(γράφει ο Αλέξανδρος Αλεξάκης)

Την 10η Δεκεμβρίου 1948 μετά από γενική συνέλευση του ΟΗΕ συνετάχθη η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Μέσα σε τριάντα άρθρα απαριθμούνται τα βασικά ατομικά δικαιώματα τα οποία πρέπει να έχει κάθε ελεύθερος πολίτης αυτού του κόσμου. Η ολέθρια εμπειρία του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου κατέστησε επιτακτική την ανάγκη της διακήρυξης, προς ενθάρρυνση της ανάπτυξης φιλικών σχέσεων μεταξύ των εθνών και της δημιουργίας θετικής προοπτικής ενός κόσμου που θα ευημερεί υπό το καθεστώς της ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφοσύνης.

Σύμφωνα με τις αρχές αυτές όλοι οι άνθρωποι γεννιούνται ελεύθεροι και ίσοι, χωρίς διακρίσεις, σκλαβιά και βασανιστήρια, με ελευθερία κίνησης, ισότητα απέναντι στο Νόμο, δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή και την ιδιοκτησία, εθνικότητα, αίσθημα ασφάλειας, ελευθερία σκέψης, έκφρασης, συνάθροισης, εργασίας, ασφάλισης, ψυχαγωγίας, τροφής, στέγης, εκπαίδευσης, πνευματικής ιδιοκτησίας, δικαιοσύνης, δημοκρατίας και υπευθυνότητας απέναντι στους άλλους ανθρώπους ώστε κανείς να μην μπορεί να αφαιρέσει αυτά τα δικαιώματα. Σε ότι αφορά τη διάκριση μεταξύ ατομικών ελευθεριών και ατομικών δικαιωμάτων, αυτή έγκειται στο ότι οι ατομικές ελευθερίες καθίστανται ατομικά δικαιώματα στην περίπτωση που η διεκδίκησή τους αναγνωρίζεται από δικαστήριο ή άλλη αρχή και απονέμονται σ΄ αυτόν που του την έχουν αρνηθεί. Οι ελευθερίες δηλαδή, δεν απαιτούν ενέργειες εκ μέρους τρίτων, ενώ τα δικαιώματα απαιτούν.

Μέχρι το 1966 οι γενικές αυτές αρχές μεταμορφώθηκαν σε Σύμφωνα και Πρωτόκολλα περί ατομικών και πολιτικών δικαιωμάτων και περί οικονομικών, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων, όπου έχουμε Συμβάσεις για την πρόληψη και καταστολή του εγκλήματος της γενοκτονίας, την κατάργηση κάθε μορφής φυλετικών διακρίσεων, απαγόρευση βασανιστηρίων, δουλείας, αναγκαστικής εργασίας κλπ., και τα οποία δημιούργησαν νομικές υποχρεώσεις εκ μέρους των κρατών από τα οποία υπεγράφησαν. Οι αρχές κατηγοριοποιήθηκαν και αναλύθηκαν εκτενώς και λεπτομερώς τόσο που, τυπικά, θέτουν τη βάση του πολιτισμού και υλοποιούν το ανθρωπιστικό ιδεώδες αφού ανταποκρίνονται, με τη νομική τους κατοχύρωση, στις ανάγκες του ανθρώπου και της ίδιας του της ύπαρξης, στοιχειοθετώντας το Ιδανικό. Στην πράξη όμως τα πράγματα διαφοροποιούνται, διότι, 70 χρόνια μετά, γινόμαστε καθημερινά μάρτυρες της κατάφορης παραβίασής των, τόσο σε μικρή αλλά και σε μεγάλη κλίμακα. Αυτό μπορεί να συμβαίνει διότι, ανά τον κόσμο υπάρχουν πολλές και διαφορετικές αντιλήψεις των κοινωνιών ως προς την έννοια του ανθρωπίνου δικαιώματος, που σχετίζονται με το πολιτικό, θρησκευτικό και πολιτισμικό τους υπόβαθρο.

Άλλοι λόγοι παραβίασης εντοπίζονται σε ένα είδος αδυναμίας στην κατανόηση του ανθρωπισμού για την οποία μπορεί να ευθύνεται η ελλιπής εκπαίδευση, οικονομικά συμφέροντα, αδράνεια των υπεύθυνων φορέων στην εφαρμογή του νόμου, ρατσιστικές αντιλήψεις και αρνητικά πρότυπα.

Η χώρα μας, για παράδειγμα, το 2017 βρέθηκε να κατακτά την τρίτη θέση στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μετά την Ουγγαρία και τη Ρουμανία και μέσα στην πρώτη εικοσάδα παγκοσμίως, στις παραβιάσεις των όρων της

Σύμβασης και με σωρεία καταδικαστικών αποφάσεων από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Οι παραβιάσεις αυτές, μεταξύ άλλων, αφορούν στην εξευτελιστική μεταχείριση και τις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης ανηλίκων προσφύγων καθώς επίσης σχετίζονται με το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και ασφάλεια καθώς και στην ελευθερία της έκφρασης (χειραγώγηση ΜΜΕ).

Οι άμεσες αυτές παραβιάσεις καταδεικνύουν ακύρωση των νόμων και των αξιών και ηθική, ατομική και κοινωνική παρακμή. Η κοινωνική και εξουσιαστική ασυδοσία, η απώλεια του δικαιώματος στην εργασία, η εκμετάλλευση, προκαλεί αισθήματα φόβου, ανασφάλειας και αδυναμίας απέναντι στο δίκαιο του ισχυρότερου. Οι έμμεσες παραβιάσεις των δικαιωμάτων αφορούν στη χειραγώγηση και την άσκηση βίας μέσω της παραπληροφόρησης, στη δημιουργία εξάρτησης μέσα από επίπλαστες ανάγκες, στην προπαγάνδα του λαϊκισμού με στόχο την αλλοτρίωση και την απώλεια της ταυτότητας, ώστε να ελέγχεται αποτελεσματικά η μάζα.

Κατά συνέπεια, η άμεση επίπτωση του φαινομένου εντοπίζεται στα παιδιά, που αποτελούν το μέλλον των κοινωνιών, ώστε, μιας και το αίσθημα αμφισβήτησης και ματαιότητας που δημιουργείται δεν επιτρέπει να τους κοινωνηθεί το ήθος, σε βάθος χρόνου, αλυσιδωτά, τούτο να μην υφίσταται πλέον.

Όλα αυτά μπορούν να εξομαλυνθούν και σε βάθος χρόνου ίσως και να ιαθούν, εάν, σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο, δοθεί βαρύτητα στην μετάδοση της φιλοσοφίας του σεβασμού της ατομικής ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης μέσα από την Παιδεία. Πρέπει να αξιοποιηθεί η νεανική ορμή προς την αφύπνιση των συνειδήσεων και μέσα από συμμετοχή σε κοινωνικές εκδηλώσεις και πρωτοβουλίες, να αντιδράσουν οι άνθρωποι και να αναλάβουν ενεργό δράση. Θεμελιώδης παραμένει η ανάγκη αλλαγής του κατεστημένου και όλων εκείνων των στοιχείων που υποβιβάζουν την ανθρώπινη ύπαρξη.

Το όραμα ενός ειρηνικού και δίκαιου κόσμου εκπορεύεται μέσα από την απόλυτη, αδιαπραγμάτευτη και κατοχυρωμένη ελευθερία των ανθρώπων. Στην πρωτόγνωρη και σχεδόν αλλοπρόσαλλη περίοδο που διανύουμε εξαιτίας της πανδημίας, όπου δοκιμάζονται οι αντοχές όλων, αλλά και οι σχέσεις με τους συνανθρώπους μας και με τον εαυτό μας, τα λόγια του Πλάτωνα ότι “Η παιδεία είναι ο δεύτερος ήλιος για τον άνθρωπο”, αποδεικνύονται πιο επίκαιρα από ποτέ.

Συνεπώς, η πρόσβαση στην παιδεία όλων των ανθρώπων και δη των νέων, είναι ο θεμελιώδης λίθος μιας ισορροπημένης κοινωνίας δικαιοσύνης και ευημερίας. Καθήκον μας είναι ο συνεχής αγώνας για την διασφάλιση του δικαιώματος στην μόρφωση όλων των νέων ανθρώπων, ώστε κανείς να μην μένει ανυπεράσπιστος, έκθετος και ευάλωτος απέναντι σε κάθε μορφή ατομικής εκμετάλλευσης.

Ας κρατήσουμε για πάντα μέσα μας το νόημα των στίχων,

“Υπερασπίσου το παιδί

Γιατί αν γλιτώσει το παιδί

Υπάρχει Ελπίδα….”