Με αφορμή το 24^ο Παζάρι βιβλίου που πραγματοποιείται στην Πλατεία Κοτζιά υπό την αιγίδα του Δήμου Αθηναίων με κεντρικό σύνθημα «Το βιβλίο είναι η δύναμη σου» θέλησα να μοιραστώ μαζί σας ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε τον Οκτώβρη που μας πέρασε στην εφημερίδα New York Times. Το εν λόγω κείμενο αναφέρεται στον πόλεμο που έχουν κηρύξει αυταρχικά καθεστώτα παγκοσμίως εναντίον ενός παλαιότερου εχθρού τους του γραπτού λόγου. Όταν έληξε ο Ψυχρός Πόλεμος ξεκίνησε να επικρατεί η άποψη πως τα φυσικά βιβλία δεν μπορούσαν να σταθούν πλέον στην νέα πραγματικότητα αυτή της ψηφιακής εποχής. Το διαδίκτυο φαινόταν να συνιστά μια νέα απειλή για τους κυβερνητικούς οργανισμούς, οι οποίοι επιθυμούσαν να καταστείλουν οτιδήποτε προκαλεί τον άνθρωπο να σκεφτεί. Μια γενιά αργότερα το αντίθετο ίσως να είναι αλήθεια. Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας είναι το κράτος που έχει πετύχει τον μεγαλύτερο περιορισμό του διαδικτύου αλλά ταυτόχρονα η κοινωνία της ασφυκτιά από έντονη πίεση προς τους βιβλιοπώλες, συγγραφείς, ακαδημαϊκούς να σταματήσουν να προωθούν στην αγορά βιβλία τα οποία δεν τηρούν την γραμμή του κομμουνιστικού κόμματος. Ακόμη και πριν τις τρέχουσες διαμαρτυρίες του Χόνγκ Κόνγκ υπήρξε ρήξη ανάμεσα στους εκδότες του. Το φθινόπωρο του 2015 οι συνεργάτες του βιβλιοπωλείου Causeway Books εξαφανίστηκαν και στην  συνέχεια αποκαλύφθηκε ότι κρατούνταν στην Ηπειρωτική Χώρα με την κατηγορία της διακίνησης «παράνομων» βιβλίων. Το περιεχόμενο των «απαγορευμένων» βιβλίων θεωρήθηκε ότι επέκρινε τα ηγετικά μέλη του κομμουνιστικού κόμματος . Το 2017 το κόμμα πήρε επίσημα τον έλεγχο όλης της έντυπης δημοσιογραφίας συμπεριλαμβανομένων και των βιβλίων. Φυσικά και δεν είναι το μοναδικό κράτος που έχει ενεργήσει έτσι. Σε παγκόσμιο επίπεδο όπου τα αυταρχικά καθεστώτα κερδίζουν συνεχώς έδαφος όπως στη Βραζιλία, στην Ουγγαρία, στις Φιλιππίνες, η λογοτεχνία η οποία εκφράζει κάθε είδους πολιτική αντιπολίτευση βρίσκεται υπό μια ανανεωμένη απειλή. Βιβλία που μιλούν για κανονιστικές αξίες έχουν πληγεί σκληρά ενώ Εγχειρίδια Ιστορίας γραμμένα από ανεξάρτητους μελετητές αντικαθίστανται με ταχύ ρυθμό με αυτά που τυπώνει το κράτος. Στη Ρωσία αναγγέλθηκε μια νέα πιο αυστηρή δέσμη νόμων λογοκρισίας για να τιμωρήσουν εκείνους που εκφράζουν σαφή έλλειψη σεβασμού προς το κράτος και τον ηγέτη του Putin .

Τον Σεπτέμβριο του 2019 ο Τούρκος Υπουργός Παιδείας Ziya Selcuk αποκάλυψε υπερήφανος ότι 301.878 βιβλία αφαιρέθηκαν από σχολεία και βιβλιοθήκες και καταστράφηκαν.. Όλα αυτά τα βιβλία κρίθηκαν ένοχα αφού συνδέθηκαν με τον κληρικό και συγγραφέα Fethullah Gulen ο οποίος και κατηγορήθηκε για την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος κατά της κυβέρνησης Erdogan το 2016. Σε αγγλική εφημερίδα τη περίοδο εκείνη είχε αναφερθεί ότι μετά το πραξικόπημα στην Τουρκία 30 εκδοτικοί οίκοι έκλεισαν και 80 συγγραφείς έχουν διωχθεί ή αντιμετώπισαν κατηγορία εγκλήματος. Και η λίστα των εκδιωχθέντων συγγραφέων και παράνομων βιβλίων ανά το κόσμο συνεχίζεται. Στην Αίγυπτο το Καθεστώς του Abdus Fatah El Sis έχει φυλακίσει ανεξάρτητους συγγραφείς, και μετά από επιθέσεις βιβλιοπωλεία και βιβλιοθήκες αναγκάστηκαν να κλείσουν. Τέλος ο Isis  έκαψε πάνω από 100.000 σπάνια βιβλία και χειρόγραφα που στεγάζονταν στη δημόσια βιβλιοθήκη του Μοσούλ για πάνω από μια χιλιετία. Όλα όσα αναφέρθηκε ότι συμβαίνουν είναι θλιβερά και τρομακτικά καθώς μας θυμίζουν πρακτικές άλλων εποχών οι οποίες πιστεύαμε ότι έχουν παρέλθει. Εύλογα θα αναρωτηθούμε οι κυβερνήσεις οι οποίες και ελέγχουν σε μεγάλο βαθμό το διαδίκτυο τι λόγους  έχουν να σπαταλούν ενέργεια επιτιθέμενες στα βιβλία; Ως διαδικτυακοί χρήστες πρέπει να γνωρίζουμε ότι η online επιτήρηση και η ψηφιακή ανάγνωση συνεπάγεται και μεγάλους κινδύνους. Ένα φυσικό βιβλίο δεν μπορεί να εντοπίσει τις λέξεις που υπογραμμίζεις, δεν παρακολουθεί αυτό που διαβάζεις, δεν σαρώνει κρυφά το πρόσωπο σου και δεν μπορεί να ξέρει ποτέ τι μοιράζεσαι με τους άλλους. Το βιβλίο είναι κατεξοχήν ένας χώρος στον οποίο περιεργαζόμαστε τις εμπειρίες των άλλων, συχνά ταυτιζόμαστε αλλά και πειραματιζόμαστε με νέες ιδέες. Όλα αυτά λαμβάνουν χώρα μέσα στον ασφαλή ιδιωτικό κόσμο της φαντασίας μας . Τα βιβλία προκαλούν ενθουσιασμό, σκεπτικισμό και δημιουργούν περισσότερη εμπλοκή ανάμεσα στους νέους από ότι μια οθόνη. Τον ρόλο της διαμόρφωσης ενός κοινωνικά καθορισμένου τρόπου ζωής έχουν αναλάβει πλέον τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργώντας μια φιλοσοφία ματαιότητας προσκολλημένη κυρίως σε επιπόλαια πράγματα. Βασικές ανθρώπινες αξίες χάνονται καθώς και έννοιες όπως αυτή της αυτονομίας, της δημιουργικότητας και της ελεύθερης αναζήτησης. Πιθανόν να έλεγε κάποιος ότι μέσω της τεχνολογίας έχει ενισχυθεί ο ρόλος της δημοκρατίας και των ιδεών και ίσως να είναι σε ένα βαθμό αλήθεια. Φαίνεται όμως να μας διαφεύγει ότι παράλληλα οικοδομείται ένας κόσμος βαθιά ολοκληρωτικός εφόσον οι άνθρωποι αποξενώνονται όλο και περισσότερο πίσω από τις οθόνες. Ο σκοπός είναι η δημιουργία ατόμων πολιτικά και οικονομικά ανίσχυρων αφού ο ρόλος που τους παρέχεται είναι αυτός των θεατών με ενδιαφέρον μόνο για όσα συμβαίνουν και όχι σε τι οι ίδιοι συμμετέχουν. Είναι απόλυτα  λογικό τα ολοκληρωτικά καθεστώτα να έχουν καταστήσει την καταστροφή των βιβλίων προτεραιότητα τους. Ο βρετανός συγγραφέας George Orwell το γνώριζε καλά αφού για τον Winston Churchill αποτελούσε έγκλημα η ανάγνωση του απαγορευμένου βιβλίου του Orwell με τίτλο «1984. Ο Μεγάλος Αδελφός ». Πρόκειται για ένα λογοτεχνικό μανιφέστο της εποχής του και μια προφητεία γιατί αν και δημοσιεύτηκε το 1949 μιλούσε για την παρακολούθηση μέσω αμέτρητων διαδραστικών τηλεοθόνων οι οποίες θα ασκούν απόλυτο έλεγχο στις συνειδήσεις και στις πράξεις των ατόμων. Διαβάστε το και θα εκπλαγείτε συγκρίνοντας το με τη σημερινή πραγματικότητα. Η σκέψη είναι θανάσιμο αμάρτημα και πρέπει να εξαλειφθεί ότι οδηγεί σε αυτή: γλώσσα, ελευθερία, ανθρώπινα συναισθήματα. Ένα πρόσφατο τρανταχτό παράδειγμα ότι η υπεράσπιση της ελευθερίας του λόγου δεν αποτελεί προτεραιότητα σε μια κατά τα άλλα  δημοκρατική κοινωνία είναι η αρνητική απάντηση της διοίκησης του Trump για διερεύνηση του φόνου και τον διαμελισμού του Σαουδάραβα δημοσιογράφου Jamal Khaschoggi. Αλλά αυτό δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει εφόσον ο Αμερικανός πρόεδρος έχει παραδεχθεί δημοσίως ότι αντιπαθεί την ανάγνωση. Ας σκεφτούμε λίγο αυτό το οποίο είχε πει ο Ρώσος ποιητής Osip Mandelstam ο οποίος πέθανε φυλακισμένος σε κάποιο σοβιετικό γκούλαγκ : «Αν σκοτώνουν ανθρώπους για την ποίηση αυτό σημαίνει ότι την τιμούν, την εκτιμούν αλλά και την φοβούνται καθώς έχει μεγάλη δύναμη». Στη γειτονική Ιταλία κυκλοφορεί στα ΜΜΕ το εξής  σλόγκαν:  «Πάρτε τα κινητά και τα τάμπλετ από τα χέρια των παιδιών σας και δώστε τους μουσικά όργανα». Και εγώ θα συμπληρώσω δώστε τους βιβλία γιατί σε αυτά βρίσκεται η πραγματική δύναμη τους.

Βικτωρία Πολλάτου