Η Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως ή επί το λαϊκότερον, η «Μεσονηστήσιμη» ή το «Μεσοσαράκοστο», είναι μία από τις γιορτές της Ορθόδοξης Εκκλησίας που γιορτάζουμε τον Τίμιο Σταυρό και είναι απόλυτα συνδεδεμένη με το Πάσχα και την περίοδο της επτά εβδομάδων νηστείας της Σαρακοστής.

Πρόκειται για μια κινητή εορτή και άρα δεν είναι σταθερή στο ημερολόγιο κάθε χρόνο αλλά ορίζεται με βάση την ημερομηνία που κάθε φορά γιορτάζεται το Πάσχα.

Αντιστοιχεί στην 28η ημέρα πριν από τον εορτασμό της Ανάστασης του Ιησού Χριστού, στην 3η Κυριακή των Νηστειών – δηλαδή της Μεγάλης Σαρακοστής – και τέμνει την περίοδό της  νηστείας των πενήντα ημερών στη μέση. Γι΄αυτό και η γιορτή ονομάζεται και «Μεσονηστήσιμη» ή «Μεσοσαράκοστο».

Προέλευση από την Παλαιστίνη

Σύμφωνα με την Ορθόδοξη Εκκλησία η Κυριακή της Σαρακοστής είναι μία Δεσποτική Εορτή και όχι θεομητρική – δηλαδή αναφέρεται στον Ιησού και όχι στην Παναγία – και έχει τις ρίζες της στην Παλαιστίνη, όταν την πρώτη Κυριακή μετά την 6η Μαρτίου, τιμούσαν την ανεύρεση του Τιμίου Σταυρού –από την Αγία Ελένη.

Το τελετουργικό της εκκλησίας

Κάθε Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως και κατά τη διάρκεια της πρωινής λειτουργίας, ο Σταυρός μεταφέρεται από τον ιερέα ή τους ιερείς με πομπή στο κέντρο του κάθε Ναού. Αφού ολοκληρωθεί η Ακολουθία οι πιστοί προσκυνούν και ασπάζονται το Σταυρό ο οποίος και παραμένει στο κέντρο του Ναού για ολόκληρη την εβδομάδα, την τέταρτη εβδομάδα των Νηστειών.

Στο τέλος της λειτουργείας ο ιερέας μαζί με το αντίδωρο μοιράζει στους πιστούς τα αγιασμένα λουλούδια – Χριστολούλουδα – τα οποία επί το πλείστον τοποθετούνται εμπρός στα Εικονίσματα του σπιτιού για ευλογία και καλοτυχία ή μεταφέρονται σε άλλα σημεία προκειμένου να διώξουν μακριά το κακό και να φέρουν ευζωία.

Σε πολλά μέρη της Ελλάδας και στην Κρήτη την παραμονή της Κυριακής της Σταυροπροσκύνησης, και σύμφωνα με το έθιμο, κυρίως γυναίκες συγκεντρώνονται και ετοιμάζουν σε καλάθια τα σταυρολούλουδα ή (τις αροδαρές που λένε στην Κρήτη) .

Τα ματσάκια των λουλουδιών δένονται από τις ενορίτισσες αποβραδίς, την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, οι οποίες μάλιστα παλαιότερα ανταγωνίζονταν μεταξύ τους ποια θα φτιάξει τις πιο όμορφες και θα τις πάει στην εκκλησία.

Οι αροδαρές παραμένουν στο εικονοστάσι του σπιτιού μέχρι την επόμενη χρονιά ή αποξηραίνονται (όχι στον ήλιο) τεμαχίζονται σε μικρά κομμάτια και καίγονται μαζί με το λιβάνι στην διάρκεια του θυμιατίσματος.

Οι ύμνοι που ακούγονται στην λειτουργία της Κυριακής της Σταυροπροσκυνήσεως αναφέρονται στον Τίμιο Σταυρό και παρότι βρισκόμαστε στο μέσο της Σαρακοστής οι ύμνοι που ψάλλονται είναι εορταστικοί και αναστάσιμοι και όχι πένθιμοι.

Και αυτό γιατί, σύμφωνα με την Εκκλησία, οι πιστοί έχουν μία κάποια κόπωση από τρεις εβδομάδες νηστείας και χρειάζονται μία ενθάρρυνση προκειμένου να ολοκληρωθεί η πορεία μέχρι την Ανάσταση.

Παλαιότερα, το απόγευμα της Κυριακής της Σταυροπροσκύνησης, που λέγεται και Μεσοσαράκοστο, τα παιδιά γύριζαν τα σπίτια και ζητούσαν αυγά και ξύλα για το Πάσχα, τραγουδώντας τους στίχους:

Χαίρε Τίμιε Σταυρέ
χαρά των προφητών
να μας δώσεις εν’ αυγό
για να φύγω από δω

Το παραπάνω τετράστιχο συναντάται και σε άλλη μέρη της Ελλάδας. Στην πρώτη ανάγνωση προκαλεί εντύπωση καθώς αναφέρεται σε αυγό ενώ αναφέρεται στο μέσο της νηστείας της Σαρακοστής (Μεσοσαράκοστο) που στο παρελθόν τηρούνται από πολύ μεγαλύτερα κομμάτια του πληθυσμού από ότι σήμερα.

Το αυγό όμως δεν αφορά την περίοδο της νηστείας αλλά το Πάσχα και εμπίπτει στη συλλογή των αυγών και προκειμένου να συγκεντρωθεί μεγάλος αριθμός ως την Μεγάλη Πέμπτη, οπότε και θα βάφονταν κόκκινα, όπως επιτάσσει το έθιμο των ημερών.

maleviziotis.gr