Το παλαιό λατομείο στα Μαντζαβινάτα

Το Μασπάλι

Λόγω που πολλοί μου τηλεφωνούν να μάθουν για το Μασπάλι, (το παλιό λατομείο στα Μαντζαβινάτα) μετά την πετυχημένη εκδήλωση του Πολιτιστικού Συλλόγου «Η Κουνόπετρα», σας στέλνω το σύντομο ιστορικό -κείμενο που είχα δημοσιεύσει σε εφημερίδα του προαναφερθέντος Συλλόγου.

 Το παλαιό λατομείο στα Μαντζαβινάτα

Το Μασπάλι

Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός

Νότια του χωριού Μαντζαβινάτα, κοντά στο οικισμό και αριστερά του δρόμου που οδηγεί στην περιοχή του Ξι, υψώνεται ένας λόφος με την τοπωνυμία Μασπάλι.

Πρόκειται για ένα μεγάλο λόφο, μεγάλου όγκου, από αργιλώδες υλικό στο βόρειο μέρος του αλλά και ασβεστολιθικό πορώδες πέτρωμα, ιδίως στο νότιο ανατολικό μέρος, καθώς αυτό κάλυπτε το επίπεδο του λόφου.

          Μάλιστα, ο μεγάλος όγκος του πέτρινου υλικού δείχνει από μακριά με κάστρου, με αποτέλεσμα κάποιοι επισκέπτες να μιλούν για «κάστρο πάνω στο λόφο».

          Ο λόφος στο Μασπάλι δεσπόζει στην περιοχή, έχει στρατηγική σημασία και προσφέρεται ως τοπίο φυσικού κάλλους για φυσιολατρικούς περιπάτους, εφόσον αξιοποιηθεί.

Οι ναοί στο Μασπάλι

Η ονομασία Μασπάλι έρχεται από πολύ παλιά. Τη βρίσκουμε σε νοταριακές πράξεις που αφορούν σε περιουσία της Παναγίας της Κουγιότισσας στα Κυριακάτα από το 1643 «...έτερη σταφίδα στο Μασπάλι, γης και κλήματα...».

          Επίσης, στα 1616 αναφέρεται πως στο Βουνό Μασπάλι υπήρχε ναός του Αγίου Γεωργίου, συναδερφικός των κυρίων Αθανασίου Μαντζαβίνου, Γεωργίου Σαμικού, Μαρίνου Μαντζαβίνου και άλλων.

          Ακόμη και ένας άλλος ναός που αναφέρεται το 1616 ως συναδερφικός είναι ο Ναός των Αποστόλων στην τοποθεσία Βουνό. Μάλλον το Βουνό είναι το Μασπάλι, γιατί έτσι το θεωρούσαν μέσα στην πεδινή περιοχή.

          Σε νοταριακή πράξη του 1618 αναφέρεται ο ναός του Αγίου Βαρβάρου στο Μασπάλι.

          Φυσικά όλοι αυτοί οι ναοί δείχνουν ότι εκεί πάνω υπήρχε χωριό, που τα ερείπιά του εξαφανίστηκαν ολοσχερώς όταν οι κάτοικοι αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν τα παλιά υλικά για να κτίσουν αλλού οικισμό. Δηλαδή, στην πορεία του χρόνου το παλιό χωριό στο Μασπάλι ερειπώθηκε και εγκαταλείφθηκε.

Το Μασπάλι τα τελευταία τετρακόσια χρόνια

Είναι σίγουρο πως σε αυτό το μεγάλο ύψωμα υπήρχαν καλλιέργειες που αφορούσαν σε αμπέλια και σταφίδες καθώς και αμυγδαλιές. Αυτό πιστοποιείται από τις νοταριακές πράξεις των ναών που υπήρχαν εκεί πάνω και των ναών των Ματζαβινάτων που είχαν περιουσία σε αυτόν τον χώρο.

          Ωστόσο, το Μασπάλι, ήταν και είναι στο μεγαλύτερο μέρος ο μόνος τόπος της πεδινής Κατωγής που έχει πέτρινο υλικό κατάλληλο για να χρησιμοποιηθεί σε οικοδομικές εργασίες. Έτσι, άγνωστο πότε, οι κάτοικοι αξιοποίησαν αυτό το υλικό μετατρέποντας το βουνό σε λατομείο. Πιθανόν η εξόρυξη της πέτρα από το Μασπάλι να έγινε κατά τους αρχαίους χρόνους αλλά σε περιορισμένη κλίμακα.

          Το Μασπάλι ανήκει κατά μεγάλο μέρος στην ιδιοκτησία του ιερού ναού της Παναγίας της Κουγιότισσας, και από το 1900 και μετά έγινε λατομείο και τροφοδότησε την πόλη Ληξουρίου στην κατασκευή σπιτιών και δημόσιων κτηρίων. Στο τοπικό τύπο της δεκαετίας 1930-1940, υπάρχουν αναφορές για δημοπρασίες που αφορούν στο λατομείο της Παναγίας, υπογεγραμμένες από τους επιτρόπους του ναού.

          Η εξόρυξη της πέτρας από το Μασπάλι, ήταν μια δουλειά κοπιαστική, αλλά επικερδής, μια και το υλικό ήταν απαραίτητο οικοδομικά και κατάλληλο για να φτιάχνονται χερόμυλοι.

          Η αφαίρεση του πορώδους υλικού άφησε μεγάλα ανοίγματα και κοιλώματα που μοιάζουν με κουπέ. Βεβαιώνουν δε τον κόπο των παλιότερων που με το σκαρπέλο και το σφυρί έκοβαν την πέτρα και με κάρα την μετέφεραν και την πουλούσαν στο Ληξούρι.

Προτάσεις για το Μασπάλι

Πριν εκθέσω σκέψεις και προτάσεις για αυτόν το χώρο, θα πρέπει να ειπωθεί πως κατόπιν ενεργειών του Πολιτιστικού Σωματείου «Ο Πάλιος» και του Πολιτιστικού Συλλόγου Κατωγής «Η Κουνόπετρα», με τα μέλη των διοικήσεών των, καθώς και με τους επιτρόπους του Ναού της Παναγίας Κουγιότισσας ή Κυριακοπούλας , συζητήθηκε η τύχη αυτού του χώρου και διατυπώθηκαν και καταγράφηκαν προτάσεις αξιοποίησής του.

          Σε κάποιες από αυτές τις συνεδριάσεις βρέθηκαν νομαρχιακοί και δημοτικοί σύμβουλοι, Δήμαρχοι του Ληξουρίου, καθώς και αρμόδιος φορέας της παλιάς Νομαρχίας μας. Δυστυχώς, όλες οι σκέψεις και θέσεις έμειναν άπραγες, λόγω που ο χώρος ανήκει στο μεγαλύτερο μέρος στον Ιερό Ναό της Παναγίας του χωριού Μαντζαβινάτων και δεν είναι εύκολο να ξεπεραστεί το ιδιοκτησιακό καθεστώς.

          Ο γράφων και οι : Παναγής Ατσάρος και ο Γεώργιος Σπύρου Έρτσος υποκίνησαν αρκετές φορές το θέμα, αλλά πάντα υπήρχαν δυσκολίες και η πολιτική ηγεσία εμποδιζόταν από τα γρανάζια της γραφειοκρατίας.

          Ακολουθούν κάποιες προτάσεις από τις πολλές, που συγχρόνως εκθέτουν και την κατάσταση που επικρατεί ή-επικράτησε- στο Μασπάλι.

- Να πρέπει να κηρυχθεί το Μασπάλι -Τοπίο Φυσικού Κάλλους.

- Επειδή τα τελευταία δυο-τρία χρόνια, καλοπροαίρετα οι επίτροποι του ναού της Παναγίας το ενοικίαζαν ως λατομείο για τις ανάγκες του ναού, αυτό θα πρέπει να σταματήσει ολοκληρωτικά, ( μάλλον από το 2014 έχει σταματήσει η εξόρυξη) να βρεθούν άλλοι τρόποι στήριξης του ναού.

-Όπως είχε διαμορφωθεί το λατομείο πριν μια δεκαετία, με τους πέτρινους όγκους προς τα νότια με τα μεγάλα ανοίγματα -κουπέ, ήταν κατάλληλο με λίγες παρεμβάσεις να γίνει ένα χώρος για ποικίλες υπαίθριες πολιτιστικές εκδηλώσεις και όχι μόνο. Τότε που υπήρχαν χρήματα δεν υπήρχε η Πολιτική Βούληση ….

-Πιστεύω πως η εξόρυξη της πέτρας, έβλαψε τον χώρο αφαιρώντας κομμάτια υλικού, που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και να αποτελέσουν από μόνα τους μέρος χρηστικό και καλλωπιστικό σε όποιον θα τολμούσε να υπερβεί τα προβλήματα που υφίστανται και να «δέσει» τον χώρο αυτόν με την πολιτιστική δραστηριότητα.

- Θα πρέπει να καθαριστεί ο χώρος, να «ασφαλιστεί» από τις μεγάλες πέτρες, που από τα μηχανήματα είναι ετοιμόρροπες, να μελετηθεί σωστά με σκοπούς και στόχους και να γίνει «κάτι» εκεί πάνω.

- Να ηλεκτροφωτιστούν οι βράχοι με κρυφό φωτισμό, καθώς και οι πέτρες που είναι ριγμένες στην πλαγιά, ιδίως κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, που θέλουμε να προσελκύσουμε τουρισμό.

- Αυτό που θα γίνει, καλό είναι να αποτελέσει βάση και στοιχείο για τον πολιτισμό. Να ωφεληθεί και ο Ναός της Παναγίας, που μετά την κλοπή των εικόνων του, οι επίτροποι έκαμαν αγώνα πέρα από τις δυνάμεις τους για να επουλώσουν το κακό.

- Να χαραχθούν ανάγλυφες παραστάσεις πάνω στους βράχους ή όπου είναι εφικτό, με καλαίσθητο τρόπο και με θέματα από την τοπική ιστορία.

- Υπάρχουν πολλές προτάσεις και σκέψεις ακόμη, αλλά αυτές ας περάσουν σε δεύτερη μοίρα καθώς πρώτη είναι να βρεθεί ο πολιτικός, ή ο αρμόδιος φορέας ή και κάποιος ιδιώτης που θα τολμήσει να υπερβεί όλα τα εμπόδια για να αξιοποιηθεί το Μασπάλι. Υπάρχουν πάντα οι κατάλληλες κλείδες συνεργασίας για να γίνει κάτι καλό και να ωφελήσει τον τόπο.  

          Εξάλλου, το Μασπάλι πρέπει να το σώσουμε από το εφήμερο της καθημερινότητας, να το χαρούμε αξιοποιημένο και έτσι να το αφήσουμε στα παιδιά μας. Είναι ένα τοπίο και μια ιστορία που έχει να μας πει πολλά, αρκεί να το προσέξουμε.

          Τέλος, θα πρέπει να ειπωθεί πως το Μασπάλι περιμένει τον πολιτικό, που έχει όραμα και δεν φοβάται το πολιτικό κόστος. Αλλιώς για χρόνια θα το λυμαίνεται καμιά μπουλντόζα ή κάποιοι με κομματικά και ιδιοτελή συμφέροντα!

Βιβλιογραφία

1. Το κείμενο βασίζεται σε αναφορές των ιστορικών του νησιού.

2. Στην «Αρχειακή Έρευνα» του Κωνσταντίνου Αντ. Μονοκρούσου, Πολ. Υπομηχ.

     «Οι Ιεροί Ναοί του Ληξουρίου και τριάντα δύο χωριών της Επαρχίας Πάλλης

     Κεφαλονιάς», Ληξούρι 2003

3. Κεφαλλονίτικη Εφημερ. «Εληά» του έτους 1939

4. Επίσης υλικό από τη συλλογή του υπογράφοντος το άρθρο.