«Στοματική υγεία: προνόμιο ή δικαίωμα; Η στρατηγική της Καθολικής Κάλυψης και η σημασία της Ρήτρας Στοματικής Υγείας».

Διεξάχθηκε στη Λευκάδα στις 10-12 Μαΐου 2024, η 22^η Σύνοδος της Επτανησιακής Οδοντιατρικής Εταιρίας. Η εναρκτήρια συνεδρία περιλάμβανε κεντρική ομιλία του συναδέλφου Αριστομένη Ι. Συγγελάκη, που είναι οδοντίατρος και πολιτικός επιστήμων, διδάκτωρ Κοινωνικής Οδοντιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, και κατέχει τις θέσεις του Επικεφαλής Λειτουργού Οδοντιατρικής της Ελληνικής Δημοκρατίας, του Εκλεγμένου Προέδρου του Συμβουλίου των Ευρωπαίων Επικεφαλής Λειτουργών Οδοντιατρικής και του Συμπροέδρου της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Οδοντιατρικής Δημόσιας Υγείας, καθώς και τιμητική διάκριση και βράβευση από τον Οδοντιατρικό Σύλλογο Λευκάδας και την Επτανησιακή Οδοντιατρική Εταιρία στο Λευκαδίτη Γεράσιμο Δουβίτσα, αφυπηρετήσαντα αναπληρωτή Καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών, πανεπιστημιακό δάσκαλο, ποιητή, ιδρυτή και πρόεδρο του Ομίλου Οδοντιάτρων Καλλιτεχνών και Λογοτεχνών (ΟΟΛΚ).

Από την κεντρική ομιλία της εναρκτήριας συνεδρίας, με θέμα «Στοματική υγεία: προνόμιο ή δικαίωμα; Η στρατηγική της Καθολικής Κάλυψης και η σημασία της Ρήτρας Στοματικής Υγείας», καίριας σημασίας για την ελληνική Οδοντιατρική, που άπτεται βασικών δικαιωμάτων και αιτημάτων της ευρύτερης κοινωνίας, δημοσιεύουμε την περίληψη, όπως την συγκρατήσαμε και συζητήσαμε με τον ομιλητή.

Ο ομιλητής ανέφερε ότι υπάρχουν 4 κριτήρια για την αναγνώριση ενός ζητήματος ως ζητήματος δημόσιας υγείας με υψηλή προτεραιότητα: Ο επιπολασμός των νοσημάτων που συμπεριλαμβάνει, η επίδρασή του σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο και το εάν υπάρχει δυνατότητα πρόληψης ή όχι. Οι νόσοι του στόματος αφορούν πάνω από το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού και αποτελούν με διαφορά τις πιο διαδεδομένες νόσους όσον αφορά στον επιπολασμό, συνδέονται άμεσα με την συνολική υγεία του ανθρώπου, είναι ένας βασικός προσδιοριστής της ποιότητας ζωής και της επαγγελματικής του προοπτικής. Οι νόσοι του στόματος αντιπροσωπεύουν το 5,3% του ποιοτικά σταθμισμένου προσδόκιμου ζωής παγκοσμίως, ενώ πρόσφατες μελέτες απέδειξαν ότι ασθενείς με κακή στοματική υγεία που μολύνονταν με τον ιό SARS-CoV-2 κατά την πρόσφατη πανδημία COVID-19, είχαν πολύ περισσότερες πιθανότητες να έχουν σοβαρά συμπτώματα της νόσου, να νοσηλευθούν, να έχουν ανάγκη υποστήριξης με οξυγόνο, να έχουν ανάγκη εισαγωγής στη ΜΕΘ ή και να αποβιώσουν σε σχέση με ασθενείς με καλή στοματική υγεία που νοσούσαν πιο ήπια. Επίσης, οι νόσοι του στόματος έρχονται στην τρίτη θέση σε σειρά οικονομικής επιβάρυνσης, ξεπερνώντας ακόμη και τον καρκίνο, δημιουργώντας έτσι ένα τεράστιο κόστος (που διακρίνεται σε άμεσο κόστος θεραπείας και έμμεσο κόστος, λόγω μείωσης της παραγωγικότητας των ανθρώπων που νοσούν) για τα συστήματα υγείας και τα νοικοκυριά. Απαιτείται, συνεπώς, εθνική στρατηγική στοματικής υγείας με έμφαση στην πρόληψη, που μπορεί να επιτευχθεί με προγράμματα σε ατομικό, αλλά κυρίως σε πληθυσμιακό επίπεδο, αλλά και με παρέμβαση στους κοινωνικούς και εμπορικούς προσδιοριστές της υγείας.

Ο ομιλητής αναφέρθηκε στην παρουσία της οδοντιατρικής περίθαλψης ως αναπόσπαστου μέρους, από την αρχή της ίδρυσής τους, στα εθνικά συστήματα υγείας, αναφέροντας ως χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά και της Ελλάδας, καθώς η οδοντιατρική φροντίδα ήταν εξαρχής ενταγμένη στο ΕΣΥ, με οδοντιατρικά τμήματα στα Κέντρα Υγείας και τα νοσοκομεία. Ωστόσο, στη χώρα μας, ιδίως την περίοδο της οικονομικής κρίσης και της πανδημίας (2008-2022) παρατηρήθηκε μία συνεχής υποχώρηση του ρόλου της οδοντιατρικής φροντίδας στο ΕΣΥ και ραγδαία μείωση της δημόσιας και ιδιωτικής οδοντιατρικής δαπάνης, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ, στοιχείο που αντικατοπτρίζει το γεγονός ότι η οδοντιατρική φροντίδα, παρά την ισχυρή τεκμηρίωση της πολύπλευρης συμβολής της στην υγεία, την ποιότητα ζωής και την κοινωνική ευημερία, δεν αποτελεί προτεραιότητα του Συστήματος Υγείας. Το γεγονός αυτό υπογραμμίζει και την ευθύνη της οδοντιατρικής, και ευρύτερα της επιστημονικής κοινότητας, αλλά και του κράτους ώστε η στοματική υγεία και η οδοντιατρική φροντίδα να αναχθούν σε προτεραιότητες του Συστήματος Υγείας λαμβάνοντας και την αντίστοιχη χρηματοδότηση.

Η Ελληνική Οδοντιατρική Ομοσπονδία (Ε.Ο.Ο.) με τις πανελλαδικές επιδημιολογικές έρευνες που πραγματοποιεί (η τελευταία είναι του 2011-12, οπότε χρειάζεται πλέον να πραγματοποιηθεί νέα έρευνα) έχει αναδείξει τις ανισότητες στην πρόσβαση στην οδοντιατρική φροντίδα και έχει φωτίσει τους κοινωνικούς προσδιοριστές της στοματικής υγείας (κυρίως εισοδηματικές και μορφωτικές ανισότητες). Παράλληλα, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, οι ακάλυπτες ανάγκες οδοντιατρικής φροντίδας στην Ελλάδα είναι υπερτριπλάσιες του μέσου όρου της Ε.Ε.-27, με τους πολίτες που βρίσκονται στα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα να πλήττονται σφοδρότερα από την οικονομική κρίση και την παραμέληση της στοματικής υγείας.

Αυτήν την περίοδο υπάρχει μια ελπίδα την οποία σηματοδοτεί το ιστορικό Ψήφισμα για τη Στοματική Υγεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.) του 2021, που προτείνει στις κυβερνήσεις να εργασθούν στην κατεύθυνση της καθολικής κάλυψης της στοματικής υγείας, της εξασφάλισης της πρόσβασης όλων των ανθρώπων τουλάχιστον σε βασικές και υψηλής ποιότητας οδοντιατρικές υπηρεσίες, ανεξαρτήτως οικονομικής κατάστασης, ασφαλιστικού καθεστώτος και άλλων χαρακτηριστικών. Ο Π.Ο.Υ. δίνει, επίσης, την κατεύθυνση της πλήρους ένταξης της στοματικής υγείας στα συστήματα υγείας, ως αναπόσπαστου μέρους αυτών. Στο πλαίσιο αυτό, προτάθηκε από την Ελληνική Δημοκρατία (το 2021) και έγινε δεκτή από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (το 2022), η εισαγωγή «Ρήτρας Στοματικής Υγείας», δηλαδή η πρόβλεψη ενός εγγυημένου ποσοστού των δημόσιων δαπανών υγείας, που θα κατευθύνεται αποκλειστικά στη στοματική υγεία. Σε πρόσφατο άρθρο που υπογράφουν οι A. Συγγελάκης, M. Τσαντίδου, Z. Τσαρνάβα και X. Χαραλάμπους στο έγκριτο περιοδικό “Community Dental Health”,[1] προτείνεται ο τρόπος εφαρμογής στην Ελλάδα της προτροπής αυτής του Π.Ο.Υ. με σταδιακά βήματα έως το 2030, που θα σημάνει την εξασφάλιση των αναγκαίων πόρων με ανακατανομή των δημόσιων δαπανών υγείας, σύμφωνα με τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα.

Ο συνάδελφος Αριστομένης Συγγελάκης αναφέρθηκε, επίσης, στις προσπάθειες που γίνονται στις ευρωπαϊκές χώρες για την περαιτέρω επέκταση της κάλυψης της οδοντιατρικής φροντίδας στην κατεύθυνση της καθολικής κάλυψης που προτείνει ο Π.Ο.Υ. Τόνισε, δε, ότι το Dentist Pass, ένα καθολικό πρόγραμμα προληπτικής οδοντιατρικής για όλα τα παιδιά 6-12 ετών, χωρίς εισοδηματικά κριτήρια, που πρόσφατα εφαρμόσθηκε στην Ελλάδα, αποτελεί μια πολύ καλή αρχή, πλήρως σύμφωνη με τις κατευθύνσεις του Π.Ο.Υ., και καλώς η Ε.Ο.Ο. επιδιώκει την συνέχιση και την επέκτασή του. Επίσης, η δημιουργία Κινητών Ομάδων Υγείας (ΚΟΜΥ) με συμμετοχή οδοντιάτρων, η θεσμοθέτηση και επαναλειτουργία της Εθνικής Επιτροπής Στοματικής Υγείας, η πραγματοποίηση ειδικής συνεδρίασης στη Βουλή των Ελλήνων για τη στοματική υγεία αποτελούν θετικές εξελίξεις.

Στον επίλογό του ανέφερε ότι χρειαζόμαστε ένα νέο υπόδειγμα συστήματος υγείας, που να αποδίδει στη στοματική υγεία τη βαρύτητα που της αναλογεί, να εξασφαλίζει την καθολική κάλυψη, να έχει προτεραιότητα στην πρόληψη, να δίνει το βάρος στην παιδική ηλικία, να παρέχει ολιστική και ανθρωποκεντρική φροντίδα, να εντάσσει τις νόσους του στόματος σε κοινή διαχείριση (προληπτική και θεραπευτική) με τα κυριότερα χρόνια μη μεταδιδόμενα νοσήματα, και να έχει μέριμνα για όλους με έμφαση στους πιο ευάλωτους. Μερικές κατευθύνσεις μίας ολοκληρωμένης στρατηγικής στοματικής υγείας μπορεί να είναι: Η πλήρης ένταξη της οδοντιατρικής φροντίδας στο σύστημα υγείας και η θέσπιση Ρήτρας Στοματικής Υγείας στο ΕΣΥ, η καθολική κάλυψη με έμφαση στην πρόληψη, η επένδυση στο παιδί και την οικογένεια (οι πρώτες 1.000 μέρες της ζωής ενός παιδιού, μετρώντας από την ώρα της σύλληψης, είναι καθοριστικές για τη διαμόρφωση της μελλοντικής στοματικής του υγείας), η εκπαίδευση των γονέων, η εισαγωγή του σχολικού οδοντίατρου, η παροχή κινήτρων στους οδοντιάτρους για την πρόληψη (καθώς ουσιαστικά δεν αμείβονται οι προσπάθειες που κάνουμε οι οδοντίατροι να κρατήσουμε υγιείς τους ασθενείς) καθώς και παρεμβάσεις στους κοινωνικούς και εμπορικούς προσδιοριστές της υγείας.

Στο Ηράκλειο της Κρήτης, τον προσεχή Οκτώβριο, οργανώνεται το Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Δημόσιας Οδοντιατρικής Υγείας, (28th EADPH Congress, 3-5/10/2024), που έχει βασικό θέμα τους εμπορικούς προσδιοριστές της υγείας, αλλά και όσα παραπάνω εκτέθηκαν σχετικά με τη σημασία της στοματικής υγείας, την καθολική κάλυψη, το ρόλο της πρόληψης και της εφαρμογής προγραμμάτων δημόσιας υγείας για την προαγωγή της στοματικής υγείας του πληθυσμού, ενώ παράλληλα, στον ίδιο χώρο θα διεξαχθεί το Παγκρήτιο Οδοντιατρικό Συνέδριο ως δορυφορικό Συνέδριο.

(Οι εικόνες είναι από τη συμμετοχή του Οδοντιατρικού Συλλόγου Κεφαλληνίας στην Επτανησιακή Σύνοδο, την Βράβευση του Γεράσιμου Δουβίτσα και την ομιλία του Αριστομένη Συγγελάκη).

Από το Δ.Σ. του Ο.Σ. Κεφαλληνίας

[1]Aristomenis I. Syngelakis, Maria Tsantidou, Zoi Tsarnava and Chrystala Charalambous, “Oral Health: Luxury or a fundamental human right? The necessity of introducing a decicated oral health budget and Proportionate Universalism in Greece”, Community Dental Health, 41 (2024), 3-4.