Γράφει η Στέλλα Αλιγιζάκη // *

«Οι Σέρβοι αγαπούν αλλά δεν γνωρίζουν τους Έλληνες. Δεν ξέρουν την ιστορία τους, τη γλώσσα τους, την πολιτική τους … Περπατούν στο δρόμο που φέρει το ηχηρό αλλά και συνάμα αινιγματικό όνομα του Ρήγα Φεραίου, χωρίς, ωστόσο, να συλλογιούνται τίνος το όνομα φέρει αυτός ο δρόμος». Αυτά έχει γράψει ο καθηγητής DarkoTanaskovic, στη σερβική εφημερίδα Vecernje Novosti.

Απάντηση σε αυτή την ανάγκη γνωριμίας αποτελεί η επιδίωξη  σύσφιξης των ελληνοσερβικών δεσμών με κάθε τρόπο. Ο Ντούσαν Σπασόγιεβιτς, ο σημερινός πρέσβης της Σερβίας στην Ελλάδα, έμαθε την ελληνική γλώσσα, εμβάθυνε στην ελληνική κουλτούρα και διερεύνησε την ελληνική ιστορία. Αποτέλεσμα του μόχθου του ένα βιβλίο για τον ελληνικό αγώνα της ανεξαρτησίας, όπου αποτύπωσε τα γεγονότα, που οδήγησαν στην ίδρυση του πρώτου ανεξάρτητου βαλκανικού κράτους στη σύγχρονη εποχή με αφορμή τη 200ή επέτειο της ελληνικής επανάστασης.

Ανέδειξε θέματα της ευρωπαϊκής και βαλκανικής ιστορίας, τη σημασία της ορθόδοξης θρησκευτικής ταυτότητας για τη σύσφιξη των σχέσεων των λαών στη χερσόνησο του Αίμου, ενώ δύο κεφάλαια αφιερώνονται στην Κρήτη κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας και της Οθωμανικής κατοχής, καθώς και στη συνεισφορά των Κρητικών στον αγώνα για την ανεξαρτησία. Ελπίζουμε να το δούμε και μεταφρασμένο στα ελληνικά.

Για τους πιο «πρακτικούς» θα λέγαμε ανθρώπους όλα τα παραπάνω προφανώς μπορούν να αποκτήσουν πολιτική, κοινωνική και οικονομική σημασία. Ορατή η σύνδεση τέτοιου είδους θεμάτων με τον τουρισμό, που τροφοδοτείται με τρόπο ποιοτικό και ασφαλή από τις αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, όπως την  ελληνοσερβική αθλητική συνάντηση στην Κεφαλονιά το Μάιο 2021, (Βεργώρτεια 2021) και τα ελληνοσερβικά εικαστικά δρώμενα του Ιουνίου 2021 στο Αργοστόλι.Ανέδειξε θέματα της ευρωπαϊκής και βαλκανικής ιστορίας, τη σημασία της ορθόδοξης θρησκευτικής ταυτότητας για τη σύσφιξη των σχέσεων των λαών στη χερσόνησο του Αίμου, ενώ δύο κεφάλαια αφιερώνονται στην Κρήτη κατά την περίοδο της Ενετοκρατίας και της Οθωμανικής κατοχής, καθώς και στη συνεισφορά των Κρητικών στον αγώνα για την ανεξαρτησία. Ελπίζουμε να το δούμε και μεταφρασμένο στα ελληνικά.

Η έναρξη των σχετικών εκδηλώσεων ανάγεται στον Οκτώβριο του 2019, οπότε πραγματοποιήθηκε η πρώτη ελληνοσερβική καλλιτεχνική συνάντηση στο Αργοστόλι με τη συμμετοχή του διεθνούς φήμης  Σέρβου ζωγράφου Milos Sobajic ιδρυτή και πρύτανη της Ακαδημίας τεχνών του Βελιγραδίου. Εκτέθηκαν έργα Σέρβων και Ελλήνων εικαστικών και παρουσιάστηκε το έργο του Milos Sobajic από ειδικό ιστορικό τέχνης.

Ένα χρόνο μετά είχε προγραμματιστεί η δεύτερη συνάντηση, που αναβλήθηκε λόγω της πανδημίας και υλοποιήθηκε τελικά τον Ιούνιο του 2021 στο Αργοστόλι. Η νέα αυτή γιορτή της ζωγραφικής στήθηκε στον χώρο του πεζόδρομου μπροστά από το μέγαρο της πρώην Τράπεζας της Ελλάδος, διοργανώθηκε από το Δήμο Αργοστολίου, και το Προξενείο της Σερβίας στην Κεφαλονιά. Αφιερώθηκε, μάλιστα, στη μνήμη του ζωγράφου και καθηγητή Μίλος Σόμπαϊτς, αφού ο ίδιος, νικημένος από τον κορωνοϊό από τον Απρίλιο του 2021 ήταν ο μεγάλος απών – παρών.

Σε όλη τη διοργάνωση σπουδαίος ήταν ο ρόλος του Βίκτορα Ρουχωτά, (Viktor Rouhotas), Επίτιμου Προξένου της Σερβίας και Συμβούλου Πολιτισμού του Δήμου Αργοστολίου, του  διάσημου εικαστικού και καθηγητή της έδρας της τοιχογραφίας στη σχολή καλών τεχνών του πανεπιστημίου του Βελιγραδίου κ. Μίροσλαβ Λάζοβιτς, του επικεφαλής της σερβικής καλλιτεχνικής αποστολής, αλλά και των ντόπιων εικαστικών, εκπροσωπούμενων κυρίως από την Ανοικτή Καλλιτεχνική Τριλογία της Κεφαλονιάς.

Από τις  22 έως τις 28 Ιουνίου 2021 καθημερινά από τις 9 το βράδυ έως τις 10.30 οι Έλληνες και Σέρβοι καλλιτέχνες  Ευάγγελος Ευαγγελάτος,Τζόγια Μαρία Καππάτου, Σοφία Αράβου- Παπαδάτου, Εύα Δανελάτου, Αριστοτέλης Μπατιστάτος, Ελβίρα Λιγνού, Ηλίας Λάσκαρης, Εύη Κρεμμύδα,  Ευαγγελία Παπαναστασάτου,   Μιμίκα Μηλάτου, Bojana Dimitrijevic , Mile  Pajic , Nevena  Markovic, Milena  Maksimovic- Kovacevic, Miroslav Lazovic, Hatzi Nenad  Miletic, Aleksa Miletic, Stanko  Pajic  φιλοτεχνούσαν ζωντανά εικαστικά έργα, μπροστά στα μάτια των περαστικών, τα οποία και εξέθεσαν την τελευταία ημέρα στον περίβολο του μεγάρου. Παράλληλα πραγματοποιήθηκαν μουσικοχορευτικά δρώμενα συναυλίες, παραστάσεις χορού, και έκθεση παλαιών αυτοκινήτων μπροστά από το κτίριο της Περιφερειακής Ενότητας Κεφαλονιάς και Ιθάκης.

Το θέμα των εικαστικών έργων των συμμετεχόντων στο ανοιχτό κεφαλλονίτικο εργαστήρι ήταν  «η ιστορία και η φυσική ομορφιά του νησιού της Κεφαλονιάς, ειδικά υπό το φως της κοινής ιστορίας Ελλήνων και Σέρβων».

Ξεχωριστή αναφορά είχε προαναγγελθεί ότι θα αποδοθεί στη μεσαιωνική ανάμνηση της έναρξης των σχέσεων Σερβίας και Κεφαλονιάς. Συγκεκριμένα  στα χρόνια της Παλατινής Κομητείας της Κεφαλονιάς και της Ζακύνθου, επαρχίας του Βασιλείου της Σικελίας, την τοπική εξουσία ασκούσαν  διάφορες οικογένειες, μεταξύ των οποίων οι Τόκκο, που διατήρησαν την κομητεία μέχρι την κατάληψη της από τους Οθωμανούς και τη Βενετία στα τέλη του 15ου αιώνα. Κατά την ίδια περίοδο, ενώ το Δεσποτάτο της Σερβίας, ένα μεσαιωνικό κρατίδιο είχε κατακτηθεί από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η σερβική δεσποτική οικογένεια των Μπράνκοβιτς απέστειλε την   Μίλιτσα  , κόρη του Λαζάρ και της Ελένης Παλαιολογίνας, (θηγατέρας του Θωμά δεσπότη του Μωρέως) για να παντρευτεί τον Λεονάρδο Γ΄ Τόκκο (1448 – 1479).

Αν και η ίδια πέθανε στη γέννα του γιου της το 1464 ένα χρόνο μετά την άφιξή της στο νησί, ο γάμος αυτός αποτελεί ένα κοινό ιστορικό περιστατικό, αφετηρία των διπλωματικών σχέσεων Σέρβων και  Ελλήνων κατοίκων της Κεφαλονιάς. Ο τόπος κατοικίας του τοπικού Παλατινού Κόμη ήταν το χρονολογούμενο από το 12ο αιώνα μεσαιωνικό κάστρο του Αγίου Γεωργίου, η μοναδική πολυάνθρωπη πόλη της Κεφαλονιάς από τον Μεσαίωνα έως το 1757, αναφερόμενη στις ιστορικές μαρτυρίες ως Città di Cefalonia. Έτσι εξηγείται γιατί φιλοτεχνήθηκε κατά τις ημέρες αυτές η σχετική αναπαράσταση του γάμου στη δεξαμενή στο δρόμο προς το Κάστρο του Αγίου Γεωργίου από τον καθηγητή τοιχογραφίας της Σχολής Εφαρμοσμένων Τεχνών του Βελιγραδίου Μιροσλαβ Λαζοβιτς.

Το  συγεκριμένο έργο τιμά τον κόμη Leonard III Tokο δεσπότη-διοικητή της Κεφαλονιάς τον 15ο αιώνα, και την προαναφερθείσα σύζυγό του Μίλιτσα Μπράνκοβιτς, κόμισσα της Κεφαλονιάς και παρουσιάζει το γάμο τους  το έτος 1463. Στο κτίριο της δεξαμενής, κάτω από τις οχυρώσεις του βυζαντινο – βενετικού   κάστρου, όπου αποτυπώθηκε, έδωσε ταυτότητα και αξία προετοιμάζοντας τη μετάβαση του περιπατητή και του επισκέπτη στο μοναδικό κάστρο του Αγίου Γεωργίου, λίγο πιο πάνω.

Στη μεσαιωνική αναπαράσταση δεσπόζουν οι φυσιογνωμίες των ευγενών – πρωταγωνιστών, με τα σύμβολα που αισθητοποιούν τους ρόλους τους. Καστροφύλακες και ιππότες, φρουροί και δύσμοιρα απλοϊκά λαϊκά πρόσωπα, τοποθετημένα σε διαφορετικά επίπεδα, ανάλογα με την κοινωνική προέλευση και το ρόλο τους , υπακούουν στους κανόνες της προοπτικής και στις τεχνικές των εκτεταμένων αφηγηματικών απεικονίσεων, πλαισιώνουν με το δέοντα σεβασμό τη γαμήλια τελετή, που παίρνει ονειρικό χαρακτήρα χάρη στην επιτηδείως επιλεγμένη χρωματολογία. Ανάλαφρη με τα ρόδο – γάλανα  χρώματα της άνοιξης, της ανθοφορίας και των ευοίωνων υποσχέσεων, αν και βαριά από την εικόνα των όπλων και τη συμβολική απεικόνιση των κραυγαλέων κοινωνικών διαφορών μιας σκληρής ιστορικής πραγματικότητας, η αναπαράσταση παρουσιάζεται εικαστικά άρτια. Ρομαντική, βγαλμένη από την εποχή των μεσαιωνικών μυθιστοριών, ενσωματώνεται ιδανικά μέσα στο συμβολικά παρουσιαζόμενο από την αναπαράσταση του δέντρου στη βάση της παράστασης φυσικό τοπίο του νησιού. Το ειλητάριο που ζωγραφίστηκε στη διπλανή πόρτα υπενθυμίζει τις ιστορικές μαρτυρίες που διέσωσαν μνείες και γεγονότα της κύριας παράστασης και ενοποιεί με τρόπο εντυπωσιακό την όλη καλλιτεχνική αποτύπωση έξω από το μεμονωμένο οικοδόμημα της κύριας απεικόνισης.

Γνώστης των εικαστικών εκφράσεων της μεσαιωνικής ιστορίας της τέχνης, ενορατικός καλλιτέχνης με υπερρεαλιστικές προεκτάσεις στη σύλληψη, στην εικαστική σύνθεση και στην τοιχογραφία του, με πραγματική αγάπη για τη φύση και τον πολιτισμό της Κεφαλονιάς ο εμπνευστής δημιουργός πρόσφερε ένα μοναδικό δώρο στο νησί, επισφραγίζοντας τη μακραίωνη διαχρονικότητα της ελληνοσερβικής συμπόρευσης. Όπως προαναφέρθηκε, πρόκειται για τον καθηγητή του πανεπιστημίου του Βελιγραδίου κ. Μίροσλαβ Λάζοβιτς, που συνεργάστηκε με  ομάδα Σέρβων καλλιτεχνών, οι οποίοι φιλοτέχνησαν τη σχετική τοιχογραφία με τρόπο εντυπωσιακό και μνημειώδη. Το έργο πραγματοποιήθηκε με την συνδρομή του Προέδρου της Δημοτικής Κοινότητας Περατάτων, του Πολιτιστικού Συλλόγου «Κάστρο Αγίου Γεωργίου» και των δημοτικών αρχών. Η συνεργασία απλών πολιτών της Κεφαλονιάς, κυρίως νέων παιδιών, ήταν πολύ γόνιμη και δημιουργική, έτσι ώστε με βεβαιότητα έχει συγκρατηθεί στην προσωπική τους μνήμη και στη βιωματικότητά τους η δημιουργική ανάμνηση του δρωμένου.

Με αφορμή τις παραπάνω εκδηλώσεις μέσα στον Ιούνιο του 2021 έγιναν πολλές αναφορές στα σερβικά media για την Κεφαλλονιά, πράγμα που διασφαλίστηκε από την παρουσία Σέρβων δημοσιογράφων (Σλόμπονταν Τσάγκιτς από το Εθνικής εμβέλειας τηλεοπτικό δίκτυο TV PRVA και η Μιλιάνα Κράλι από την ευρείας κυκλοφορίας εφημερίδα NOVOSTI), που συνόδευαν τους καλλιτέχνες και οι οποίοι πρόβαλαν τις δραστηριότητες, τα καλλιτεχνικά δρώμενα και τις ομορφιές της Κεφαλονιάς στη Σερβία με ρεπορτάζ και απευθείας ανταποκρίσεις. Προφανώς ο σκοπός, που μάλλον εξυπηρετήθηκε υποδειγματικά, ήταν η προσέλκυση τουριστών στο νησί, αλλά και η σύσφιξη των ελληνοσερβικών σχέσεων.

Χαρακτηριστικά σε άρθρο της ευρείας κυκλοφοριας εφημερίδας Novosti αναφέρθηκε ότι «δεν υπάρχει γωνία στην Κεφαλονιά που δεν αποτελεί πρόκληση για έναν καλλιτέχνη. Σε αυτό το νησί, μπορεί να εμπνευστεί από κάθε δρόμο, γωνία, δέντρο, περαστικό, ισχυρίζεται η ζωγράφος και σχεδιάστρια κοστουμιών του Βελιγραδίου, Μπογιάνα Ντιμιτρίεβιτς, της οποίας το μακροπρόθεσμο όνειρο είναι να συγκεντρώσει καλλιτέχνες από τη Σερβία και την Ελλάδα». Επομένως το εγχείρημα έχει δυναμική και μέλλον.

Το επόμενο ελληνο-σερβικό καλλιτεχνικό εργαστήρι “Soko 2021” προγραμματίζεται για τον Οκτώβριο του 2021, στο μοναστήρι Soko κοντά στο Ljubovija της Σερβίας. Θα πραγματοποιηθεί σε συνεργασία με το σωματείο «Θησαυροφυλάκιο της Σερβικής Πνευματικότητας», του οποίου πρόεδρος είναι ο Μίλαν Πάιτς, με τη βοήθεια και την υποστήριξη της πόλης Šabac (η αδελφή πόλη του Αργοστολίου) και της Επισκοπής Šabac της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Μήπως θα μπορούσαν άραγε όλα αυτά να εμπνεύσουν κι’ άλλους προξένους, κι άλλους διπλωμάτες, κι’ άλλους δημοτικούς άρχοντες, κι άλλους καλλιτέχνες σε διαφορετικά μέρη της Ελλάδας, αφού έτσι ανοίγουν οι δρόμοι για ποιοτικό τουρισμό και οι προοπτικές για πλουσιότερο νεοελληνικό πολιτισμό;

«Δε φτάνει το τραπέζι, μήτε κάμποσος παράς στην τσέπη, μήτε και το ψωμί και το φιλί – δε φτάνει. Ο άνθρωπος είναι πιο τρανός απ’ την καθημερινή την έγνοια του», έγραφε κάποτε ο Γιάννης Ρίτσος. Όλοι οι ασχολούμενοι με τον τουρισμό και τις επιχειρηματικές δραστηριότητες σήμερα το έχουν ενστερνιστεί αυτό;

Πάντως στην Κεφαλονιά αυτές τις ημέρες διαμορφώθηκε ένας δρόμος επικοινωνίας καλλιτεχνών, ανθρώπων και πολιτισμών, «ένας δρόμος για να πλησιάσει η τέχνη […] εκείνους τους ανθρώπους που δεν θα τους πλησίαζε ίσως ποτέ.» Αποδείχθηκε άλλη μία φορά πως οι πραγματικοί καλλιτέχνες δεν δημιουργούν για να ξεχωρίσουν απ’ τον κόσμο. Οι πραγματικοί καλλιτέχνες και οι διορατικοί διπλωμάτες δημιουργούν και ενεργούν, για να σμίξουν τον κόσμο, (για να παραφράσουμε ξανά το μεγάλο ποιητή της Ρωμιοσύνης).

* Στέλλα Αλιγιζάκη, φιλόλογος – ιστορικός

Γενικά Βιογραφικά : γεννήθηκε στα Χανιά, όπου και διαμένει επαγγελματικά ασχολούμενη με τη φροντιστηριακή εκπαίδευση από το 1986 έως σήμερα.

Σπουδές: Προπτυχιακές σπουδές στη Φιλοσοφική Σχολή του ΕΚΠΑ και μεταπτυχιακές στο Τμήμα Ιστορίας Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Κοινωνική δράση: Έχει διατελέσει Πρόεδρος της Ιστορικής Λαογραφικής και Αρχαιολογικής Εταιρείας Κρήτης (ΙΛΑΕΚ, 1994- 1996), Πρόεδρος σε συνδικαλκιστικούς φορείς της φροντιστηριακής εκπαίδευσης (2005 – 2012) και μέλος ΔΣ διαφόρων πολιτιστικών φορέων. Σήμερα είναι Γραμματέας του Δ.Σ. του Συλλόγου Φίλων του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης.

Επιστημονικά ενδιαφέροντα – συγγραφικό έργο: σε βιβλία και κείμενά της ασχολείται με την κρητική και ελληνική ιστορία του 19ου και του 20ού αιώνα. Βιβλία της έχουν εκδοθεί από το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», από την Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης και από άλλους φορείς, ενώ κείμενα της έχουν δημοσιευτεί σε πολλές συλλογικές επιστημονικές εκδόσεις. Από βιβλία της έχουν ζητηθεί θέματα πηγών στο μάθημα της Ιστορίας κατεύθυνσης στις πανελλήνιες εξετάσεις (2012, 2017).