμεσα αισθητό, εξαιτίας των εδαφικών συγκυριών στο συγκεκριμένο σημείο, ενώ και το αντίστοιχο φωτογραφικό υλικό για την απόδειξή του είναι πραγματικά αξιοπρόσεκτο. Δείτε πώς μπορεί να προκύψει τελικά ένα «δώρο» από τον σεισμό.

Κεφαλλονιά: μια παραλία γεννιέται! Στο νότιο άκρο της χερσονήσου της Παλικής εκεί που πρώτα η θάλασσα έφθανε μέχρι το βράχο, σε ύψος όπως φαίνεται και από το σημάδι που έχει αφήσει, τώρα με την ανύψωση του εδάφους εμφανίστηκε μια ολόκληρη και πανέμορφη αμμουδιά.
Τέχνη, Τύχη, Τόλμη, λέει ο Οδυσσέας Ελύτης είναι τα τρία «Τ», αρχικά από τρεις σημαδιακές για εκείνον λέξεις. Τόπος και Τρέξιμο ήταν δύο ακόμη «Τ», που βοήθησαν την πενταμελή ερευνητική ομάδα στο δύσκολο έργο της που ήταν η αξιολόγηση των τοπικών γεωλογικών συνθηκών σε ολόκληρη τη χερσόνησο της Παλικής, στα δυτικά του νησιού. Κατά τη διάρκεια αυτής της έρευνας εντοπίστηκε η εμφανής ανύψωση της περιοχής που είχε ως αποτέλεσμα την επέκταση της παραλίας. Το φαινόμενο αυτό συνδέεται με την πρόσφατη σεισμική δραστηριότητα που είχε ως αποτέλεσμα η χερσόνησος να ανυψωθεί κατά μερικά εκατοστά.

 

Οι διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στο εσωτερικό της γης με την εκδήλωση σεισμών και τις εκρήξεις ηφαιστείων έχουν ως αποτέλεσμα επιφανειακή παραμόρφωση, που κατά την πάροδο του γεωλογικού χρόνου σχηματίζει βουνά, φαράγγια, ποταμούς, λίμνες, παραλίες. Τα γεωλογικά αυτά φαινόμενα αποτελούν θαύματα της φύσης. Ο άνθρωπος τα θαυμάζει και τα απολαμβάνει. Από την αρχαία εποχή άλλωστε η Μητέρα Γη υπήρξε τροφός των ανθρώπων και αποτέλεσε αντικείμενο λατρείας και σεβασμού. Αντιθέτως, στη σημερινή εποχή δίνουμε λιγότερη προσοχή στα διάφορα φυσικά φαινόμενα και τις αντιδράσεις των ζωντανών οργανισμών παρά το γεγονός ότι ορισμένες από αυτές αποτελούν ενδείξεις για επερχόμενους σεισμούς.  

Ετσι έγινε και στο τέλος του εφετινού Ιανουαρίου. Οι ψαράδες της περιοχής, από την είσοδό μας στο 2014, είδαν τα δίχτυα τους να αδειάζουν από ψάρια ως και ολοκληρωτικά ενώ άλλοι διαπίστωναν ότι και τα ζώα στη στεριά παρουσίαζαν περίεργη συμπεριφορά. Ηθελαν να φύγουν από τον τόπο τους και υπάρχουν μαρτυρίες για οικόσιτα ζώα, όπως οι πάπιες, που αγωνιούσαν εκείνη την εποχή, φθάνοντας μερικές στο σημείο να σπάνε το σύρμα και να δραπετεύουν πανικόβλητες. Στο τέλος Ιανουαρίου είχαμε τις πρώτες σεισμικές δονήσεις.

 

Η ομάδα λοιπόν του Πανεπιστημίου Αθηνών φθάνοντας στο νησί στα μέσα Μαΐου στρώθηκε στη δουλειά. Την αποτελούσαν ο αναπληρωτής καθηγητής Π. Παπαδημητρίου, ο επίκουρος καθηγητής Ι. Κασσάρας, οι μεταπτυχιακές φοιτήτριες Β. Μητροπούλου και Α. Λαγοπάτη, και ο προπτυχιακός φοιτητής Ν. Γαλανός. Σάρωσαν την περιοχή της Παλικής κουβαλώντας παντού ειδικό εξοπλισμό. Επαιρναν μετρήσεις με σεισμογράφο κάθε δυο χιλιόμετρα για τον προσδιορισμό του μικροθορύβου στη συγκεκριμένη θέση. Και φθάνοντας στη θέση Λιβάδι, τους περίμενε η μεγάλη έκπληξη. Αντίκρισαν μιαν απέραντη αμμώδη παραλία που είχε αναδυθεί με τους πρόσφατους σεισμούς.

Στην περιοχή δίπλα στη θάλασσα υπήρχε ένα εγκαταλειμμένο κτίσμα προπολεμικών φυλακών που ισοπεδώθηκε. Επίσης πίσω από την παραλία σε έναν μικρό αλλά πολύ χρήσιμο και ζωτικό υδροβιότοπο, γιατί εκεί είναι πέρασμα των αποδημητικών πουλιών, το νερό είχε ανέβει. Οπως φαίνεται από παλαιότερες φωτογραφίες, μπροστά από το κτίριο των φυλακών η παραλία ήταν μόλις μερικά μέτρα ενώ σήμερα αντικρίζουμε μια εντελώς διαφορετική εικόνα. Η παραλία ανυψώθηκε παίρνοντας ταυτόχρονα και κλίση.

 

Οπως λέει στο «Βήμα» ο κ. Παπαδημητρίου: «Με βάση τον αντισεισμικό κανονισμό η Κεφαλλονιά ανήκει στην τρίτη ζώνη στην οποία προβλέπεται μέγιστη τιμή εδαφικής επιτάχυνσης 0,36 g (όπου g η επιτάχυνση της βαρύτητας, 1 g≈10 m/sec²). Η εκπόνηση μελέτης στην Κεφαλλονιά είναι απαραίτητη τόσο λόγω των ισχυρών επιταχύνσεων όσο και των μακροσεισμικών παρατηρήσεων. Σημειώνεται ότι οι καταγραφές επιταχυνσιογράφων στην Παλική (Ληξούρι, Χαβριάτα) παρουσίασαν αξιοσημείωτη υπέρβαση της ανώτατης τιμής (0,36 g) που προβλέπει ο Νέος Αντισεισμικός Κανονισμός (ΝΕΑΚ). Οι τιμές της επιτάχυνσης ήταν 0,6 g και 0,8 g στο Ληξούρι και στα Χαβριάτα αντίστοιχα. Αντίστοιχη εικόνα είχαμε για τις βλάβες κατασκευών και τις εδαφικές αστοχίες (μακροσεισμικές παρατηρήσεις), όταν σε γειτονικές περιοχές η κατανομή των βλαβών ήταν ανομοιόμορφη, κάποιες περιοχές παρουσίασαν εκτεταμένες, άλλες λιγότερες και άλλες ελάχιστες βλάβες ή αστοχίες».

 

Στο «Βήμα» όμως μίλησε και ο κ. Νίκος Γαλανός, προπτυχιακός φοιτητής που συμμετείχε στην ομάδα. «Σε αυτή την παραλία», είπε, «έχω παίξει παιδί. Ηταν γνωστή για τη στενότητά της και για το ότι έπρεπε να πας ως και διακόσια μέτρα μέσα μέχρι να βαθύνει κάπως. Υπήρχε ο υδροβιότοπος στη μια πλευρά, ένα παλιό αρχοντικό στην άλλη και στη μέση οι μισογκρεμισμένες φυλακές, που όμως κανένας από τους ντόπιους, αν και αυτό είχε αποφασιστεί από παλιά, δεν ήθελε να πάει και να αποτελειώσει το γκρέμισμα». Μέχρι που ήλθε ο σεισμός και έκανε δυο πράγματα ταυτόχρονα. Ισοπέδωσε το κτίριο των δακρύων και δημιούργησε όλη αυτή την έκταση που φαίνεται και στις φωτογραφίες. Και η ευτυχής συγκυρία έφερε το παιδί εκείνο, προπτυχιακό φοιτητή τώρα, να μπορεί να επιβεβαιώσει με τις αναμνήσεις του στους υπολοίπους ότι πραγματικά η παραλία επεκτάθηκε. Και η τεράστια αυτή επέκταση οφείλεται στο γεγονός ότι η θάλασσα εκεί ήταν πολύ ρηχή και λόγω των σεισμών προκλήθηκε ανύψωση με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέας ορατής πλέον παραλίας.

Οπως λέει ο κ. Παπαδημητρίου: «Είναι σημαντικό ο άνθρωπος να γνωρίζει τη γεωλογική ιστορία της χώρας του. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η εκπαίδευση την οποία λαμβάνουν τα παιδιά στην Αμερική και στην Ιαπωνία. Από πολύ μικρή ηλικία μαθαίνουν για τα γεωλογικά φαινόμενα, τις επιπτώσεις και την προστασία τους από αυτά. Η εκμάθηση αυτή είναι συνεχής και συστηματική ώστε οι άνθρωποι να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν φαινόμενα όπως σεισμούς και ηφαίστεια. Τα φαινόμενα αυτά, αν και επαναλαμβάνονται, δυστυχώς είναι μη περιοδικά, με την εξέλιξη του γεωλογικού χρόνου και για τον λόγο αυτόν είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Η ιστορία της περιοχής είναι πολύ σημαντική, όχι μόνο για την ταυτότητα και την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου αλλά και την επιβίωση και προστασία του. Είναι λοιπόν επιτακτική ανάγκη η μνήμη των ανθρώπων να παραμείνει ανεξίτηλη και η εκπαίδευση διαρκής ώστε να μπορούν να αντεπεξέλθουν στις δύσκολες στιγμές».

Το οργικό, η Σταύρωση και ο κύκλος της Ιστορίας

Εχουμε όμως στα χέρια μας και την περιγραφή ενός κατοίκου από το Ληξούρι που αναφέρει: «Ηταν Κυριακή 26 Ιανουαρίου που χτύπησε το οργικό του πρώτου σεισμού την Κεφαλλονιά μας. Μα δεν άργησε να έλθει έπειτα από μια βδομάδα και το δεύτερο κακό.  Σεισμοί "βαλέντι", δηλαδή καλοί, όπως τους είπανε και οι σεισμολόγοι. Μα τούτα τα οργικά πηγάζουν από τα στριμώγματα του εδάφους στα έγκατα του νησιού, και έπειτα, ωσάν σεληνιασμένα, με ταρακουνήματα ορμούν στην επιφάνεια για να ελευθερώσουν την ενέργειά τους, με αποτέλεσμα να τρέχει ο κόσμος να σωθεί και να φοβάται για το βιος του.

Αφού οι σεισμοί πήραν την κατεβασιά από τη Θηνιά και στάθηκαν στο βιότοπο του Λιβαδίου, γκρέμισαν τις παλιές ξερολιθιές, γκρέμισαν τα εγκαταλελειμμένα υπολείμματα και τειχίσματα των Αγροτικών Φυλακών του Λιβαδίου. Εστεκαν από τις αρχές του 1900, καμαρωτά. Τα σώριασαν οι σεισμοί χωρίς ταυτότητα, έτσι απλά να φαίνονται ατάκτως ερριμμένα!  Μήπως έπρεπε να γίνει αυτό, αφού για μας περιττά ήταν; Τώρα αναπαύτηκε η σκέψη μας και η Πολιτεία ησύχασε. Οι σεισμοί έδωσαν το τράτο τους, αλλά αφού είδαν και περίμεναν, είπαν να κλείσουν τον κύκλο, και ένας άλλος κύκλος ιστορίας να αρχίσει...». (Αφήγηση Γεράσιμου Γαλανού)

ΠΡΟΛΗΨΗ
Οι μικροί θόρυβοι σώζουν από μεγάλες βλάβες
Μιλώντας στο «Βήμα» ο κ. Κασσάρας και η υπόλοιπη ερευνητική ομάδα για τη δουλειά τους στη σεισμόπληκτη περιοχή εξηγούν πως: «Εχει αποδειχθεί ότι οι τοπικές εδαφικές συνθήκες συμβάλλουν σημαντικά στην ενίσχυση ή όχι της εδαφικής κίνησης και συνακόλουθα στις επιπτώσεις στα κτίρια και τις κατασκευές. Ομως μια γενικευμένη κατηγοριοποίηση της επικινδυνότητας, όπως προβλέπει ο ισχύων αντισεισμικός κανονισμός, περιγράφει σε πιο εκτεταμένη κλίμακα και όχι λεπτομερειακά τη συμπεριφορά του εδάφους σε περίπτωση σεισμού, η οποία εξαρτάται από ένα πλήθος και άλλων μεταβλητών παραγόντων (σύσταση, πάχος, περιεκτικότητα σε νερό, τοπογραφία κ.λπ.). Η εκπόνηση μικροζωνικών μελετών που εφαρμόζονται ως επί το πλείστον σε αστικό περιβάλλον με αυξημένο σεισμικό δυναμικό έρχεται να καλύψει αυτό το κενό. Η  εκτίμηση της συμπεριφοράς των εδαφικών σχηματισμών σε περίπτωση σεισμού μπορεί να γίνει με τη χρήση μικροθορύβου, η οποία εφαρμόζεται διεθνώς σε μικροζωνικές μελέτες. Ο μικροθόρυβος συνίσταται σε εδαφικές μικροδονήσεις που παράγονται με φυσικό ή τεχνητό τρόπο και μπορούν να καταγραφούν από έναν σεισμογράφο και ένα σεισμόμετρο τριών συνιστωσών (σε άξονες x, y, z).

Επιπλέον, ο αντισεισμικός κανονισμός προβλέπει έναν «σεισμό σχεδιασμού» βάσει του οποίου υπολογίζονται οι παράμετροι της σεισμικής επικινδυνότητας (μέγιστες αναμενόμενες τιμές εδαφικής κίνησης). Ομως αυτός ο «σεισμός σχεδιασμού», που είναι μια θεωρητική προσέγγιση, συνήθως δεν περιλαμβάνει το μοντέλο της διάδοσης της διάρρηξης του ρήγματος το οποίο σε περίπτωση ισχυρού σεισμού έχει σημαντική επίδραση στο μέγεθος της εδαφικής κίνησης. Η έλλειψη μοντέλων ολίσθησης οδηγεί στη θεώρηση «εικονικών σεισμών» και την κατασκευή σεναρίων. Ακολουθεί ο υπολογισμός συνθετικών κυμάτων με την εφαρμογή υποθετικών μοντέλων διάρρηξης. Με αυτόν τον τρόπο αν ληφθούν υπόψη οι παράμετροι της σεισμικής διάρρηξης, η απόσβεση και η επίδραση των τοπικών εδαφικών συνθηκών μπορούν να απεικονίσουν την εδαφική κίνηση στην επιφάνεια του εδάφους. Επίσης με τη διαδικασία αυτή μπορούν να υπολογιστούν και αιτιοκρατικοί χάρτες της εδαφικής κίνησης (deterministic shakemaps). Η αξιολόγηση των τοπικών γεωλογικών συνθηκών είναι μια σημαντική παράμετρος που μπορεί να συμβάλει δραστικά στη μείωση των βλαβών από σεισμική κίνηση. Αυτός είναι και ο κύριος στόχος της ερευνητικής μας προσπάθειας. Ενα σημαντικό ερώτημα έπειτα από κάθε σεισμό είναι αν μάθαμε κάτι από αυτό το γεγονός και αν θα είμαστε σε ετοιμότητα την επόμενη φορά που θα ξανασυμβεί ώστε να περιορίσουμε στο λιγότερο δυνατόν τις βλάβες».