210 χρόνια από την ανέγερση της Γέφυρας του Δραπάνου/Δεβοσέττου και την έναρξη των δημοσίων έργων του Ντε Μποσσέ στην Κεφαλονιά - Οδοιπορικό στα χνάρια μιας λησμονημένης οδού της περιόδου!

Το 2022 συμπληρώνονται 210 χρόνια από την ανέγερση στην αρχική της μορφή (από ξυλεία), της Γέφυρας του Δραπάνου ή Γέφυρας Δεβοσέττου, γνωστή στους ντόπιους απλά ως Γέφυρα ή Πόντες (από την ιταλική λέξη Ponte). Η γέφυρα το 1816 απέκτησε λιθόκτιστες καμάρες, μεταξύ 1822-1830 μετασχηματίστηκε σε πλήρως λιθόκτιστη και το 1842 απέκτησε την σημερινή της μορφή, ενώ με την Υ.Α. 3842/2-3-1970 (ΦΕΚ 169 Β/1970) η «Οδογέφυρα Αργοστολίου-Δρεπάνου μετά της εκείθε Πυραμίδος» κηρύχθηκε Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο.

Με την ανέγερση της γέφυρας τέθηκαν οι βάσεις για μια σειρά από έργα υποδομών στην Κεφαλονιά, από τον διορατικό διοικητή Ταγματάρχη Κάρολο Φίλιππο Ντε Μποσσέ (“Major Charles Philippe De Bosset”), που ανέλαβε την διοίκηση της Νήσου μεταξύ 1810 - 1814. Στην πραγματικότητα τα έργα εκτελούνταν κυρίως από ντόπιους με την συμμετοχή κάποιες φορές στρατιωτών των βρετανικών δυνάμεων, αλλά η απόφαση, ο σχεδιασμός, η εξασφάλιση κονδυλίων και μέσων και ο συντονισμός εξαρτιόταν από τον εκάστοτε διοικητή. Έτσι μάλλον πρέπει να λέμε ότι τα έργα τα έκαναν οι τότε κάτοικοι με την έμπνευση και καθοδήγηση του Ντε Μποσσέ, και είναι μάλλον στενάχωρη η σκέψη ότι θα μπορούσαν ίσως τέτοια έργα να είχαν εκτελεστεί πριν την έλευση οποιουδήποτε κατακτητή, από τον ίδιο τον τοπικό πληθυσμό με ιδία έμπνευση και οργάνωση. Σίγουρα έργα γίνονταν από πάντα από τις τοπικές και εθνικές αρχές, αλλά με την κλίμακα και την σημασία που είχαν τα έργα του Ντε Μποσσέ για την βελτίωση της καθημερινότητας και της προόδου των κατοίκων, θα πρέπει ίσως να μιλάμε για επανάσταση όχι τόσο στις υποδομές όσο κυρίως στο παράδειγμα για προκοπή και στον τρόπο σκέψης.

Αν και παρατίθενται παρακάτω κάποια στοιχεία για μνημεία αφιερωμένα στον εμπνευστή της, για την Γέφυρα δεν χρειάζεται να γραφτούν πολλά μιας και είναι γνωστά μέσα από την διαρκή αναπαραγωγή των πληροφοριών, εδώ ας θυμηθούμε κάποια από τα έργα εκείνης της περιόδου των αρχών του 19ου αιώνα, που συνεχίζουν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους ενσωματωμένα στην καθημερινότητα μας, κάποια που θεωρούνται μνημεία και άλλα που κείτονται λησμονημένα..

Ψήφισμα της Βουλής των Κεφαλλήνων

Με το ακόλουθο ψήφισμα Δεκεμβρίου 1812 αποφασίστηκε να ζητηθεί η ανέγερση μνημείου προς τιμήν του τότε Διοικητή Ταγματάρχη Ντε Μποσέ, πράγμα που πραγματοποιήθηκε την επόμενη χρονιά (ακολουθεί μετάφραση στα ελληνικά: Τηλέμαχος Μπεριάτος):

“Resolution of the Council of Government of Cephalonia relative to the Administration of Major de Bosset. Palace of Government, 29th Dec. 1812.

The four Councillors of Government having met in an extraordinary sitting, in the absence of Major de Bosset, and having taken into account consideration the many advantages which the inhabitants derive from the construction of the bridge of Trapano, for which great and useful undertaking they are indebted to the present Chief of the Government:

Considering also the many other claims which, under every circumstance, Major de Bosset has acquired to the gratitude of this country, they have, in conformity to the usage of the ancient Greeks, in acknowledging public benefits, unanimously resolved:

That, after having enumerated the many advantages to the population, and the embellishment of the Island, it be proposed to the Administrative Body in the next session to decree the erection of a public monument on the bridge of Trapano, in order to transmit to future times a memorial of the gratitude of the people of Cephalonia; and also to confer upon Major de Bosset some other testimony that may perpetuate a remembrance of these events.

Nicolo Dallaporta, Marino Veja, Marino Pignatorre, Pandasin Caridi, (Councillors)

Nicolo Caruso, Secretary.”

«Ψήφισμα του Συμβουλίου της Κυβέρνησης της Κεφαλλονιάς σχετικά με τη Διοίκηση του Ταγματάρχη de Bosset. Έδρα της Κυβέρνησης, 29 Δεκεμβρίου 1812.

Οι τέσσερις Σύμβουλοι της Κυβέρνησης έχοντας συνέλθει σε έκτακτη συνεδρίαση, απουσία του Ταγματάρχη de Bosset, και έχοντας λάβει υπόψη τα πολλά πλεονεκτήματα που αποκομίζουν οι κάτοικοι από την κατασκευή της γέφυρας του Δραπάνου, για το οποίο σπουδαίο και χρήσιμο εγχείρημα οφείλουν στον παρόντα Αρχηγό της Κυβέρνησης:

Λαμβάνοντας υπόψη επίσης τις πολλές άλλες αξιώσεις που υπό κάθε περίσταση, ο Ταγματάρχης de Bosset έχει αποκτήσει για ευγνωμοσύνη αυτής της χώρας, έχουν, σύμφωνα με την έξη των αρχαίων Ελλήνων στην αναγνώριση δημόσιων οφελών, ομόφωνα ψηφίζουν:

Ότι, αφού απαρίθμησαν τα πολλά πλεονεκτήματα για τον πληθυσμό και τον εξωραϊσμό της Νήσου, να προταθεί στο Διοικητικό Σώμα στην επόμενη συνεδρίαση να διατάξει την ανέγερση δημόσιου μνημείου στη γέφυρα του Δραπάνου, για να μεταδώσει στους μέλλοντες καιρούς ένα αφιέρωμα της ευγνωμοσύνης του λαού της Κεφαλλονιάς, και επίσης να διαθέσει στον Ταγματάρχη de Bosset κάποια άλλη μαρτυρία που μπορεί να διαιωνίσει μια ανάμνηση αυτών των γεγονότων.

Νικόλαος Δελλαπόρτας, Μαρίνος Βέγιας, Μαρίνος Πινιατώρος, Πανταζής Καρύδης, (Σύμβουλοι) Νικόλαος Καρούσος, Γραμματεύς.»

Η επιγραφή «De Bosset»

Εκτός από τον γνωστό οβελίσκο που έχει ανεγερθεί παραπλεύρως της γέφυρας, υπάρχει άλλο ένα μνημείο, αυτή την φορά λαξευμένη επιγραφή επί ογκόλιθου αφιερωμένη στον αγαπητό Ταγματάρχη, το οποίο με την Υ.Α. ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Β1/Φ31/30938/887 (ΦΕΚ 679 Β/1988) έχει χαρακτηριστεί ως Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο. Η επιγραφή «De Bosset» βρίσκεται σε λοφίσκο στην περιοχή του Δραπάνου και πίσω από το Βρετανικό κοιμητήριο (βορειοανατολική γωνία) κατάντη της Επαρχιακής οδού Αργοστολίου-Φαρακλάτων, στο σημείο με συντεταγμένες (WGS’84) 38.180150, 20.499500 (Β,Α).

Το κείμενο της επιγραφής είναι δίγλωσσο (ελληνικό και ιταλικό) και έχει ως εξής:

«,ΑΩ’ΙΓ’ (σ.σ. 1813) - Καρολω Φιλιππω - Δε Βοσσετ - Αριστω Ηγεμονι - και - Κοσμητορι - της Νησου Ταυτης - Η Βουλη Κεφαλληνων»

“MDCCCXIII - A - Carlo Filippo - De Bosse - Ottimo Reccitore - ed - Illustratore di Questa Isola il - Corpo Amministrativo - Cefaleno”

Έργα της περιόδου του Ντε Μποσσέ

Το 1810 (εκτιμώμενο έτος ανέγερσης) εγκαταστάθηκε ο οπτικός τηλέγραφος/σηματοφόρος στον λόφο «Πατέρνα» περιοχής Αργοστολίου, ουσιαστικά ένα σηματωρείο για την επικοινωνία με τα διερχόμενα πλοία, κυρίως για την εξυπηρέτηση διοικητικών θεμάτων. Τέτοιοι σηματοφόροι είχαν τοποθετηθεί και σε άλλα σημεία των Ιονίων Νήσων όπως στην Ζάκυνθο και στα Κύθηρα, όπου βρίσκουμε απομεινάρια, όπως και σε άλλες κτήσεις των Βρετανών όπως στην Μάλτα.

Το 1812 ανεγέρθηκε η Γέφυρα Δραπάνου (αρχική μορφή από ξυλεία), και δημιουργήθηκε ο δρόμος Αργοστόλι – Φαρακλάτα – Πουλάτα – Σάμη, ο οποίος αρκετά αργότερα εγκαταλείφθηκε καθώς φτιάχτηκε άλλος δρόμος σε νέα χάραξη που γενικά ακολουθεί ο σημερινός δρόμος Αργοστολίου-Σάμης.

Το 1813 εκτός του οβελίσκου της γέφυρας Δραπάνου και της επιγραφής, διαμορφώθηκε και ο δρόμος έως το κοιμητήριο.

Άλλα έργα της περιόδου είναι η Πλατεία Αργοστολίου, η Αποβάθρα Ληξουρίου, το κωδωνοστάσιο Ι.Ν. Αγ. Χαραλάμπους Ληξουρίου και οι εξής δρόμοι που δημιούργησαν το πρώτο μεγάλο σύγχρονο δίκτυο οδών στη νήσο:

1) Δρόμος από τα όρια του παλιού Αργοστολίου – Ενετικό Λαζαρέττο – θέση όπου αργότερα ανεγέρθηκε ο φάρος Αγ. Θεοδώρων ή «Φανάρι».

2) Αργοστόλι – Φαρακλάτα – Πουλάτα – Σάμη (Σάμη – Καταποδάτα – Γριζάτα – Ζερβάτα - Μουζακάτα).

3) Αργοστόλι – Ταλαμιές – Ομαλά καθώς και το τμήμα του σημερινού δρόμου με τις δενδροστοιχίες και το πηγάδι στην Ι.Μ. Αγ. Γερασίμου.

4) Αργοστόλι – Θηνιά – Χειμωνικό – Σινιόρι – Άνω Μεριά – Χάρακας – Άσσος (Θηνιά - Ζόλα).

5) Ληξούρι – Σαμόλι – Λιβάδι – Κοντογεννάδα.

Για να μην ξεχνάμε την Ιθάκη, πρέπει να αναφερθεί ότι ως μικρότερο σε έκταση και πληθυσμό και ιδιαίτερα ορεινό νησί όπως και πολλά άλλα τέτοια νησιά στη Ελλάδα και παγκοσμίως, προφανώς θεωρούταν ότι το κόστος έργων για την ανάπτυξη του σε σχέση με τον ωφελούμενο πληθυσμό, απλά δεν δικαιολογούταν ειδικά όταν αναλογιστούμε τα τεχνολογικά μέσα της εποχής. Μάλλον φαίνεται λογικό ότι δεν επαρκούσε ο πληθυσμός και δεν άξιζε η προσπάθεια να εξευρεθούν πόροι για να γίνουν ανάλογα έργα σε τόσο μικρό νησί, τουλάχιστον όχι μέχρι την έλευση νέων τεχνολογιών. Αλλά αυτά τα νησιά σίγουρα αναπτύσσονται όταν δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες στο άμεσο περιβάλλον τους, που συμπεριλαμβάνουν την ανάπτυξη των γειτονικών περιοχών.

Οδοιπορικό στα χνάρια μιας λησμονημένης και εγκαταλειμμένης οδού της περιόδου!

Με αφορμή την επέτειο 210 ετών από την έναρξη του φιλόδοξου προγράμματος δημοσίων έργων που περιλάμβανε και το πρώτο μεγάλο δίκτυο οδών στο νησί, πραγματοποιήθηκε η ανίχνευση μιας από εκείνες τις οδούς που διαμορφώθηκαν μεταξύ 1810-1814, βάσει παλιών αναφορών και βρέθηκαν τα ίχνη της που όσο περνά ο χρόνος κινδυνεύουν με ολική διαγραφή. Πρόκειται για την παλαιά οδό Αργοστολίου-Ομαλών και ειδικότερα το τμήμα από την Κρανιά έως τα Τρωιαννάτα στην θέση Ταλαμιές, το οποίο δεν βρίσκεται σε χρήση τους τελευταίους σχεδόν 2 αιώνες(!) καθώς μετέπειτα επιλέχθηκε νέα χάραξη μέσω των παρυφών του λόφου με το Κάστρο του Αγ. Γεωργίου.

Σήμερα σε μεγάλα τμήματα του δρόμου οι πέτρες που ορίζουν τα πλευρικά όρια της οδού, οι ίδιες που συγκροτούν τα τοιχία αντιστήριξης συγκρατώντας τα αδρανή, τις γαίες και τους λίθους που σχηματίζουν το υπόβαθρο και το οδόστρωμα, έχουν αρχίσει να διαρρέουν από τις αρχικές θέσεις τους, γκρεμίζονται από την επίδραση κυρίως της απορροής των όμβριων, των σεισμικών δονήσεων αλλά και των εκτρεφόμενων ζώων παραγωγής που διέρχονται από την εδαφική ζώνη στην οποία εκτεινόταν το έργο. Όμως σε κάποια σημεία τα όρια και η δομή της οδού βρίσκεται σε καλή κατάσταση και είναι ξεκάθαρη η κατατομή και η όδευση της.

Ακολουθώντας αυτή την ξεχασμένη οδό, μνημείο οραματισμού για το μέλλον και κόπου για την κατασκευή της, τα βήματα μας μεταφέρουν σε εποχές που η προσαρμογή του περιβάλλοντος στις ανάγκες του ανθρώπου περνούσε από την λάξευση του τοπίου με τα χέρια. Αλλά τελικά η συλλογική προσπάθεια κόβοντας και μεταφέροντας καθεμιά πέτρα, άλλαζε την όψη του κόσμου και αναβάθμιζε την επικοινωνία των ανθρώπων και το εμπόριο ιδεών και προϊόντων.. ενωμένοι άλλαζαν την καθημερινότητα!

Η σημασία των έργων της περιόδου

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ακόμη και αν τα έργα γίνονταν με στόχο την ανάπτυξη των υπεράκτιων κατακτημένων εδαφών (και σε άλλες περιπτώσεις των αποικιών) για την ευμάρεια της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, εξυπηρετούσαν και την καθημερινότητα των ντόπιων και την οικονομική ανάπτυξη του πληθυσμού γενικότερα. Επομένως πρέπει να εξετάζουμε αν ακόμη και ως κατακτητής, το ενδιαφέρον και ο τρόπος διοίκησης του Ντε Μποσσέ πρόσφερε ή όχι στα νησιά μας. Έως τον ερχομό του, στην νήσο υπήρχαν κακοτράχαλα μονοπάτια, επομένως ήταν η πρώτη φορά που φτιάχτηκαν αμαξωτοί δρόμοι στην σύγχρονη εποχή, εξασφαλίζοντας Ασφάλεια, Άνεση και Οικονομία χρόνου, σαν τους σημερινούς Αυτοκινητόδρομους με αυξημένες προδιαγραφές, που αντικαθιστούν παλαιότερες οδούς εξασφαλίζοντας ασφαλέστερη και ανετότερη συγκοινωνία!

Όπως και να έχει, το πρόγραμμα έργων του Ντε Μποσσέ σηματοδότησε μια νέα εποχή για τα νησιά μας, αποτέλεσε έμπνευση στην διοίκηση (θα αποδεικνυόταν στο μέλλον) και παράδειγμα συλλογικής εργασίας στον πληθυσμό, για την εξυπηρέτηση των καθημερινών αναγκών και του εμπορίου άρα και την μακροπρόθεσμη πρόοδο που βασίζεται πρωτίστως (τουλάχιστον χρονικά) στα έργα υποδομών..

Τηλέμαχος Μπεριάτος

Msc Διπλ. Πολιτικός μηχανικός

Οκτώβριος 2022

Εικόνες

1. Η επιγραφή «De Bosset»

2-9. Τμήματα της ξεχασμένης οδού Αργοστόλι-Ομαλά μέσω Ταλαμιών (Τηλέμαχος Μπεριάτος, 2022)

Πηγές

1. “Parga, and the Ionian Islands: Comprehending a Refutation of the Mis-Statements of the Quarterly Review” by Lieut.-Col. C. P. De Bossset (Charles Philippe De Bosset), London, 1821.

2. «Αναφορά στους δρόμους της Κεφαλονιάς», Ε. Κοσμετάτου, Κοργιαλένειο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο, 1991.