Η Ελλάδα καλείται να θεσπίσει μέτρα διασφάλισης για τους ενοικιαστές, καθώς η αναθεωρημένη Οδηγία για την Ενεργειακή Απόδοση των Κτιρίων (ΟΕΑΚ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναμένεται να φέρει σαρωτικές αλλαγές στον τομέα της κτιριακής ανακαίνισης. Ένα από τα πιο κρίσιμα ζητήματα που προκύπτουν αφορά την προστασία από έμμεσες εξώσεις λόγω αυξήσεων στα ενοίκια, που συχνά ακολουθούν τις ανακαινίσεις.

Η έννοια της λεγόμενης «de facto έξωσης» έρχεται στο προσκήνιο, καθώς ιδιοκτήτες ενδέχεται να προχωρούν σε ανακαινίσεις που, αν και απαραίτητες για την ενεργειακή αναβάθμιση, οδηγούν σε δυσβάσταχτες αυξήσεις μισθωμάτων. Σε ένα σύστημα όπως το ελληνικό, όπου τα ενοίκια διαμορφώνονται ελεύθερα και οι συμφωνίες για αυξήσεις είναι καταρχήν έγκυρες, οι ενοικιαστές βρίσκονται σε ευάλωτη θέση. Η νομοθεσία παρέχει ορισμένες εγγυήσεις, όπως η ελάχιστη τριετής διάρκεια μίσθωσης για ακίνητα πρώτης κατοικίας, και περιορισμούς στις αυξήσεις ενοικίων βάσει του τιμάριθμου, όμως η προστασία αυτή παραμένει ανεπαρκής μπροστά στις προκλήσεις που θέτουν οι νέες απαιτήσεις.

Η αναθεωρημένη ΟΕΑΚ, που τέθηκε σε ισχύ με στόχο την πλήρη απανθρακοποίηση του ευρωπαϊκού κτιριακού δυναμικού έως το 2050, αποτελεί τομή στην πολιτική για την κλιματική αλλαγή. Η οδηγία προβλέπει τη μείωση της μέσης χρήσης πρωτογενούς ενέργειας κατά 16% έως το 2030 και έως 22% το 2035, με έμφαση στα κτίρια με τις χειρότερες επιδόσεις. Παρότι δεν επιβάλλει υποχρεωτικές ανακαινίσεις σε μεμονωμένους ιδιοκτήτες, κάθε κράτος μέλος πρέπει να διαμορφώσει εθνικά σχέδια για την επίτευξη των στόχων, διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την κοινωνική συνοχή.

Στην Ελλάδα, ο στόχος είναι φιλόδοξος: περίπου 408.000 κατοικίες πρέπει να αναβαθμιστούν ενεργειακά έως το 2030, αριθμός σχεδόν τριπλάσιος από τις 146.000 που ανακαινίστηκαν την τελευταία πενταετία μέσω του προγράμματος «Εξοικονομώ». Αυτό συνεπάγεται την επένδυση 1 δισεκατομμυρίου ευρώ ετησίως, με την ετήσια ανακαίνιση να φτάνει τις 68.000 κατοικίες. Έως το 2050, η Ελλάδα θα πρέπει να έχει μετατρέψει περίπου 4,5 εκατομμύρια κατοικίες σε κτίρια σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης (nZEB).

Παρότι η ενεργειακή αναβάθμιση αποτελεί προτεραιότητα, τα κοινωνικά ζητήματα που προκύπτουν είναι εξίσου καίρια. Οι κίνδυνοι έξωσης λόγω αυξήσεων στα ενοίκια απειλούν να αναδείξουν τις κοινωνικές ανισότητες, ειδικά σε μια χώρα όπου το στεγαστικό πρόβλημα είναι ήδη έντονο. Η ελληνική κυβέρνηση καλείται να αναπτύξει νομοθεσία που θα εξισορροπεί την ανάγκη για ενεργειακές ανακαινίσεις με την προστασία των ενοικιαστών.

Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει τη θέσπιση ορίων στις αυξήσεις ενοικίων μετά από ανακαινίσεις, τη στήριξη χαμηλού εισοδήματος νοικοκυριών με επιδοτήσεις ενοικίου ή τη δημιουργία μηχανισμών ελέγχου για την αποφυγή καταχρηστικών πρακτικών από ιδιοκτήτες.