Μεσόγειος Θάλασσα

Η Μεσόγειος επιτυγχάνει έναν απαράμιλλο συνδυασμό ήπιου, ευχάριστου κλίματος, πολυποίκιλης ακτογραμμής, πλούσιας ιστορίας και ενδιαφέροντος μείγματος πολιτισμών, καθιστώντας την ένα από τα πιο ενδιαφέροντα μέρη στον κόσμο. Η ακτογραμμή της υπήρξε λίκνο πολιτισμών διαμέσου των αιώνων και τα γεμάτα ζωή νερά της έχουν εμπλουτισθεί με ναυάγια των σημαντικότερων ιστορικών περιόδων, πλέον αιώνιες χρονοκάψουλες. Σήμερα η Μεσόγειος είναι πιθανότατα ο πιο δημοφιλής τουριστικός προορισμός στον κόσμο, δεδομένου του μεγέθους της, ελκύοντας περίπου το ένα τρίτο των διεθνών τουριστών. Και λογικό είναι: το ταξίδι στην Μεσόγειο αποτελεί μια εξερεύνηση στους λαούς, στην ιστορία, στην γαστρονομία, στη θάλασσα, στην ίδια τη ζωή!

Πολλές φορές όμως ξεχνάμε ότι αποτελεί εκτός από εξαιρετικό θέρετρο αναψυχής, και μοναδικό λίκνο ζωής, όχι μόνο για τον άνθρωπο αλλά και για όλο το οικοσύστημα!

Παγκόσμιος Ωκεανός

Και αυτή η εξαιρετική για την ζωή σημασία που έχει η θάλασσα μας, ισχύει για όλες τις θάλασσες του κόσμου που συγκοινωνούν και αποτελούν το μεγαλύτερο ενιαίο οικοσύστημα στον πλανήτη.

Στον Ωκεανό, μαζί με τις λίμνες και τους ποταμούς, λαμβάνει χώρα και ένα μεγάλο μέρος της συνολικής παγκόσμιας φωτοσύνθεσης (συνολικά 36%). Και γνωρίζουμε όλοι την σημασία της φωτοσύνθεσης, που μέσω της δέσμευσης και μετατροπής της ηλιακής ενέργειας υποστηρίζει την βιομάζα και άρα τροφοδοτεί την ζωή στον πλανήτη (άμμεσα - αυτότροφοι οργανισμοί, έμμεσα - ετερότροφοι οργανισμοί). Ακόμη, το ελεύθερο (στοιχειακό) οξυγόνο υπάρχει διαλυμένο στο νερό και είναι μεγαλύτερη η διαλυτότητα όσο χαμηλότερη είναι η θερμοκρασία του νερού. Επομένως τα κρύα βάθη των ωκεανών και τα νερά των πολικών περιοχών (με λιγοστό και πιο βαθιά μηδενικό φως αλλά με την ανάδευση από τα ωκεάνια ρεύματα), υποστηρίζουν πολύ μεγαλύτερη πυκνότητα ζωής, εξαιτίας του μεγαλύτερου ποσοστού διαλυμένου οξυγόνου.

Είναι πολύ σημαντικό για την παγκόσμια οικολογία και κατά συνέπεια τους παγκόσμιους διατροφικούς πόρους – και άρα την επιβίωση των ανθρώπων, το γεγονός ότι ο ωκεανός κατέχει το 90% του ζωτικού χώρου του πλανήτη! Εκτός από την επιφάνεια που καταλαμβάνει, μην ξεχνάμε ότι στην θάλασσα τα πλάσματα ζουν και κινούνται σε τρεις διαστάσεις, δηλαδή «στοιβάζονται» σε περισσότερα επίπεδα. Ένα αντίστοιχο παράδειγμα θα ήταν ένα δωμάτιο με ένα στρώμα από κιβώτια ίδιων διαστάσεων που καλύπτουν το δάπεδο του (η «Ξηρά»), σε σύγκριση με ένα ίδιο δωμάτιο με πολλά στρώματα από όμοια κιβώτια που έχουν στοιβαχθεί και καταλαμβάνουν και τον υπόλοιπο «κάθετο» χώρο του και είναι πολλαπλάσια στην ίδια επιφάνεια (ο «Ωκεανός»).

Απειλές για το Θαλάσσιο Περιβάλλον

Το θαλάσσιο περιβάλλον στο Ιόνιο, ειδικά από την στιγμή που αυτό βρίσκεται στην περιοχή της θαλάσσιας οδού Ιονίου-Αδριατικής η οποία συνδέει την Ανατολική Μεσόγειο - Διώρυγα Σουέζ - Ινδικό Ωκεανό με την Αδριατική και την Δυτική Μεσόγειο, αλλά και ενόψει της εκμετάλλευσης υποθαλάσσιων ενεργειακών πόρων, υφίσταται σημαντικές απειλές οι οποίες αναμένεται να ενταθούν. Όσον αφορά απορρίψεις και διαρροές ρύπων και αποβλήτων, αυτές μπορούν να χωριστούν γενικά σε τρεις κατηγορίες:

Α) Μεγάλες και συστηματικές: αναφέρεται κυρίως στην βιομηχανία η οποία στην δική μας περιοχή ευτυχώς δεν είναι έντονη. Ευτυχώς αυτές οι απειλές έχουν περιοριστεί χάρη στις νεότερες τεχνολογίες και μέτρα μείωσης της ρύπανσης σε διεθνές επίπεδο.

Β) Μικρές και συνεχείς: απόρριψη σεντινόνερων από ερασιτέχνες ψαράδες ή χειριστές σκαφών, αλλά και διάφορες άλλες απορρίψεις έως και χαμηλού επιπέδου ραδιενεργά απόβλητα ιατρικής έρευνας. Η συγκεκριμένη απειλή είναι σημαντική, καθώς εκτιμάται ότι αυτές οι απορρίψεις είναι ισότιμες ετησίως με ένα μεγάλο ατύχημα! Δυστυχώς δεν υπάρχει βελτίωση καθώς απουσιάζει η εισχώρηση νέων τεχνολογιών και διαμορφωμένο σύστημα παρακολούθησης και διαχείρισης.

Γ)  Μεγάλα ατυχήματα: είναι η πιο δύσκολη απειλή από πλευράς πρόληψης, αντιμετώπισης και αποκατάστασης, δηλαδή από κάθε πλευρά. Δημιουργεί ένα υψηλής έντασης πρόβλημα σε μικρό χρόνο, με την επιπλέον δυσκολία ότι οι καιρικές συνθήκες που επικρατούν κατά τον χρόνο του ατυχήματος παίζουν μεγάλο ρόλο στην διασπορά των ρύπων, επομένως δεν φθάνει η ύπαρξη σχεδιασμού αλλά είναι αναγκαία η διαρκής παρακολούθηση των μετεωρολογικών παραμέτρων και της πηγής του ατυχήματος, αλλά και η δημιουργία μοντέλων διασποράς!

Άλλα απόβλητα που καταλήγουν μέσω της επιφανειακής απορροής (νερά προερχόμενα από βροχόπτωση, που κυλούν επάνω στην ξηρά καταλήγοντας στην θάλασσα) προέρχονται από:

Δ) παλαιά και άχρηστα αλιευτικά εργαλεία, διάφορα απορρίματα και φυσικά πλαστικές συσκευασίες κάθε είδους, τα «μικροπλαστικά», μικροσφαιρίδια από καλλυντικά προϊόντα (και οδοντόπαστες κ.λπ.) αλλά και κάθε άλλη μορφή πλαστικού που καταλήγει στην θάλασσα. Ειδικά τα πλαστικά απορρίματα είναι ίσως τα χειρότερα, καθώς α) διασπώνται σε ολοένα και μικρότερα τεμάχια που δεν διαλύονται ποτέ πλήρως και δεν αποτελούν βιοαποικοδομήσιμο υλικό ώστε παραμένουν και ρυπαίνουν για πολλούς αιώνες το οικοσύστημα, β) απορροφούν τοξίνες και τις μεταφέρουν στην τροφική αλυσίδα όταν εισχωρούν σε αυτή, καθώς καταναλώνονται από ψάρια, γ) προκαλούν προβλήματα πέψης και δηλητηριάζουν ή πνίγουν τα θαλάσσια πλάσματα που τα καταπίνουν νομίζοντας ότι αποτελούν τροφή τους, με το γνωστότερο αλλά όχι μοναδικό παράδειγμα των θαλάσσιων χελωνών που νομίζουν ότι καταπίνουν μέδουσες και άλλα παρόμοια ζελατινοειδή πλάσματα.  

Ειδικά τα πλαστικά σφαιρίδια που αποτελούν την πρώτη μορφή του πλαστικού όταν αυτό δημιουργείται και πριν χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή οποιονδήποτε προϊόντων, που καταλήγουν στην θάλασσα από ατύχημα (είτε κατά την μεταφορά με πλοία είτε από βροχοπτώσεις από τα σημεία αποθήκευσης στην ξηρά), και για κάποιους τα μικροσφαιρίδια από καλλυντικά, ή και τα μικρά τεμάχια πλαστικού που διαμορφώνονται σαν βότσαλα στο πέρασμα του χρόνου, εύστοχα και ειρωνικά, έχουν ονομαστεί «δάκρυα της γοργόνας» (“mermaid’s tears”).

Προστασία του Θαλάσσιου και Παράκτιου χώρου του Ιονίου Πελάγους

Από το 1998 (12 Σεπτεμβρίου) στο Αργοστόλι είχε λάβει χώρα ημερίδα που διοργανώθηκε από το Ίδρυμα Κεφαλονιάς & Ιθάκης (ΙΚΙ) και το ΥΠΕΧΩΔΕ, με θέμα: «Προστασία του Θαλάσσιου και Παράκτιου χώρου του Ιονίου Πελάγους», με την ευκαιρία κήρυξης από τον ΟΗΕ (Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών) του ίδιου έτους ως Παγκόσμιου Έτους των Ωκεανών. Η εκδήλωση έγινε με την συμμετοχή και συνεργασία των Υπ.Εμπορικής Ναυτιλίας, Υπ.Ανάπτυξης - ΕΟΤ, Περιφέρειας Ιονίων Νήσων (Π.Ι.Ν.), φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης, μη κυβερνητικών οργανώσεων. 

Εκτός από την γενικότερη ενημέρωση στα προβλήματα και τις πολιτικές για το θαλάσσιο περιβάλλον σε εθνικό, μεσογειακό και παγκόσμιο επίπεδο, έναν δεύτερο στόχο της ημερίδας αποτελούσε η παρουσίαση του προγράμματος που εκπονήθηκε από το ΙΚΙ σχετικά με την προστασία του Ιονίου Πελάγους, «οικολογικά, πολιτισμικά και περιβαλλοντικά κρίσιμου και σημαντικού για την χώρα μας, που αξίζει την προσοχή και φροντίδα μας» όπως αναφέρεται στον πρόλογο των πρακτικών της ημερίδας.

Μεταξύ των συμπερασμάτων, περιλαμβάνονται και τα εξής:

Τα θαλάσσια οικοσυστήματα αποτελούν φυσικούς πόρους οι οποίοι παρέχουν τροφή, φάρμακα και διάφορα προϊόντα (βιομηχανικά ή όχι), πολύτιμα για τον άνθρωπο. Σε παγκόσμια κλίμακα αντιμετωπίζουν αυξανόμενες απειλές από την ρύπανση αλλά και την υπερεκμετάλλευση των πόρων τους.  

Η Ευθύνη του απλού πολίτη

Ο κάθε πολίτης θα πρέπει να απαιτεί από τις αρχές την προστασία του περιβάλλοντος, όχι μόνο με την μορφή αστυνόμευσης αλλά και με την ίσως ακόμη σημαντικότερη διαδικασία του στρατηγικού σχεδιασμού, δηλαδή την συνολική, με επιστημονικές αρχές και με μελλοντική πρόβλεψη, ανεπιφύλακτη προστασία. Μέχρι όμως να μεριμνήσουν οι κεντρικοί εθνικοί και διεθνείς φορείς, πρέπει όλοι και καθένας ξεχωριστά να νοιαστούμε για το φυσικό περιβάλλον, και όπως φροντίζουμε το περιβάλλον στην ξηρά, πρέπει να επιδιώκουμε να φροντίζουμε και το θαλάσσιο περιβάλλον, αλλάζοντας καθημερινές μας συνήθειες.

Μια μικρή αλλαγή, όταν γίνεται από πολλούς φέρνει μεγάλα αποτελέσματα!

*Ο κ. Τηλέμαχος Μπεριάτος , MSc, είναι Διπλωματούχος Πολιτικός-Δομοστατικός μηχανικός, μέλος ΤΕΕ