«Γεννήθηκε» τον Ιούλιο του 1928, στα ναυπηγεία Vickers-Armstrong. Την επόμενη άνοιξη έγινε η καθέλκυσή του και στις 15 Απριλίου 1930 παραδόθηκε στο βρετανικό ναυτικό, έτοιμος για δράση. Τα προσόντα του αδιαμφισβήτητα και εντυπωσιακά για την εποχή του: μήκος 88,4 μ. και πλάτος 9,12 μ.· ταχύτητα επιφανείας 17,5 κόμβοι και εν καταδύσει 8,5· βάθος κατάδυσης 152 μ. Έφερε 14 τορπίλες, διέθετε ένα πυροβόλο και δύο πολυβόλα και στα σωθικά του μπορούσε να μεταφέρει 59 άνδρες. Θα καταλάβατε, υποθέτω, ότι πρόκειται για την περιγραφή ενός υποβρυχίου. Αυτός ήταν ο «Περσέας», που έμελλε να κάνει την τελευταία περιπολία του τον χειμώνα του 1941, στις ελληνικές θάλασσες. Βυθίστηκε έξω από την Κεφαλονιά και πέρασε, οριστικά και αμετάκλητα, στη δικαιοδοσία της Ιστορίας.

Στην πρόσφατη επιχείρηση, οι δύτες έφτασαν στα 48 μ. Καθάρισαν όλη την πλώρη και μέρος του πυργίσκου.

Η ομάδα ετοιμάζεται για κατάδυση

Πριν από λίγες εβδομάδες, Έλληνες δύτες βρέθηκαν στο ναυάγιο του «Περσέα» και προχώρησαν στην ανέλκυση εγκαταλελειμμένων διχτυών από το κουφάρι του, με τη συνεργασία της οργάνωσης Aegean Rebreath, στο πλαίσιο του BlueCycle, του πρώτου ολοκληρωμένου προγράμματος για την ανακύκλωση θαλάσσιων πλαστικών απορριμμάτων από την αλιευτική και ναυτιλιακή δραστηριότητα – μια σημαντική πρωτοβουλία του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα με τη σειρά. «O “Περσέας” ξεκίνησε την επιχειρησιακή του ζωή στη θάλασσα της Κίνας, στην εκεί βρετανική βάση. Πριν ξεσπάσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε ήδη επιστρέψει στην Ευρώπη και είχε ενταχθεί στον Στόλο της Μεσογείου. Στις 26 Νοεμβρίου 1941 αναχώρησε από τη Μάλτα για πολεμική περιπολία στη Σικελία και στο Ιόνιο, με τελικό προορισμό την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Εκτός από το μόνιμο πλήρωμά του, στο υποβρύχιο επιβιβάστηκαν ο Βρετανός θερμαστής Τζον Κέιπς και ο Έλληνας υποπλοίαρχος Νικόλαος Μέρλιν. Ο Κέιπς βρισκόταν στη Μάλτα για να τακτοποιήσει μια νομική του υπόθεση –το αυτοκίνητό του είχε συγκρουστεί εκεί με ένα... κάρο και δικαζόταν γι’ αυτό– και ο Μέρλιν είχε ζητήσει ο ίδιος, και μάλιστα επίμονα, να συμμετάσχει σε αυτή την περιπολία για να δει από κοντά την τεχνολογία και τις δυνατότητες των βρετανικών υποβρυχίων και να αποκτήσει επιπλέον πολεμική εμπειρία – οι Βρετανοί ήταν το πρότυπο του ελληνικού ναυτικού, και ακόμη είναι. Ο ένας θα ζούσε μια συγκλονιστική περιπέτεια και ο άλλος, που καταγόταν από την Κεφαλονιά, θα έκανε το τελευταίο ταξίδι της ζωής του, έξω από την ιδιαίτερη πατρίδα του», λέει ο Κωνσταντίνος Ι. Μαζαράκης-Αινιάν, αντιναύαρχος (ε.α.) Πολεμικού Ναυτικού, επίτιμος αρχηγός Στόλου και γενικός διευθυντής του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη.

Ο Βρετανός θερμαστής Τζον Κέιπς, ο μοναδικός επιζών του ναυαγίου.

Το τελευταίο ταξίδι

Στις 6 Δεκεμβρίου, ανήμερα της γιορτής του Αγίου Νικολάου, προστάτη των ναυτικών –τραγική ειρωνεία–, ο «Περσέας» περιπολεί στην επιφάνεια, νότια της Κεφαλονιάς. Είναι μια πολύ σκοτεινή νύχτα και κάνει τσουχτερό κρύο. Ξαφνικά, μια τρομακτική έκρηξη τραντάζει το υποβρύχιο. Έχει προσκρούσει σε νάρκη και, πριν καλά καλά το πλήρωμά του συνειδητοποιήσει τι έχει συμβεί, το σκάφος παίρνει κλίση. Η καταπακτή του πυργίσκου είναι ανοιχτή, όπως συνήθως συμβαίνει στη διάρκεια των επιφανειακών περιπολιών, και τόνοι νερού αρχίζουν να μπαίνουν στο εσωτερικό του. Μέσα σε δευτερόλεπτα, ο «Περσέας» βυθίζεται, παρασύροντας μαζί του, στα παγωμένα νερά του Ιονίου, 61 αξιωματικούς και ναύτες. Ένας μόνο από αυτούς έμελλε να ζήσει και να περιγράψει τις τελευταίες δραματικές στιγμές του βρετανικού υποβρυχίου...

Ο Τζον Κέιπς βρισκόταν στο πρυμναίο διαμέρισμα, όπου είχε φτιάξει ένα πρόχειρο κρεβάτι, σε μια άδεια βάση τορπιλών. Ακριβώς πάνω του υπήρχε μια ανθρωποθυρίδα διαφυγής. Όταν το υποβρύχιο «κάθισε» στον βυθό, ως εκ θαύματος, αυτό το τμήμα του δεν είχε ακόμη πλημμυρίσει. Αν και τραυματισμένος, επιστρατεύοντας όσες δυνάμεις τού είχαν απομείνει, πέρασε από την ενδιάμεση στεγανή πόρτα στην τραπεζαρία των θερμαστών και στη συνέχεια έφτασε στο μηχανοστάσιο. Ανάμεσα σε πολλά άψυχα σώματα συναδέλφων του εντόπισε τρεις επιζώντες, επίσης τραματισμένους, και τους μετέφερε στο πρυμναίο διαμέρισμα. Ο χρόνος κυλούσε εις βάρος τους. Ο Κέιπς βρήκε τις ειδικές συσκευές υποβρύχιας διαφυγής –Ντέιβις ονομάζονται–, φόρεσε μία και βοήθησε και τους άλλους να  φορέσουν τις δικές τους. Θα έπρεπε τώρα να ανοίξει την ανθρωποθυρίδα ώστε ο χώρος στον οποίο βρίσκονταν να πλημμυρίσει κι αυτός. Οι τέσσερις άνδρες θα βουτούσαν κάτω από το νερό και, μέσω του αγωγού διαφυγής, θα προσπαθούσαν να απεγκλωβιστούν από το βυθισμένο υποβρύχιο. Πράγματι, λίγα λεπτά μετά, όλοι βρίσκονταν έξω από το ναυαγισμένο σκάφος. 

«Ο Τζον Κέιπς ήξερε καλά πως δεν έπρεπε να βιαστεί. Η απόσταση μέχρι την επιφάνεια θα έπρεπε να διανυθεί αργά και σταθερά. Μια υπερβολικά γρήγορη ανάδυση θα μπορούσε να αποδειχθεί μοιραία για τη ζωή του, προκαλώντας εμβολή των πνευμόνων του», εξηγεί ο κ. Μαζαράκης-Αινιάν. 

Δικαίωση μετά θάνατον

Ο Βρετανός θερμαστής κατάφερε τελικά να βγει στην επιφάνεια. Είχε επιστρέψει στον κόσμο των ζωντανών. Κολυμπώντας επί έξι ώρες, έφτασε στο χωριό Μαυράτα της Κεφαλονιάς. Οι κάτοικοί του τον περιέθαλψαν και επί δεκαοκτώ μήνες τον έκρυβαν από σπίτι σε σπίτι, για να μην πέσει στα χέρια των Γερμανών. Τον Ιούνιο του 1943, έπειτα από μια καλοσχεδιασμένη ελληνοβρετανική επιχείρηση, μεταφέρθηκε στη Σμύρνη. Για τους άλλους τρεις Βρετανούς, που επιχείρησαν μαζί του την έξοδο από τον «Περσέα», κανείς δεν έμαθε ποτέ τίποτα. Προφανώς δεν στάθηκαν το ίδιο τυχεροί.

«Όταν τελείωσε ο πόλεμος και επέστρεψε στην πατρίδα του, δεν τον πίστευαν. Θεωρούσαν πως είτε δεν είχε ποτέ επιβιβαστεί στο υποβρύχιο είτε βρισκόταν στη γέφυρα την ώρα της πρόσκρουσης και πήδηξε στη θάλασσα για να σωθεί, αφήνοντας πίσω του τους συναδέλφους του. Με αυτόν τον καημό πέθανε, με ένα νέφος αμφιβολίας γύρω του», συνεχίζει την αφήγησή του ο Κωνσταντίνος Ι. Μαζαράκης-Αινιάν. «Αρκετές δεκαετίες μετά όμως, το 1997, όταν ο Κώστας Θωκταρίδης καταδύθηκε στο ναυάγιο, από την έρευνά του αποδείχθηκε ότι όσα είχε περιγράψει Τζον Κέιπς ήταν πέρα για πέρα αληθινά...»

Η ομάδα είναι έτοιμη να ξεκινήσει την αφαίρεση των «διχτυών-φαντασμάτων» που έχουν σκεπάσει το ναυάγιο – έτσι ονομάζονται τα εγκαταλελειμμένα δίχτυα, τα οποία αποτελούν μεγάλη απειλή για τη θαλάσσια πανίδα.

Κυκλική οικονομία

Και φτάνουμε στο σήμερα. Στις αρχές Ιουνίου, μια ομάδα Ελλήνων εθελοντών δυτών της οργάνωσης Aegean Rebreath ξεκίνησαν το έργο της αφαίρεσης των «διχτυών-φαντασμάτων» που έχουν σκεπάσει το ναυάγιο - έτσι ονομάζονται τα εγκαταλελειμμένα δίχτυα, τα οποία αποτελούν μεγάλη απειλή για τη θαλάσσια πανίδα. Στην επιχείρηση συνέβαλε καθοριστικά η Als Marine Consultants Ltd. με τη διάθεση ενός ROV υψηλής τεχνολογίας και με εξειδικευμένους χειριστές, επίσης εθελοντές. Ήταν μια δράση του προγράμματος γαλάζιας και κυκλικής οικονομίας BlueCycle. 

«Παγκοσμίως, περισσότεροι από 640.000 τόνοι αλιευτικού εξοπλισμού καταλήγουν στη θάλασσα κάθε χρόνο. Το πρόγραμμά μας προσεγγίζει ολιστικά το πρόβλημα των πλαστικών απορριμμάτων στις ελληνικές θάλασσες. Είναι το πρώτο στην Ευρώπη που εστιάζει στην ανακύκλωση και στην επαναχρησιμοποίηση υλικών που προέρχονται από την αλιευτική και ναυτιλιακή δραστηριότητα: σκοινιά, δίχτυα, πετονιές, κάβους κ.λπ. Αφορά τρεις κατηγορίες: αυτά που θα κατέληγαν στη χωματερή ή σε χώρες του Τρίτου Κόσμου για ανακύκλωση· αυτά που συγκεντρώνονται σε σταθμούς συλλογής oι οποίοι εγκαθίστανται σε διάφορα μερη της Ελλάδας· και αυτά που βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας – μερικά επί δεκαετίες. Άλλωστε, όπως γνωρίζετε, το πλαστικό χρειάζεται πάρα πολλά χρόνια για να αποσυντεθεί. Ενδεικτικά αναφέρω: ένα μπουκάλι 500, ένας αναπτήρας 100, μια πλαστική σακούλα 55 χρόνια», εξηγεί η Σουζάνα Λασκαρίδη, γενική γραμματέας του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, ιδρύτρια και διευθύντρια του προγράμματος BlueCycle. «Τα ναυάγια, ως τεχνητοί ύφαλοι, προσελκύουν δεκάδες είδη θαλάσσιας ζωής, αλλά συγκρατούν και απορρίμματα, και έτσι μετατρέπονται σε υποθαλάσσιους σκουπιδότοπους. Και ειδικά τα δίχτυα γίνονται παγίδες, ιδιαίτερα για τα θαλάσσια θηλαστικά». 

Σε πρόσφατη επιχείρηση παράκτιου και υποβρύχιου καθαρισμού στη Σαλαμίνα, μαζί με την Aegean Rebreath, συγκεντρώθηκαν 700 κιλά απορριμμάτων μέσα σε λίγες ώρες. Στο πλαίσιο του BlueCycle, τα πλαστικά απορρίμματα θα συγκεντρώνονται, θα καθαρίζονται, θα περνούν από ειδική επεξεργασία, θα προωθούνται στη βιομηχανία και θα επαναχρησιμοποιούνται – για την ίδια χρήση αλλά όχι μόνο. Ένας κάβος καραβιού, για παράδειγμα, θα μπορούσε να «δώσει» κάβους για δέκα ή είκοσι μικρότερα σκάφη. Για τα ζητήματα του ποιοτικού ελέγχουκαι των ιδιοτήτων του υλικού θα υπάρχει συνεργασία και με τη Σχολή Χημικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και με το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών-Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας (ΕΛΚΕΘΕ).

Σύμμαχοι του προγράμματος είναι ήδη και πολλοί ψαράδες. «Δείχνουν μεγάλο ενδιαφέρον και επιθυμία να συμμετάσχουν, για να καθαρίσουν τις θάλασσες αλλά και... το όνομά τους», επισημαίνει η κυρία Λασκαρίδη. «Αναγνωρίζουν ότι στο παρελθόν η τακτική τού να πετούν τα άχρηστα υλικά μεσοπέλαγα δεν ήταν η ενδεδειγμένη, αλλά εμείς δεν τους κουνάμε το δάχτυλο. Δεν υπήρχε άλλωστε σύστημα διαχείρισης, δεν είχαν εναλλακτικές. Τώρα έχουν». 

Ανάμεσα στους οκτώ εθελοντές δύτες που βρέθηκαν στον βυθό του Ιονίου για να καθαρίσουν τον «Περσέα» ήταν και η Έλια Νικητοπούλου, αρχαιολόγος-μουσειολόγος, συντονίστρια του προγράμματος BlueCycle εκ μέρους του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη. «Η εμπειρία ήταν μοναδική», λέει. «Και τα συναισθήματα ποικίλα και  αντικρουόμενα: από τη μια η χαρά επειδή καταφέραμε να φέρουμε εις πέρας μια δύσκολη αποστολή (σε μεγάλο βάθος, με δυνατά ρεύματα), από την άλλη το δέος μπροστά στο βυθισμένο σκαρί αλλά και η ανησυχία για την περιβαλλοντική διάσταση του θέματος: ο πυργίσκος ήταν σκεπασμένος με δίχτυα και σκοινιά, σχεδόν δεν φαινόταν. Καθαρίσαμε ένα μέρος του καθώς και όλη την πλώρη». 

Μέσα στους επόμενους μήνες, οι άνθρωποι του BlueCycle και της Aegean Rebreath θα επιστρέψουν στον «Περσέα». H ησυχία του ναυαγίου θα διαταραχθεί ξανά. Αλλά για καλό σκοπό.

Η ανθρωποθυρίδα από την οποία διέφυγε ο Βρετανός θερμαστής Τζον Κέιπς, ο μοναδικός επιζών του ναυαγίου, είναι ακόμη ανοιχτή.

πηγή: kathimerini.gr