Το 12ήμερο και τα έθιμα

«6 τελευταίες μέρες του χρόνου που φεύγει και 6 πρώτες μέρες του καινούργιου χρόνου. Στο 12ήμερο υπάρχουν 3 γιορτές. Τα Χριστούγεννα, η Πρωτοχρονιά και τα Φώτα. Κάθε τόπος έχει τα δικά του έθιμα. Υπάρχουν κάποια που χάθηκαν και άλλα που διατηρούνται. Το πιο γνωστό από αυτά που διατηρούνται είναι τα κάλαντα. Τα έθιμα που χάθηκαν  το οφείλουν στο ότι άλλαξαν οι εποχές, οι νοοτροπίες, οι κοινωνικές δομές και οι πολιτειακές και έτσι δυστυχώς έσβησαν. Βέβαια ούτε και εμείς τα  “τρέξαμε”. Παραμένουν ελάχιστα».

«Ακόμα και η πανδημία μας έφερε στέρηση εθίμων και άλλων κοινωνικών  και πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Τα παιδιά δεν μπορούν να βγουν για τα κάλαντα. Έτσι έγινε και το 1953 όταν ο σεισμός κατέστρεψε τα νησιά μας τα παιδιά δεν μπορούσαν να πουν τα κάλαντα, πολλοί έφυγαν για άλλα μέρη. Έτσι ελαττώθηκε ο πληθυσμός του νησιού με αποτέλεσμα να χαλαρώσουν ή να χαθούν κάποιοι από τους εθιμικούς θεσμούς που υπήρχαν εδώ».

Τα έθιμα των Χριστουγέννων

Η κουλούρα της γωνιάς

«Ένα έθιμο που έχει χαθεί ήταν η κουλούρα της γωνιάς, που δεν ήταν απλά ένα ψωμί. Το ζύμωνε η γηραιότερη στην οικογένεια και η μάνα. Προσπαθούσαν να το φτιάξουν με τον καλύτερο τρόπο. Δηλαδή μια κουλούρα ψωμί, που πάνω της έκαναν ένα εθιμικό. ‘Αυτό το εθιμικό έρχεται από τα αρχαία χρόνια (λατρεία προς την Θεά Εστία). Μαζευόταν η οικογένεια την παραμονή των Χριστουγέννων, γύρω από την φωτιά – όπου την είχαν ανάψει με τρία κούτσουρα (ελιά, αμπέλι και σκίνο) – και η μητέρα έφερνε την κουλούρα και μέσα είχε ένα νόμισμα. Την έπαιρνε ο γηραιότερος , την χάραζε σε κομμάτια. Και έπαιρνε λάδι και κρασί και το έριχνε σταυρωτά, μέσα από το άνοιγμα  πάνω στην φωτιά και έψαλλαν ή το απολυτίκιο των Χριστουγέννων  ή λέγανε το καταπληκτικό: “Χριστός γεννάται, το φως αξαίνει και το σκοτάδι μικραίνει” γιατί από 21 Δεκεμβρίου μεγαλώνει η μέρα και μικραίνει η νύχτα. Αφού γινόταν αυτή η ιεροτελεστία και έσβηνε η φωτιά, τραβούσε η οικογένεια (ο κάθε ένας) το κομμάτι τους και όποιος έβρισκε το νόμισμα θα ήταν ο τυχερός της χρονιάς. Αυτό το έθιμο αναφέρεται από το 1829. Επίσης, έχει και άλλες ονομασίες το συγκεκριμένο έθιμο: Το βάφτισμα στη φωτιά ή το σπάσιμο της κουλούρας ή το πάντρεμα της φωτιάς».

«Και η δομή της οικογένειας ήταν διαφορετική και ο τρόπος που έτρωγαν και συναντιόντουσαν. Τώρα λόγω δουλειών ο καθένας τρώει ότι ώρα θέλει, πηγαίνει σπίτι άλλες ώρες…Τότε η οικογένεια ήταν πιο πολύ δεμένη  και χάθηκε η σημασία του τραπεζιού της οικογένειας. Στην εποχή μας υπάρχει και η τεχνολογική εξέλιξη την οποία θεωρούμε ως εξέλιξη πολιτισμού και έχουν μειωθεί οι ανθρωπιστικές μελέτες και μονάχα βασιζόμαστε στην τεχνολογική εξέλιξη».

Το τσουντί

«Το τσουντί υπήρχε πάνω στο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι και είναι το παλιό Χριστόψωμο που έμοιαζε με καράβι ή είχε πάνω σχέδιο σαν ουρές ψαριών, γιατί το σύμβουλο του Χριστού είναι το ψάρι. Τα σχέδια τα κεφαλονίτικα ήταν αυτά: ουρές ψαριών. Τώρα έχουμε και λουλούδια».

Το Έλατο και από που προέρχεται

«Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο συμβολίζει τη σκάλα μεταξύ ουρανού και γης, που σύμφωνα με την παράδοση έψαλλαν οι άγγελοι τον ερχομό του Χριστού. Κάτω βάζουμε την φάτνη, μετά η σκάλα (το δέντρο) και πάνω το αστέρι. Όμως, στην Ελλάδα το δέντρο ήρθε από το εξωτερικό που εδώ και 500 χρόνια στόλιζαν δέντρα. Στην Ελλάδα τα πρώτα δέντρα στολίστηκαν μετά τον 1^ο Παγκόσμιο πόλεμο και τότε καθιερώθηκε και η φάτνη. Στην αρχαιότητα όταν γιόρταζαν την Κυβέλη, έκοβαν μεγάλα κλαδιά, τα πήγαιναν στα σπίτια και τα στόλιζαν. Έτσι αυτό το εθιμικό πέρασε στην Ευρώπη και μετά το δανειστήκαμε εμείς. Είναι αντιδάνειο. Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο είναι μια πανδαισία και φέρνει τον άνθρωπο κοντά στην φύση. Βέβαια, καλό είναι να χρησιμοποιούμε τα ψεύτικα, γιατί ένα δέντρο θέλει 40 χρόνια για να μεγαλώσει».

Το ρόδι της Πρωτοχρονιάς και το έθιμο της κολόνιας

«Το ρόδι είναι ελληνικό, συμβολικό και πολύ ωραίο έθιμο. Το ρόδι το σπάμε το πρωί της Πρωτοχρονιάς και λένε και μια ευχή. Το έθιμο αυτό είναι το αλληλοραντισμού. Είναι κυρίως του Αργοστολίου έθιμο και εξασκεί μια ιδιαίτερη γοητεία. Σύμφωνα με το έθιμο, κάποιοι είχαν ψεκαστήρες και κάνοντας την βόλτα τους, όταν έβλεπαν άτομο που συμπαθούσαν το ράντιζαν με άρωμα. Ήταν ένας τρόπος φλέρτ.  Άλλοι λένε ότι δημιουργήθηκε στις αρχές του 20^ου αιώνα , για τα καρναβάλια. ‘Έριχναν νερό και κομφετί και πέρασε από τα καρναβάλια στην παραμονή της πρωτοχρονιάς. Δεν είναι όμως ξενικό έθιμο».

Εκδηλώσεις και μύηση των παιδιών στην παράδοση

«Προσπαθήσαμε φέτος και καλέσαμε τα παιδιά των πολιτιστικών συλλόγων και κάναμε παρουσίαση εθίμων, βιωματικά. Κάθε χρόνο έχουμε θεσπίσει να δίνουμε ότι καλύτερο στα παιδιά για να υπάρχει συνέχεια. Πρέπει να έχουμε βάση εθίμων, παράδοσης, ιστορίας αλλιώς δεν θα έχουμε και ταυτότητα. Όταν ένα παιδί βλέπει την οικογένεια να τηρεί έθιμα, επηρεάζεται γιατί γίνεται μια βιωματική διαδικασία. Το κάθε βίωμα καταγράφεται και θα το ανταποδώσει στο παιδί του μετά. Με αυτές τις διαδικασίες έρχονται κοντά και οι γενιές (εγγόνι – γιαγιά)».

 «Πιστεύω τα Χριστούγεννα κρατούν έναν οικογενειακό χαρακτήρα. Αλλά με βασανίζει ότι δεν έχουμε κρατήσει το παραδοσιακό μενού. Πάντα τρώγανε στην Κεφαλονιά βραστό – σούπα, γιατί μετά από σαράντα μέρες νηστεία έπρεπε να φάνε κάτι ελαφρύ. Η Πρωτοχρονιά πιο κοσμική. Έτρωγαν την πουτρίδα (λάχανο, κρεμμύδι και χοιρινό)».

Ορθοδοξία: Πάσχα ή Χριστούγεννα

«Το Πάσχα έχει σχέση περισσότερο με τους Έλληνες. Η αρχαία ελληνική τραγωδία παρέχει την λύτρωση. Ο Χριστιανισμός μέσα από το Πάσχα παρέχει την λύτρωση. Οι Έλληνες μέσα μας έχουμε αυτό το μεγάλο κεφάλαιο, το λυτρωτικό. Η Ευρώπη δεν τον έχει αυτό. Γι’ αυτό και εμείς αγαπάμε περισσότερο το Πάσχα.

Τα Χριστούγεννα που είναι οικογενειακά και αφορούν την λατρεία της οικογένειας, τη ζεστασιά, την επικοινωνία. Η γέννηση έχει βαρύτητα και οι Έλληνες σέβονται πολύ τα Χριστούγεννα. Είναι μια γιορτή για τα παιδιά… Έχει μια άλλη διάσταση. Η γέννηση είναι να γεννηθεί μέσα μας ο Χριστός και να πάψει να είναι μια τυπική γιορτή. Ο Χριστός γεννήθηκε μέσα σε μια σπηλιά για να δείξει ότι μέσα από την σπηλιά γεννιέται ένα φως, να βγει προς τα έξω, να δώσει ένα μήνυμα. Αυτά είναι τα Χριστούγεννα».