Όλα τα έθιμα του Πάσχα στην Κεφαλονιά από τον Γεράσιμο Γαλανό (COSMOS 96,5)
Στον ραδιοφωνικό σταθμό COSMOS 96,5 στην εκπομπή «Στα Υπόγεια είναι η θέα» με τους δημοσιογράφους Δημήτρη Αλοίζο και Σπυριδούλα Αναλυτή, φιλοξενήθηκε ο Αντιδήμαρχος Πολιτισμού και Παιδείας του Δήμου Ληξουρίου, Εκπαιδευτικός και λαογράφος Γεράσιμος Γαλανός, με αφορμή την περίοδο του Πάσχα.
Για την Μ. Εβδομάδα: «Είναι η κορύφωση της Μ. Σαρακοστής, την οποία πρέπει κανείς να την βιώνει με νηστεία μέσα από την οποία υπάρχει ο έλεγχος να επιβληθείς στον εαυτό σου και να μην γίνεται η ηδονή οδύνη και το πάθος πάθημα. Η κορύφωση του Αγίου Πάθους δείχνει την πορεία του ανθρώπου. Τα όσα περνάει στη ζωή του και τη στιγμή που έρχεται η ηθική δικαίωση και η λύτρωση του . Έχει βαθύτερη ανάταση στην ψυχή το θείο Πάθος, και η Μ. Εβδομάδα με την Ανάσταση της.
Έχει πάρα πολύ ενδιαφέρον η Μ. Εβδομάδα στην Κεφαλονιά, γιατί έχει μια τελετουργία η οποία δείχνει πάρα πολλά πράγματα στην ψυχή μας».
Την Μ. Τρίτη: « Το Τροπάριο της Κασσιανής, πηγαίνουμε όλοι στις εκκλησίες όχι μόνο για να εκκλησιαστούμε ,αλλά για να ακούσουμε την Κασσιανή που μας διδάσκει το πώς κατάφερε να βρει τη λύτρωση και να σταθεί στην ασκητική ζωή και να κορυφώσει το φως της ψυχής της. Το τροπάριο της Κασσιανής στην Κεφαλονιά κρατάει ένα βυζαντινό χαρακτήρα , έχει έναν Δωρικό ρυθμό, είναι τετράφωνο και του δίνουμε μία γλυκύτητα. Εμείς οι Επτανήσιοι και ιδιαίτερα οι Κεφαλονίτες που καλλιεργήσαμε πάρα πολύ την 4τράφωνη μουσική, θέλουμε τη συμμετοχή , τη γλυκύτητα, με άλλο τρόπο, Ευρωπαϊκό. Όμως δεν θα υποτιμήσω καθόλου τη Βυζαντινή μουσική, είμαι λάτρης της, γιατί και τα δύο ακούσματα έχουν την εσωτερικότητα που μπορεί κανείς να προσέξει. Στους Ναούς του Αργοστολίου από πολύ παλιά, στο Σωτήρα , στη Σισιώτισσα, στον Άγιο Σπυρίδωνα, πάντα πήγαιναν οι Χορωδίες –και έχει πολύ ενδιαφέρον –και έλεγαν το τροπάριο της Κασσιανής. Έλεγε ο ψάλτης τα εκκλησιαστικά κομμάτια και πήγαιναν ρυθμίζοντας τις ώρες σε όλες τις εκκλησίες , η πήγαιναν διαφορετικές Χορωδίες. Ο κόσμος το περίμενε για να ακούσει την εναρμόνιση του. Το Τροπάριο της Κασσιανής επηρέασε πολύ και τους Κεφαλονίτες ποιητές- αυτό το έχω καταγράψει-και έγραψαν δικά τους κομμάτια πάνω στο «Κύριε η εν πολλαίς αμαρτίες περιπεσούσα γυνή».
Για το έθιμο της στάμνας: « Πιστεύουν πάρα πολλοί ότι το έθιμο είναι δυτικό και Καθολικό, όμως κάνουν λάθος. Το έθιμο είναι καθαρότατα αρχαίο Ελληνικό στη βάση του. Πέρασε στο Χριστιανισμό, και διατηρήθηκε πράγματι στην Κέρκυρα που δεν πέρασε σεισμό και μάλιστα ως τουριστική ατραξιόν. Όμως το 1826 στην Ιόνιο Ανθολογία, δημοσιεύει ένας περιηγητής Κερκυραίος ο οποίος έρχεται σε όλα τα Επτάνησα, ότι και στη Ζάκυνθο και στη Λευκάδα υπάρχει το έθιμο , αλλά και στην Κεφαλονιά αναφέρει ότι έσπαγαν τα κεραμικά».
Τι συμβολίζει το σπάσιμο του αγγείου: « Σπάω το αγγείο , είναι αυτό που κάνουμε με τα βαρελότα, με τις κροτίδες, για να παραχθεί ο θόρυβος ο οποίος σε επαναφέρει, διώχνει το κακό, δηλαδή , ξυπνάει τους νευρώνες, τις αισθήσεις. Είναι πάρα πολύ απλό, όταν φεύγει ο νεκρός από το σπίτι, σπάμε ένα πιάτο, γιατί το πιάτο είναι το φαγητό, βάζουμε μέσα τη ζωή, στο αγγείο έβαζαν το νερό, ακριβώς αυτό είναι απλά εδώ , είναι πιο συμβολικό. Το αγγείο το οποίο έδωσε εξαιρετικά δείγματα ανώτερα και από τα αγάλματα, η αγγειοπλαστική και η αγγειογραφία των αρχαίων Ελλήνων ήτανε φοβερή, έχει κεφάλι, χέρια, ώμο, κοιλιά και πόδια, φτιάχτηκε πάνω στη δομή του ανθρώπου. Γι αυτό και σπάμε αγγεία και πέφτει από ψηλά για να κάνει μεγαλύτερο κρότο. Για όσους αναφέρουν διάφορα, σας διαβάζω από την Ιόνιο Ανθολογία που εκδόθηκε στην Κέρκυρα το 1826 , στην σελίδα 511 που γράφει για την Κεφαλονιά.- Το Μέγα Σάββατον όταν ψάλλετε εις την Εκκλησίαν τω Ανάστα ο Θεός, ρίπτουσιν έξω των οίκων αγγεία ακέραια, η ημίθραυστα . Δε διαβαίνουσιν επάνω των συντριμμάτων , αλλά τα μετατοπίζουσιν αν πρέπει αναγκαίως να διέλθουσι εκείθεν».
Η Ανάσταση στην Κεφαλονιά: «Οι νέοι άνθρωποι στην Κεφαλονιά πιστεύουν ότι όταν κάνουν Ανάσταση στις Εκκλησίες 12 το βράδυ τηρούν το Αθηναϊκό έθιμο. Όμως η Ανάσταση γινότανε πολύ παλιά και ακόμα συνεχίζεται να γίνεται το βράδυ στις 12. Είναι καταγεγραμμένο –αύριο Μεγάλο Σάββατο τσι 12 ώρες τη νύχτα, θα γένει Ανάστασις στο Μέτελα. Θα παραβρεθεί εκεί ο Δεσπότης και όλες οι άλλες Αρχές- Σε Κεφαλονίτικο κείμενο του 1889 αναφέρεται- Τη νύκτα του Μεγάλου Σαββάτου, τας 11 και μισή ώρες εγίνηκε η Ανάσταση κάτου στο Μέτελα κοντά στη Στρατώνα από το Δεσπότη. Εκεί είχαν οι στρατιώτες φτιασμένα δύο πάρκα, ένα για την Ανάσταση και το άλλο για το τραπέζι , τα οποία είχανε στολισμένα με δάφνες, με πανιγέρες Γερμανικές, Ρουσικές , Ιταλικές και Γαλλικές και με κουάδρα τα οποία επαριστάνανε όλο το παλιό προσωπικό της Γερμανίας και με λίγους γλόμπους-. Δηλαδή ήθελαν να στολίσουν τον χώρο και με ότι βρίσκανε στα σπίτια κάνανε διακόσμηση. Έχει ενδιαφέρον»
Το έθιμο των κροτίδων: « Μας δίνει θαυμάσια περιγραφή ο μεγάλος Ανδρέας Λασκαράτος ( στο Φρικώδες Πάσχα). Για το Αργοστόλι αναφορά στον παλιό Τύπο κατά το τέλος του 19ου αιώνα μας ενημερώνει ότι στο Αργοστόλι από νωρίς, πριν από την Λαμπρή ετοιμάζονταν οι ρουκέτες. Συγκεκριμένα κατά το 1890 καταγράφεται η κατασκευή ολίγων ρουκετών , αλλά ο σχολιαστής επαινεί τον Αστυνόμο, ότι έχει τον έλεγχο και περιόρισε το έθιμο αυτό, σχολιάζοντας – αλλά πολύ καλό θα ήταν αν ο κόσμος παρ ήτοι απ αυτού τοιούτον έθιμον , χωρίς να είναι ανάγκη της αστυνομικής παρεμβάσεως. Οι αληθείς Χριστιανοί την μεγάλην εορτήν του Πάσχα πρέπει να πανηγυρίζωσιν εν αγάπη και ομονοία και όχι εν πολέμοις ρουκετών και πυροβολισμών. Δεν έλειψαν ποτέ τα ατυχή περιστατικά τα οποία έπαθαν οι κατασκευαστές των επικίνδυνων πυροτεχνημάτων και αυτοσχέδιων ρουκετών-. Μία τέτοια περίπτωση ήταν και του Παναγή Σιμωτά Μαλαηνού από τα Σαρλάτα της Λειβαθούς, ο οποίος κατασκεύαζε τα λεγόμενα χαλκούνια , είδος βαρελότου για τη Λαμπρή στα 1901 και γράφει- ενώ δε έκρυβεν εις εν μουρτάριν τα σχετικά υλικά, εκπυσοκρότησεν το μίγμα, του έβλαψε σοβαρώς τας χείρας, του προσέβαλε τους ωφθαλμούς , έθραυσεν παρατυχώντα πράγματα και επλήγωσεν ελαφρώς και άλλους παρισταμένους. Η σκηνή συνέβη εις το μαγαζί του Γασπαράτου Παβιόλου εις Σαρλάτα. Ο τραυματισθείς δε Μαλαηνός μετεφέρθη εις το Νοσοκομείο-.»
Τα 12 Ευαγγέλια που γίνονται 13: « Ο κόσμος πιστεύει πως είναι σατυρικό . Το «Κεφαλλονίτικος παπάς διαβάζει με σοφία τα 12 Ευαγγέλια τα κάνει 13», συνέβη στην Ιερά Μονή Κηπουραίων η οποία είχε το τυπικό του Αγίου Όρους. Σύμφωνα με το τυπικό του Αγίου Όρους και το παλιό ημερολόγιο, όταν έπεφτε ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου μέσα στη Μεγάλη Εβδομάδα, εάν ήταν μέχρι την Μ. Τετάρτη γινόταν η γιορτή, εάν έπεφτε Μ. Πέμπτη , έπρεπε να πούνε τα 6 Ευαγγέλια , έκαναν παύση, έκαναν την εορτή του Ευαγγελισμού και μετά συνέχιζαν τα άλλα 6. Έτυχα το 1991 στο Άγιο Όρος και πραγματικά χάρηκα όλη αυτή την πολύ μεγάλη σε διάρκεια Ακολουθία , ήταν εκπληκτική. Έτσι βγήκαν τα 13 Ευαγγέλια».
Την Μεγάλη Πέμπτη: « Την Μ. Πέμπτη, αυτό έχει ξεχαστεί σήμερα, είναι Διονυσιακό, όταν ψάλλονταν τα 12 Ευαγγέλια οι κοπέλες έκαναν τα φυλακτά με τις κλωστές . Είχαν ένα μέτρο κλωστή μπλε και έκαναν έναν κόμπο σε κάθε Ευαγγέλιο. Την άλλη μέρα έβαζαν αυτή την κλωστή σε μια ανθισμένη αγραπιδιά για να παίρνει τις αρρώστιες. Αυτό οι Μουσουλμάνοι το κάνουν κρεμώντας ρούχα. Σε άλλες περιπτώσεις οι κλωστές ήταν 12 όσα και τα Ευαγγέλια , με διαφορετικά χρώματα και τις ενώνανε όλες μαζί και σε κάθε Ευαγγέλιο δένανε 3 κόμπους και λέγανε-δένω τον τάδε μαζί μου, στην σκέψη, στην καρδιά , στην ψυχή του, να με αγαπά και να είναι πάντα δικός μου- μετά όλες τις κλωστές τις δένανε όλες μαζί και τις βάζανε σε ένα φυλαχτό και το είχαν επάνω τους. Φαίνεται υπερβολικό , αλλά είχε μια ενέργεια. Αν μελετήσει κανείς τα έθιμα, βλέπει ότι υπήρχε ένα Βακχικό, Διονυσιακό στοιχείο μέσα σ αυτές τις Ορθόδοξες τελετουργίες. Επίσης την Μ. Πέμπτη για να μην αποκοιμηθούν τα παιδιά και οι μεγάλοι ,λόγω της μακρόσυρτης τελετουργίας, είχανε μαζί τους τα κουκαλιστήρια καβούρδιζαν διάφορα όσπρια και τα μασουλάγανε. Είναι έθιμα που έχουνε ξεχαστεί και δεν υπάρχουν ».
Την Μ. Παρασκευή: «Ένα έθιμο εξαιρετικό Εκκλησιαστικού τύπου που θεωρώ ότι ήταν από τα κορυφαία του νησιού και δεν υπάρχει πλέον, ήταν την Μ. Παρασκευή το πρωί. Σταματούσαν την Ακολουθία και έλεγαν έναν λόγο του Ηλία Μηνιάτη, ήταν πάρα πολύ σημαντικό, ήταν ο περίφημος λόγος της Σταύρωσης. Αναγνώριζαν το μέγεθος του μεγάλου αυτού Ιεράρχη που μετά τον Φώτιο του Βυζαντίου ήτανε ιερατική προσωπικότητα κύρους και σήμερα αυτό το τελετουργικό έχει χαθεί».
Το Πάσχα : «το τσούγκρισμα των αυγών είναι συμβολικό, γιατί είναι η ζωή , έχει μια κοσμογονία, τα αυγά τα έβαφαν πρώτα Μ. Τετάρτη, μετά πήγε Μ. Πέμπτη και είναι το ζύγισμα της εβδομάδας. Τα βάφουνε και το Μ. Σάββατο, το οποίο έχει την αξία του, γιατί μετά την Πρώτη Ανάσταση οι Χριστιανοί αρτίζονται. Όμως ένα Σάββατο κρατάει ο Χριστιανός και αυτό είναι πολύ σημαντικό, το Μ. Σάββατο είναι και η μεγάλη προετοιμασία. Κρατούσαν και ένα κόκκινο αυγό και το έβαζαν στο εικονοστάσι , γιατί θεωρούσαν ότι έχει μια ενέργεια που σταματάει το κακό. Υπάρχει ένα έθιμο από τα πολλά όμορφα, ξεχασμένο δεν θα το έλεγα, διατηρείται κάπως λίγο ελαττωμένο στην Αγία Ειρήνη των Πρόννων στο Ναό του Αγίου Αθανασίου. Σ αυτό το χωριό κάνουν το τελετουργικό και όταν τελειώσει, ο κόσμος κυκλώνει την εκκλησία, περνάει από τις δύο πλαϊνές πόρτες, δίνουν τα χέρια όλοι κοιτάζοντας προς την εκκλησία και τραγουδούν ένα τραγούδι για την Μάρθα και την Μαγδαληνή . είναι συμβολικό το έθιμο αυτό, υπάρχει και στα άλλα Επτάνησα και λένε-Χθες είχαμε Σαρακοστή και είμαστε λυπημένοι,
σήμερα έχουμε χαρά σ όλη τη οικουμένη (το λένε 2 φορές)
γιατί αναστήθηκε ο Χριστός και βγήκε από τον Άδη
και χαίρονται οι χριστιανοί όλοι μικροί μεγάλοι.
Η Μάρθα κι η Μαγδαληνή τον τάφο παν να δούνε ,
βρίσκουν τον τάφο ανοικτό , τον λίθο κινημένο ,
τον Άγγελο καθούμενο εις τα λευκά ντυμένο.
Ο Άγγελος ερώτησε τι θέλουν τι ζητούνε, θέλουν του Χριστού το σώμα
και κείνος τους απάντησε δεν είναι εδώ αναστήθηκε , άφησε πια το χώμα-.
Δυστυχώς είναι ένα τραγουδιστικό δρώμενο που δεν το έχουμε δυστυχώς καταγράψει επίσημα , δεν το έχουμε εκδώσει φωνητικά, δεν το έχουμε προάγει για τον τουρισμό μας , μένει σε μια γλυκύτητα ενοριακή και χωριάτικη που θα μπορούσαμε να το αξιοποιήσουμε σωστά, και να το προσφέρουμε στον κόσμο ως συμμετοχή στη χαρά».
Την Νέα Δευτέρα: «Έχουμε την Λιτανεία της Ευλογιά στην Πεσσάδα. Όταν οι Πεσαδιάνοι, τα Δοριζάτα αρρώστησαν από την ευλογιά πέρα από τα εμβόλια, το Δαμαλισμό, τα εμβόλια, μεγάλο εμβόλιο της ψυχής ήταν η πίστη. Τη Νια Δευτέρα πολύ παλιά το χωριό Δοριζάτα είχε μολυνθεί ολόκληρο και οι Πεσαδιάνοι που είχαν την Παναγία την Ευαγγελίστρια δεν τους επέτρεψαν να πάνε για να μην κωλύσουν και αυτοί, αλλά τους πήγαν την εικόνα της Παναγίας έξω από το χωριό για να πάνε να την προσκυνήσουν. Από τότε γίνεται η «Λιτανεία της Ευλογιάς», περιφέρουν την εικόνα στα στενά της Πεσσάδας και την πάνε μέχρι έξω από τα Δοριζάτα εις ανάμνηση αυτού του γεγονότος. Την Νιά Τρίτη γίνεται και το πανηγύρι στα Θέματα, τώρα απαγορεύονται οι χοροί λόγο των κανονισμών, όμως γίνεται το τελετουργικό. θα πρέπει να έχουμε λάβει τη Θεία κοινωνία, για να είναι αναστημένος μέσα μας ο Χριστός, γιατί είμαστε οι περισσότεροι κατά παράδοση Χριστιανοί και όχι κατά συνείδηση και η παράδοση θα πρέπει να μας κάνει κατά συνείδηση.
Την Νιά Τρίτη: « Γιορτάζουν τα Κουρουκλάτα την Παναγία τη Δαμασκηνή και το Ληξούρι που έχει μια καταπληκτική Παναγία την οποία και θεωρώ μοναδική στην Ελλάδα , είναι η Παναγία η Τρειχερούσα. Η περίφημη εικόνα είναι η Παναγία με το Χριστό και στο κάτω μέρος είναι ένα χέρι , το χέρι του Δαμασκηνού ο οποίος τα χρόνια της Εικονομαχίας επειδή ζωγράφιζε την Παναγία όπως λέει η Εκκλησιαστική παράδοση του στραγγάλισαν το χέρι , αλλά αυτός με προσευχή ζήτησε από την Παναγιά να του επαναφέρει το χέρι για να τελειώσει την εικόνα. Για αυτό γιορτάζουμε τη Παναγία την Δαμασκηνή. Στο Ληξούρι στον Ναό της Αγίας Τριάδας υπάρχει μια εικόνα η οποία βρέθηκε στη θάλασσα το 1800 και σύμφωνα με την παράδοση την βρήκε κάποιος με το όνομα Δαυίδ και την πήγε στο Ναό. Η εικόνα αυτή έχει την Παναγία που δεν κρατάει Χριστό, κοιτάει μετωπικά και έχει το τρίτο χέρι όχι στο κάτω μέρος αλλά στα αριστερά της εικόνας. Μια εικόνα εξαιρετική και μοναδική σε έναν Ναό περικαλλή».
Την Παρασκευή της Ζωοδόχου Πηγής: «Γιορτάζουν τα Αργίνια το Πυργί Καμιναράτα, Ξενόπουλο και πολλά σημεία στην Κεφαλονιά την Ζωοδόχο Πηγή και γίνεται μια λαμπρή τελετή. Ενθυμούμενος τον Μακαριστό Γεράσιμο Φωκά , να πω ότι πηγαίναμε μαζί έτρεχε παντού για να δώσει χαρά γιατί ευλαβούταν την Παναγία περισσότερο από όλους εμάς, γιατί ένιωθε πέρα από το ήταν ιερωμένος, ότι Αυτή ήταν ο οδηγητής της ζωής του και τον βοηθούσε ανά πάση στιγμή είχε ανάγκη και κορύφωνε μέσα από τη λειτουργικότητα του την προσευχή δυνατά.
Καλή Λαμπρή πάντα με φως και αγάπη και να αναστηθεί μέσα μας ο Χριστός».
Ακολουθεί το ηχητικό της συνέντευξης.