Όλα –ή σχεδόν όλα– ξεκίνησαν την 25η Μαρτίου 2021 με την επίσημη βιντεοπροβολή της συναυλίας «Ύμνος στην Ελευθερία» του Νικόλαου Χαλικιόπουλου-Μάντζαρου από το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών για την επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Δεν επρόκειτο, ωστόσο, για μια απλή συναυλία κι ούτε ήταν μόνο το μουσικό και δημοσιογραφικό ένστικτο, αλλά και ένα αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας και συγκίνησης που με έκαναν να θέλω να μάθω ποιο είναι αυτό το χορωδιακό έργο που θυμίζει Μπαχ και Παλεστρίνα αλλά οι χορωδοί τραγουδούν «Σε γνωρίζω από την κόψη του σπαθιού την τρομερή…».

Γιατί με έπιανε ένας κόμπος κάθε φορά που παρακολουθούσα το streaming του Μεγάρου διαβάζοντας τους υπότιτλους, γιατί βούρκωναν οι κορυφαίοι χορωδοί του σχήματος ΜΕΙΖΟΝ Ensemble την ώρα που ερμήνευαν τους στίχους του Διονύσιου Σολωμού και γιατί συγκινήθηκαν οι δεκάδες χιλιάδες θεατές που το είδαν ανά την υφήλιο όπου υπάρχει ελληνισμός; Πώς η αναμετάδοση μιας βιντεοσκοπημένης συναυλίας έφτασε τόσο γρήγορα, τόσο μακριά, σε τόσο πολλούς και πώς γίνεται μια σπουδαία μουσική να μην είναι γνωστή;

Οι απαντήσεις οδηγούν σε μια ιστορία εθνικής αμέλειας. Ένα έργο σπουδαίο που ήταν εν πολλοίς ξεχασμένο και άγνωστο, και έτσι θα έμενε αν δεν υπήρχε η νεότερη μουσικολογική έρευνα να το φέρει στο φως. Και μαζί με τα κενά της παρτιτούρας να αποκαταστήσει μια κατάφωρη ιστορική αδικία, που αδίκησε όχι μόνο τον συνθέτη Μάντζαρο (1795-1872), καθώς δεν αναγνωρίστηκε ποτέ η αξία του στο βαθμό που του αναλογούσε από τους μεταγενέστερους συνθέτες και ιστορικούς, αλλά στέρησε και τη χώρα μας από έναν Έλληνα παγκόσμιας εμβέλειας εφάμιλλου των μεγάλων Ευρωπαίων συνθετών της εποχής του, που ανάμεσα σε άλλα του έργα μελοποίησε τον εθνικό μας ποιητή. Τον Διονύσιο Σολωμό όλοι τον ξέρουμε, πόσοι όμως γνωρίζουμε τον Νικόλαο Χαλικιόπουλο-Μάντζαρο; Και, αλήθεια, έχουμε εθνικό συνθέτη;

Είναι τα πρώτα που ρωτάω τον ερευνητή-μουσικολόγο, απόφοιτο του ΑΠΘ και διδάκτορα του ΑΠΘ Ιονίου Πανεπιστημίου κ. Κώστα Ζερβόπουλο, που χωρίς τη δική του ενδελεχή εργασία και αφοσίωση δεν θα ακούγαμε τον Ύμνο στην επετειακή συναυλία του Μεγάρου.

Όπως μου εξηγεί, «ο Μάντζαρος υπήρξε από τους πρωτοπόρους του ευρωπαϊκού ρεύματος σύμφωνα με το οποίο οι λαοί για να αναδείξουν την εθνική μουσική τους ταυτότητα έπρεπε να χρησιμοποιούν τη δική τους εθνική γλώσσα. Το ρεύμα του μουσικού εθνικισμού ξεκίνησε από τους Ρώσους και επηρέασε μια ολόκληρη γενιά συνθετών στην Κεντρική και Νότια Ευρώπη, σας θυμίζω πως μέχρι τότε οι όπερες γράφονταν, κυρίως, στην ιταλική γλώσσα. Στην Ελλάδα εκφράστηκε από τη σχολή των Επτανησίων συνθετών, εν πολλοίς παρεξηγημένων και άγνωστων για λόγους που είναι γνωστοί, κυρίως στους έλληνες μουσικολόγους. Προσέξτε, όμως, ο Μάντζαρος πρέπει να θεωρηθεί ο εθνικός μας σύνθετης όχι μόνο γιατί είναι ο συνθέτης του εθνικού μας ύμνου, όχι μόνο γιατί μελοποίησε τον Ύμνο στην Ελευθερία, αλλά και γιατί έβαλε τις βάσεις για την ανάπτυξη της ελληνικής μουσικής, μελοποίησε σπουδαία ποίηση που τραγουδήθηκε από το λαό, και πρέπει να αποκατασταθεί το όνομά του ως κορυφαίου έλληνα συνθέτη».

Λιθογραφία του Μάντζαρου από το Μοτσενίγειο Αρχείο της Εθνικής Βιβλιοθήκης.

Όσο ζούσε ο Μάντζαρος, η αξία του ως συνθέτης δεν αμφισβητούνταν, θεωρούνταν, βέβαια, ένας «συντηρητικός» συνθέτης. Ωστόσο, μου εξηγεί ο κ. Ζερβόπουλος, η εκτίμηση προς το πρόσωπό του ήταν περισσότερο μεγάλη ως Δασκάλου, ως «Μουσικού Επιστήμονος» παρά ως «Δημιουργού». Αυτή η –σκόπιμη (;)– υποτίμηση της καλλιτεχνικής του αξίας σε όφελος αυτής του «Μουσικού παιδαγωγού» έγινε ακόμη πιο έντονη αμέσως μετά το θάνατό του και ενισχύθηκε ακόμη πιο έντονα από τους συνθέτες και μουσικούς ιστορικούς ή μουσικούς κριτικούς του περιβάλλοντος της «Εθνικής Σχολής», με κύριο εκπρόσωπο τον συνθέτη Μανώλη Καλομοίρη.

Ο Εθνικός μας Ύμνος και ο Ύμνος στην Ελευθερία

Όσο η Ελλάδα σφαδάζει στο πεδίο των μαχών και από τον εμφύλιο σπαραγμό, τα υπό βρετανική κυριαρχία Επτάνησα είναι ένας άλλος κόσμος που εμπνέεται από τα ιδανικά των επαναστατημένων. Η Επανάσταση του ’21 είναι και μια μάχη για τη γλώσσα και τις φιλελεύθερες ιδέες που θα αναγεννούσαν το έθνος, αυτό το ιδεώδες υπηρετούσαν ο Σολωμός με την ποίησή του και ο Μάντζαρος με τη μουσική.

Όπως μου λέει ο κ. Ζερβόπουλος, όταν ο Σολωμός φτάνει στην Κέρκυρα το 1828 οι δυο τους γίνονται αχώριστοι φίλοι, περνούν πολύ χρόνο μαζί. Θεωρούν ότι η ποίηση και η μουσική είναι στενά δεμένες και μοιράζονται τον ίδιο πόθο για την πνευματική αναγέννηση του έθνους. «Ο Μάντζαρος καθόταν στο πιάνο και από δίπλα ο Σολωμός απήγγειλε στίχους που τους μελοποιούσε, και μέσα από την αλληλεπίδρασή τους ο καθένας βάθαινε στην Τέχνη του». Ο Μάντζαρος ήταν πολύ καλλιεργημένος, γόνος οικογένειας αριστοκρατών. Τα πρώτα του μαθήματα τα παίρνει στην Κέρκυρα με μουσικοδιδάσκαλους, κυρίως Ιταλούς που εργαζόταν στην ορχήστρα του θεάτρου της πόλης, όπου δινόνταν παραστάσεις όπερας, και μετά στο περίφημο ωδείο της Νάπολης που διευθύνει ο Νικολό Τσιγγαρέλι, ένας πολύ σπουδαίος παιδαγωγός της εποχής, δάσκαλος του Ροσίνι και του Μπελίνι, ο οποίος του προτείνει να αναλάβει τη διεύθυνση του Ωδείου με τη συνταξιοδότησή του, πρόταση εξόχως τιμητική την οποία ο Μάντζαρος απορρίπτει. Η επιθυμία του είναι να εγκατασταθεί στην Κέρκυρα και να συμβάλει στη μουσική καλλιέργεια του τόπου του, συνθέτοντας μουσική για την ελληνική γλώσσα. «Ήταν ένας άνθρωπος με τρομερή παιδεία και αναγνώριζε αυτό το κενό. Ασχολήθηκε όλη του τη ζωή με τη διδασκαλία της μουσικής και δημιούργησε έφτιαξε τις βάσεις για τις επόμενες γενιές των Επτανήσιων συνθετών. Το ποίημα του Σολωμού το γνώρισε από την έκδοση του 1825».

Ο Σολωμός γράφει τον «Ύμνο στην Ελευθερία» το 1823 στη Ζάκυνθο και τυπώνεται δύο χρόνια μετά στο Παρίσι και στο Μεσολόγγι. Ο Μάντζαρος επιθυμεί να γράψει μουσική πάνω σε σοβαρή ποίηση. «Όταν γνωρίζει τον Σολωμό μελοποιεί τον Ύμνο. Αυτό που θέλει είναι –με όχημα τη μουσική– να γίνουν γνωστοί οι στίχοι του Σολωμού, να διαδοθεί η ποίηση. Και το πετυχαίνει. Οι στροφές του Ύμνου αρχίζουν να τραγουδιούνται στις παρέες της Κέρκυρας, στις ταβέρνες, τα βράδια στις πλατείες, στις μαζώξεις σε σπίτια και στις εθνικές εορτές. Έτσι, όταν έρχεται ο βασιλιάς ο Γεώργιος Α΄ στην Κέρκυρα για την τελετή της ενσωμάτωσης των Επτανήσων, το 1865, οι Κερκυραίοι τον υποδέχονται με αυτό που θεωρούσαν δικό τους τραγούδι, οι 8 πρώτες στροφές είχαν καθιερωθεί άτυπα σαν εθνικός ύμνος στο στόμα των ανθρώπων. Στην υποδοχή του βασιλιά τραγουδούν τις δύο πρώτες στροφές του Ύμνου, βγαίνει λοιπόν βασιλικό διάταγμα που λέει ότι αυτό που ακούσαμε εκεί θα το κάνουμε εθνικό ύμνο. (Ο παρά του εθνικού Μουσικοδιδασκάλου Κυρίου Μαντζάρου τονισθείς ύμνος εις την ελευθερίαν του αοιδίμου ποιητού Σολομού, θέλει παιανίζεσθαι κατά πάσας τας ναυτικάς παρατάξεις, ήτοι ανύψωσιν και χαιρετισμόν σημαίας κτλ. θεωρούμενος ως επίσημον εθνικόν άσμα). Αν τραγουδούσαν κάτι άλλο οι άνθρωποι στην Κέρκυρα πιθανότατα θα είχαμε άλλον ύμνο, καταλάβατε;»
 

Οι τρεις μελοποιήσεις του Ύμνου

Ο Μάντζαρος συνθέτει την Πρώτη μελοποίηση, από την οποία προήλθε ο εθνικός μας ύμνος, στα 1828-29 για τετράφωνη χορωδία και πιάνο σε απλό λαϊκό ύφος με στόχο να διαδοθεί το σολωμικό ποίημα. Το ποίημα των 158 στροφών χωρίζεται σε 24 ευκολοτραγούδιστες μελωδίες και ο κόσμος μαθαίνει να τραγουδάει τον αγώνα των Ελλήνων για την ελευθερία. Μόλις τελειώνει, αρχίζει αυτό που είχε σαν ιδανική μουσική στο μυαλό του, την περίφημη Πολυφωνική μελοποίηση, την οποία δουλεύει για περισσότερο από 30 χρόνια ξετυλίγοντας, όσο ωριμάζει, τη δεινότητά του ως συνθέτης.
 «Εκείνη την εποχή τα μεγάλα μουσικά έργα κορυφώνονταν με μια φούγκα, αυτή η πολυφωνική μορφή σύνθεσης θεωρούνταν το κορυφαίο είδος με το οποίο θα καταπιανόταν ένας συνθέτης. Ο Μπαχ έχει γράψει εξαιρετικές φούγκες, ο Μπετόβεν στις κορυφώσεις των έργων του βάζει φούγκες (ο Μάντζαρος γεννιέται 12 χρόνια πριν τον θάνατο του Μπετόβεν). Χωρίζει λοιπόν το έργο σε 46 μέρη και το δουλεύει σε αυτή την ανώτατη μορφή μουσικής σύνθεσης, διορθώνει, σβήνει, σκίζει, συμπληρώνει και, ταυτόχρονα, σε ένα τετράδιο καθαρογράφει τα μέρη που κρατάει τα οποία από ένα σημείο επίσης αναθεωρεί ξανά και ξανά. Το έργο που ακούσαμε στο Μέγαρο Μουσικής είναι η τελική φάση της πολυφωνικής γραφής (ακούστηκαν, συνολικά 22, από τα 46 μέρη της) η οποία καταγράφεται στο χειρόγραφο που υπάρχει στο Δημαρχείο της Κέρκυρας».

Κι ενώ δεν έχει καταλήξει στην τελική μορφή της πολυφωνικής μελοποίησης, το 1844 συνθέτει και μια Ενδιάμεση μελοποίηση με 39 μέρη σε μεικτό ύφος, ένας συνδυασμός της πολυφωνικής και της πρώτης. «Το χειρόγραφο αυτό το δένει σε έναν κόκκινο δερμάτινο τόμο και το αφιερώνει στον Όθωνα, ο οποίος ως ανταμοιβή τού απονέμει τον αργυρό σταυρό του Τάγματος του Σωτήρος. Αυτό που ανακαλύψαμε στην έρευνά μας ήταν ότι ένας γερμανός αυλικός ονόματι Γιόσεφ Μίντλερ, ο οποίος εισήγαγε το στενογραφικό σύστημα που και σήμερα χρησιμοποιείται στη Βουλή των Ελλήνων, μετέγραψε τη μουσική δημιουργώντας ένα αντίγραφο για να σταλεί στη Γερμανία, ίσως για να εξακριβωθεί η αξία του. Τις νότες συνοδεύει με τους ελληνικούς στίχους, με μια γερμανική μετάφραση εξαιρετικής φιλολογικής αξίας, αλλά και με τη φωνηματική απόδοση των στίχων στη στενογραφική γραφή». Το χειρόγραφο του Όθωνα και το γερμανικό χειρόγραφο φυλάσσονται στο Μουσείο και στη Βιβλιοθήκη του Μουσείου Μπενάκη αντίστοιχα.
Μετά από αυτό το διάλειμμα επιστρέφει στο έργο ζωής για εκείνον που ήταν η Πολυφωνική μελοποίηση του Ύμνου, την οποία ολοκληρώνει, πιθανότατα, στα 1865 μετά από πολλές φάσεις επεξεργασίας, όπως αποτυπώνονται στο περίφημο χειρόγραφο που βρίσκεται στο Δημαρχείο της Κέρκυρας.

Το χειρόγραφο του Δημαρχείου

Η διδακτορική διατριβή του κ. Κώστα Ζερβόπουλου συγκεντρώνει και φέρνει στο φως όλο το διασωζόμενο υλικό που σχετίζεται με τον Ύμνο, τυπωμένα, χειρόγραφα και αντίγραφα. Αυτό σημαίνει έναν τεράστιο όγκο δουλειάς που απαιτούσε όχι μόνο την αποκατάσταση της μουσικής γραφής αλλά και των ιστορικών διαδρομών. Είναι χαρακτηριστική η παρακάτω ιστορία.

«Όσο ζούσε ο Μάντζαρος δεν δέχθηκε ποτέ χρήματα για τις δουλειές που έκανε, ως ευγενής ζούσε από τα εισοδήματα από τα κτήματα. Ο πατέρας του όμως τον είχε φορτώσει με χρέη, και όταν πέθανε τα παιδιά του κληρονόμησαν μόνο χαρτιά και χρέη. Το 1879, ο γιος του Δημήτριος, που είναι δικηγόρος, πηγαίνει σε μια παγκόσμια εμπορική έκθεση στο Παρίσι για να πουλήσει τα χειρόγραφα του πατέρα του σε εκδοτικούς οίκους ή και σε ιδιώτες. Κάποια από αυτά, ενδεχομένως, πουλιούνται, ευτυχώς όμως όχι και το πολυτιμότερο εξ αυτών, μια που η τιμή του, 25.000 γαλλικά φράγκα, περίπου 110.000 ευρώ, δεν ήταν ευκαταφρόνητη. Το χειρόγραφο του Δημαρχείου επέστρεψε στην Κέρκυρα και κάποια στιγμή, προπολεμικά, το αγόρασε ο Γεώργιος Παπανδρέου (ως υπουργός Παιδείας, εκ μέρους της Ελληνικής Κυβέρνησης), το χάρισε στο Μουσείο Κερκύρας (ίσως, το παλαιό Αρχαιολογικό Μουσείο Κέρκυρας) και περιήλθε στην ιδιοκτησία του Δήμου. Όταν το αναζήτησα το είχαν κλειδωμένο στο Δημαρχείο σε ένα παλιό χρηματοκιβώτιο, χωρίς να γνωρίζουν την αξία του».

Το χειρόγραφο αυτό είναι πολύτιμο όχι μόνο γιατί αποτυπώνει την τελική μορφή της Πολυφωνικής μελοποίησης. «Ο Μάντζαρος δούλευε αποξύνοντας παλιές γραφές, σβήνοντας και γράφοντας πάνω σε αυτές ή επικολλούσε λωρίδες χαρτιού με τα διορθωμένα μέρη. Με γυμνό μάτι αποκάλυψα πέντε διαφορετικές φάσεις του έργου, κρύβει λοιπόν έναν θησαυρό ο οποίος μένει να ερευνηθεί, καθώς μερικά από τα πρώτα μέρη της αρχικής γραφής της Πολυφωνικής μελοποίησης έχουν χαθεί και υπάρχουν μόνο σε αυτές τις παλαιότερες γραφές».

Ύμνος στην Ελευθερία, μια εθνική αποστολή

«Σε γνωρίζω από την κόψη του σπαθιού την τρομερή…» ήταν το έργο που ο Μάντζαρος αγάπησε περισσότερο, λόγω του ρομαντικού, εθνικού του περιεχομένου. Τον απασχόλησε από το 1828 μέχρι και το 1865 αλλά δεν παίχθηκε ποτέ, «ο ίδιος άκουσε μόνο τμήματα της πρώτης μελοποίησης όπως κυκλοφορούσε στην πιάτσα, ούτε καν την ενδιάμεση εκδοχή για την οποία παρασημοφορήθηκε. Το άκουγε μόνο στο πιάνο, όταν το δούλευε».

Καταλαβαίνετε τώρα γιατί μίλησα πριν για ιστορική αδικία που πρέπει να αποκατασταθεί. Το έργο αυτό πρέπει να βρει τον δρόμο που του αξίζει ως το πρώτο σημαντικό έργο Έλληνα συνθέτη, μοναδικό στην παγκόσμια μουσική φιλολογία, «πραγματικά είναι ένα συγκλονιστικό έργο, το νιώσατε, το ακούσατε, μια τεράστια καντάτα που δεν υπάρχει άλλη όμοιά της».

Πώς; «Και οι τρεις μελοποιήσεις, αλλά και τα εξαιρετικά μεμονωμένα μέρη διαφόρων στροφών του Ύμνου, πρέπει πρώτα να εκδοθούν σε παρτιτούρες, να μπορούν να τις πάρουν οι χορωδίες να τις τραγουδήσουν, και να ηχογραφηθούν από ένα σύνολο όπως το ΜΕΙΖΟΝ Enseble που είναι κορυφαίο. Όταν ένα έργο βγει σε παρτιτούρα ή σε δίσκο τότε γίνεται γνωστό, όσο δεν είναι γραμμένο είναι ανύπαρκτο, κι αυτός είναι ο στόχος μας, να το αναδείξουμε και να είμαστε περήφανοι για αυτό». Δεν σταμάτησα να μοιράζομαι τον ενθουσιασμό του άνθρωπου που ανέλαβε, εν είδει εθνικής αποστολής, να καταστήσει γνωστό ένα παγκόσμιο μνημείο πολιτισμού.

Κορυφαίοι σολίστες, διεθνές streaming, 70.000 θεατές 

Ο Μάντζαρος με τον «Ύμνο στην Ελευθερία» μέσω της μουσικής εξυψώνει την ποίηση του Σολωμού, δεν μπορώ καν να φανταστώ πώς θα ένιωθε ο ποιητής ακούγοντας το ώριμο έργο του επιστήθιου φίλου του σε μια τέτοια εκτέλεση. Όσες φορές το παρακολούθησα (η βιντεοσκόπηση εικονογραφείται από εμβληματικά έργα ελλήνων ζωγράφων του 19ου αι. που ύμνησαν τον αγώνα για την εθνική παλιγγενεσία) δεν υπήρξε ούτε μία που να μη συγκινηθώ, λέω στον μουσικό διευθυντή του ΜΕΙΖΟΝ Enseble, Αγαθάγγελο κάτο, που διηύθυνε το έργο.

«Υπήρχαν στιγμές κατά τη διάρκεια της βιντεοσκόπησης που τα μάτια των χορωδών βούρκωναν» μου απαντάει. «Είναι πραγματικά συγκλονιστικό, όταν είσαι Έλληνας, να ακούς και κυρίως να τραγουδάς ένα τέτοιο έργο, ό,τι πιο ελληνικό, μια μουσική που μελοποιεί τον εθνικό μας ποιητή. Το ίδιο το ποίημα του Σολωμού, από μόνο του, μας βάζει να αφουγκραστούμε παραστατικά την Ελλάδα που είναι σκλαβωμένη, που θυσιάζεται και που, όταν αποφασίζει να επαναστατήσει, αγωνίζεται και στο τέλος ελευθερώνεται. Η δε μελοποίηση από τον Μάντζαρο αποτελεί την ηχητική μαρτυρία της προσπάθειας -συνειδητής ή μη- του ελεύθερου πλέον ελληνικού κράτους να ενστερνιστεί τον ευρωπαϊκό πολιτισμό σε όλους τους τομείς. Ο συνθέτης χρησιμοποιεί την ελληνική γλώσσα ντύνοντάς τη με τα μουσικά εργαλεία της λόγιας δυτικής μουσικής και το αποτέλεσμα είναι μία περίτεχνη ελληνική μουσική δημιουργία».

Τον ρωτάω πώς θα την περιέγραφε. «Για τους γνώστες της μουσικής, μπορούμε να πούμε ότι αρμονικά είναι επηρεασμένη από τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό, η φόρμα όμως, η τεχνική της σύνθεσης, οι μελωδίες και η δομή προέρχονται από την προκλασική μουσική, κι αυτό κάνει το έργο ακόμα πιο ενδιαφέρον. Είναι πραγματικά μεγάλη μας τιμή που το Μέγαρο μας ζήτησε να αποδώσουμε μια τόσο σπάνια παρουσιαζόμενη μουσική. Δουλεύοντάς την ανακαλύπταμε όλο και ωραιότερα στοιχεία στη σύνθεση, και νομίζω πως όταν τελειώσει η πανδημία θα έχουμε την ευκαιρία να την παρουσιάσουμε σε πολλά μέρη στην Ελλάδα και το εξωτερικό». Μακάρι!

Για τον «Ύμνο» είναι εξαιρετικός οιωνός ότι ερμηνεύτηκε στην κεντρική αίθουσα του Μεγάρου από ένα κορυφαίο σύνολο όπως το ΜΕΙΖΟΝ Ensemble, στο οποίο συμμετέχουν κορυφαίοι σολίστ της όπερας όπως ο Δημήτρης Πλατανιάς, ο Διονύσης Σούρμπης και ο Γιάννης Χριστόπουλος αρμονικά δεμένοι με εκλεκτούς χορωδιακούς τραγουδιστές. Στο πιάνο συνόδευσε εξαιρετικά, αποδίδοντας το μαντζαρικό πνεύμα, ο πιανίστας Στάθης Σούλης. Όπως μου λέει ο κ. κάτος «ήταν δύσκολο το εγχείρημα, οι πρόβες έγιναν με μέτρα ασφαλείας, αποστάσεις ασφαλείας, μάσκες κ.λπ., το έργο ήταν απαιτητικό και ο χρόνος περιορισμένος. "Μουσικά ήταν ένας άθλος"».

Όμως άξιζε, και με το παραπάνω! Του λέω κάτι που δεν γνώριζε και τον ενθουσιάζει, ότι σύμφωνα με τα στοιχεία, που συνεχώς ανανεώνονται, τη συναυλία παρακολούθησαν περισσότεροι από 70.000 μοναδικοί θεατές από Αμερική μέχρι Αυστραλία και Αργεντινή, καθώς προωθήθηκε μέσω του Υπουργείου Εξωτερικών, Γενικής Γραμματείας και Αποδήμου Ελληνισμού όπου υπάρχει ελληνική πρεσβεία ή προξενείο σε όλο τον κόσμο. Οι ομογενειακές οργανώσεις του εξωτερικού, οι ελληνικές κοινότητες και φορείς που είχαν ενδιαφέρον για την Ελλάδα, το υποδέχθηκαν παντού με συγκίνηση. Και κάθε μέρα που περνάει το βλέπουν όλο και περισσότεροι.

Ό,τι και να λέμε, όλα υπάρχουν και εξηγούνται και επιβεβαιώνονται στο streaming του Μεγάρου, και σας καλώ να το παρακολουθήσετε και να σιγοτραγουδήσετε την ποίηση του Σολωμού. Το παρακολουθώ ξανά, όπως οι συνομιλητές μου, όπως ίσως κι εσείς, σκέφτομαι τις μεγάλες αίθουσες του εξωτερικού κατάμεστες από κόσμο που χειροκροτεί συγκινημένος τους στίχους του εθνικού μας ποιητή, μελοποιημένους από τον εθνικό μας συνθέτη, σε ένα έργο λόγιας (κλασικής) ελληνικής μουσικής. Σκεφτείτε το λίγο… Δεν είναι ένας σπουδαίος λόγος να είμαστε εθνικά περήφανοι, αλλά και μια λαμπρή ευκαιρία να αξιοποιηθεί η επέτειος των 200 χρόνων ώστε να εκδοθεί, να ηχογραφηθεί και να παιχθεί ένα σπουδαίο έργο με αυτές τις περγαμηνές;

---

Η συναυλία της τρίτης Πολυφωνικής μελοποίησης θα είναι διαθέσιμη για streaming στο site, facebook και youtube του Μεγάρου μέχρι 25/4/2021 και on demand στο site του Μεγάρου μέχρι τις 31/12/2021.

• Η  πρώτη εκδοχή μελοποίησης έχει παρουσιαστεί αρκετές φορές στην αρχική μορφή της για ανδρική χορωδία και πιάνο. Έχει ηχογραφηθεί από το Εργαστήρι Παλιάς Μουσικής, σε μουσική διεύθυνση Βύρωνα Φιδετζή και τον Άρη Γαρουφαλή στο πιάνο, το 1988.

Η 3η εκδοχή μελοποίησης έχει πρωτοπαρουσιασθεί ολόκληρη (σε μουσικολογική επιμέλεια Κώστα Ζερβόπουλου) και ηχογραφηθεί σε cd από την Ανδρική Χορωδία της Κέρκυρας, στην Κέρκυρα, το 2018.

athensvoice.gr