Τις ημέρες της κρίσης των Ιμίων, ο Στέλιος Φενέκος βρισκόταν πάνω στη φρεγάτα «Έλλη». Το πλοίο του πολεμικού ναυτικού ήταν έτοιμο να αναλάβει τον επιχειρησιακό ρόλο, όπως προβλεπόταν από το θεσμικό πλαίσιο. Ο υποναύαρχος εν αποστρατεία, 29 χρόνια μετά, βρέθηκε στο στούντιο του Newsbeast για να μας περιγράψει όλα όσα έζησε εκείνα τα ταραχώδη εικοσιτετράωρα.

Με τον έμπειρο στρατιωτικό και αναλυτή κάναμε μια ψύχραιμη συζήτηση, επιχειρώντας να δώσει απαντήσεις σε όλα τα κρίσιμα ερωτήματα. «Κύριε Φενέκο, σε περίπτωση εμπλοκής, τους “είχαμε” τους Τούρκους εκείνη την ημέρα;», τον ρώτησα κατά τη διάρκεια του podcast κι ενώ ο υποναύαρχος εν αποστρατεία μού είχε ήδη εξηγήσει το πολιτικό και το στρατιωτικό πλαίσιο, τα προβλήματα που είχαν υπάρξει μεταξύ μιας νέας κυβέρνησης και ενός νέου αρχηγού ΓΕΕΘΑ. Κατά καιρούς και ειδικότερα τέτοιες ημέρες, υπάρχουν φωνές που κάνουν λόγο για μία μεγάλη χαμένη ευκαιρία απέναντι στους Τούρκους. Για έναν θρίαμβο που πέρασε από μπροστά μας και δεν τον ζήσαμε. Ήταν αυτή η πραγματικότητα εκείνων των ωρών;

«Η λογική που είχε αναπτυχθεί από το ΓΕΕΘΑ ήταν δεν κλιμακώνω, αλλά πάω +1. Δηλαδή αν αυτοί έχουν τρία πλοία στην περιοχή, εγώ θα έχω τέσσερα, έτσι ώστε να έχω την υπεροχή. Αυτό το πράγμα δεν σημαίνει απόλυτη υπεροχή», εξηγεί ο κ. Φενέκος και προσθέτει: «Επίσης, αν θεωρήσουμε πως ήταν τόσο κοντινές οι αποστάσεις, τα βλήματα δεν μπορούσαν να λειτουργήσουν. Θα πήγαιναν σαν βαρίδι. Δίχως να μπορέσουν να σκάσουν. Έτσι, αν λειτουργούσαν μόνο τα πυροβόλα, η έννοια του καταστρεπτικού πλήγματος είναι λίγο υπερβολική».

Οπότε τι θα γινόταν σε περίπτωση ναυμαχίας; «Αν γινόταν μια ναυμαχία, μπορεί να βουλιάζαμε ένα δύο πλοία, αλλά δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι αυτό το τακτικό ζήτημα στη συγκεκριμένη περιοχή θα μπορούσε να έχει τόσο στρατιωτικό αποτέλεσμα, ώστε η Τουρκία να μην ξαναμιλήσει για τα επόμενα 50 χρόνια, όπως ακούω να λέγεται, κατά την άποψή μου, αφελώς. Γιατί δεν ξέρουμε και πώς θα την ερμήνευε η Τουρκία αυτή την τακτική σύγκρουση. Μήπως το ερμήνευε σε στρατιωτικό επίπεδο και βλέπαμε αποβατικές επιχειρήσεις σε νησιά, αποβατικές επιχειρήσεις στην Κύπρο».

Ο Στέλιος Φενέκος

Ο έμπειρος αξιωματικός, σε κάποιο άλλο σημείο του podcast, παρουσιάστηκε ξεκάθαρος: «Αν δεν έπεφτε το ελικόπτερο, μπορεί η απόφαση της πολιτικής ηγεσίας να ήταν διαφορετική. Μπορεί να υιοθετούσαν κάποιες προτάσεις του ΓΕΕΘΑ και να ήμασταν πιο αποφασιστικοί, πιο επιθετικοί. Τώρα, εάν είχαμε πραγματικά στρατιωτική αντίληψη, τότε θα είχαμε πρόβλημα προετοιμασίας. Η χώρα δεν ήταν έτοιμη να πάει σε συνολικό πόλεμο και οι στρατιωτικοί φυσικά το γνώριζαν αυτό. Από πλευράς πληρότητας, δεν είχαμε τον βαθμό ετοιμότητας να πάμε εκείνη τη στιγμή σε έναν πόλεμο. Θα μπορούσε να δομηθεί τις επόμενες εβδομάδες, αλλά εκείνη τη στιγμή όχι».

Από τις πρώτες στιγμές της εκπομπής, ο Στέλιος Φενέκος, αναφερόμενος στον ναύαρχο Λυμπέρη, τον τότε αρχηγό ΓΕΕΘΑ, έθεσε το ερώτημα: «Πώς επαναφέρεις έναν αξιωματικό μετά από χρόνια και τον βάζεις σε μια τόσο κρίσιμη θέση;». Και όπως εξήγησε ο ίδιος: «Η εμπειρία που έχουμε στην ελληνική πραγματικότητα είναι, όταν επαναφέρεις απόστρατους, έχουν ένα κενό γνώσης ετοιμότητας και επιχειρησιακής αντίληψης». Ο κύριος Φενέκος στέκεται και στην εικόνα της τότε πολιτικής ηγεσίας. «Έχουμε μια ηγεσία που είναι καινούργια και έχουμε μια πολιτική ηγεσία η οποία δεν έχει την ίδια ομοψυχία και συνεννόηση. Σας θυμίζω πως ο Κ. Σημίτης αμφισβητείτο για την ικανότητά του να κυβερνήσει και αυτοί που είχαν επιλεγεί, ο Πάγκαλος, ο Αρσένης και λοιποί, ο καθένας είχε τη δικιά του πολιτική ατζέντα. Άρα έχουμε ένα πρόβλημα συνοχής στην πολιτική ηγεσία αλλά και αποδοχής στη στρατιωτική ηγεσία, λόγω της επαναφοράς του Λυμπέρη και άλλων πολλών με κομματικά κριτήρια – και επιμένω σε αυτό. Με κομματικά κριτήρια».

Οι περισσότεροι πολίτες αυτής της χώρας πιστεύουν πως το ελικόπτερο που έπεσε και σκοτώθηκαν τρεις έλληνες αξιωματικοι το έριξαν οι Τούρκοι. Τι πιστεύει ο Στέλιος Φενέκος; «Έτυχε να δω τα συντρίμμια του ελικοπτέρου μετά και να διαβάσω την έκθεση της επιτροπής, με τον αξιωματικό που την ανέλαβε να ήταν ακέραιος – να μην ήταν βαλτός δηλαδή», μου απαντάει. «Η έκθεση λέει πως δεν προσεβλήθη. Οι δε τρύπες είναι από τα πριτσίνια. Επίσης, οι γύρω δεν αντελήφθησαν τέτοιου είδους βολές, γιατί ακούστηκε από κάποιους ότι το ρίξανε με κάποια “υπέροχα” ηλεκτρονικά μέσα. Αυτά είναι όλα αφέλειες και παραπλανούν την κοινή γνώμη. Δεν είχε κανέναν λόγο το πολεμικό ναυτικό να το κρύψει. Ούτε εκείνη τη στιγμή, ούτε μετά από χρόνια. Τι νομίζετε; Ότι όλοι οι αξιωματικοί που συμμετείχαν ήταν κομματικά στελέχη; Ήταν καθοδηγούμενοι και χειραγωγούμενοι;».

Ακολουθούν κάποια ακόμα σημαντικά σημεία της συζήτησης με τον Στέλιο Φενέκο.

-Ποιες εντολές είχε λάβει η στρατιωτική ηγεσία από την πολιτική: «Όταν εξελισσόταν η κρίση δεν σταματήσαμε την άσκηση “Αλέξανδρος”, που ήταν ένα από τα λάθη της στρατιωτικής ηγεσίας. Θεωρούσαμε ότι θα δώσουμε λάθος μήνυμα στην τουρκική πλευρά, ότι φοβόμαστε ή ότι κλιμακώνουμε. Η άσκηση θα έπρεπε να σταματήσει και να μετασχηματιστεί σε υπηρεσία τέτοιας μορφής, ώστε να προετοιμαστούμε για επερχόμενη κρίση. Η κρίση έπρεπε να ερμηνευτεί από την πολιτική ηγεσία επί τη βάσει πολιτικού διακυβεύματος και να τεθούν οι πολιτικοί σκοποί. Από τη στιγμή που δεν τέθηκαν οι πολιτικοί σκοποί και ανατέθηκε στη στρατιωτική ηγεσία να διαχειριστεί με στρατιωτικά μέσα μια κρίση που είναι ακραιφνώς πολιτική, αρχίζει και υπάρχει το πρόβλημα. Την εποχή εκείνη η πολιτική ηγεσία με τη στρατιωτική ηγεσία δεν είχαν συνεκπαιδευτεί ποτέ. Τα στρατιωτικά έργα και οι στρατιωτικές αποστολές είναι εργαλεία της πολιτικής ηγεσίας. Δεν λύνουμε μια κρίση με στρατιωτικά μέσα. Η πολιτική ηγεσία αξιοποιεί τα στρατιωτικά μέσα μαζί με το σύνολο των άλλων έργων που έχει. Ο ναύαρχος Λυμπέρης είχε ζητήσει από την πολιτική ηγεσία κανόνες εμπλοκής. Οι κανόνες εμπλοκής απεικονίζουν τη θέληση της πολιτικής ηγεσίας να χρησιμοποιήσει τα στρατιωτικά μέσα, για να υποστηρίξει τους πολιτικούς σκοπούς. Όταν δεν υπάρχουν αυτοί οι κανόνες, τότε αρχίζει και δημιουργείται ένα πρόβλημα συνέπειας και συνάφειας πολιτικών και στρατιωτικών σκοπών».

-Υπήρχε αμυντική στάση από την ελληνική κυβέρνηση: «Δεν θα με ενοχλούσε η αμυντική στάση. Ούτε θα την έλεγα αμυντική ή επιθετική. Η άμυνα ή η επίθεση είναι η δέσμευση της έννοιας της προστασίας. Όταν σχεδιάζεις κάτι αμυντικό ή κάτι επιθετικό, το πρώτο που πρέπει να έχεις στο μυαλό σου είναι η προστασία αυτών των ενεργειών, έτσι ώστε να μην αποτύχεις. Και στη συγκεκριμένη περίπτωση δεν υπήρχε καμία έννοια προστασίας».

-Οι εντολές που έλαβε η στρατιωτική ηγεσία υπηρετήθηκαν; Ανταποκρίθηκε ο ελληνικός στρατός; «Ανταποκρίθηκε αποτελεσματικά. Η ανάπτυξή του ήταν τάχιστη. Πήγε στις θέσεις που έπρεπε. Οι εντολές τηρήθηκαν κατά γράμμα».

-Είχε πλεονέκτημα η ελληνική πλευρά; «Θα έρθω πάλι στη συνάφεια πολιτικού και στρατιωτικού σκοπού. Ο πολιτικός σκοπός είναι να διαχειριστούμε την κρίση με σκοπό να μην πάμε σε πολεμική σύγκρουση – είναι θεμιτός κι εγώ τον υποστηρίζω. Από την άλλη πλευρά, αν ο στρατιωτικός ηγέτης δεν τον έχει αντιληφθεί πλήρως και σκέφτεται με ποιον τρόπο θα υπερισχύσει σε μια κρίση, είτε είναι αυτή στρατιωτικής μορφής και μιας κλιμάκωσης τοπικής μορφής, είτε να γίνεται ευρύτερη σε στρατιωτικό επίπεδο, δεν μπορώ να κατηγορήσω τον στρατιωτικό ηγέτη για αυτήν την προετοιμασία. Εκείνη τη στιγμή ο στρατιωτικός ηγέτης τι σκέφτεται; Πώς θα τοποθετήσω τις μονάδες μου με τέτοιον τρόπο ώστε, αν γίνει σύρραξη, να έχω το πλεονέκτημα – δηλαδή να μπορέσω να επιβάλω μεγαλύτερο χτύπημα στον αντίπαλο. Όταν η πολιτική ηγεσία σκέφτεται πώς θα τελειώσει την κρίση, ο στρατιωτικός ηγέτης δεν σκέφτεται “α, μην πάνε πέντε ή δέκα Τούρκοι πάνω στο νησί”. Σκέφτεται το ευρύτερο πλαίσιο. Πώς τα πλοία του θα κυριαρχήσουν έναντι των αντιπάλων. Και εδώ είναι το σκληρό και δύσκολο σημείο που κατηγορούν τον ναύαρχο Λυμπέρη. Ότι δεν έβαλε ανθρώπους πάνω στο νησί».

-Υπήρχαν εναλλακτικές επιλογές που θα οδηγούσαν αλλού την εξέλιξη των γεγονότων; «Οι Τούρκοι λειτούργησαν με τον τρόπο που λειτούργησαν και μας αναγκάζουν να αναρωτηθούμε για δύο πράγματα. Πώς ήξεραν πως πάνω στη δεύτερη Ίμια δεν υπήρχε κόσμος; Γιατί αποκλείεται να έστελναν κόσμο, αν ήξεραν πως είχαμε εμείς. Η αίσθησή μου είναι πως με κάποιον δορυφορικό τρόπο ενημερώθηκαν. Δεύτερον, με κάποιο τρόπο πλησίασαν στο νησί. Το προετοίμασαν. Τη διαδρομή κ.λπ. Πώς ήταν σίγουροι πως δεν θα εντοπιστούν; Γιατί αν εντοπίζονταν από κάποιο δικό μας πλοίο και βούλιαζε τη βάρκα τους, προφανώς θα ήταν μια αποτυχημένη επιχείρηση. Άρα και στην πορεία πρέπει να είχαν κάποια πληροφόρηση για τον τρόπο ενέργειας».

Ακούστε εδώ το ηχητικό

newsbeast.gr