200 χρόνια από την επίσκεψη και παραμονή στα νησιά στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη του Τζωρτζ Γκόρντον Νοέλ Μπάιρον (Λόρδος Βύρων)

– Πρόταση Διαδημοτικής συνεργασίας για θεσμοθέτηση Πολιτιστικής διαδρομής και ετήσιων δράσεων με Διεθνή συμμετοχή και σημασία 

Ποιητής

Παρότι είναι γνωστός ως «Λόρδος Βύρων» (1788-1824) νομίζω είναι πιο πρέπων να τον αναφέρουμε με το όνομα του, καθώς θαυμάστηκε επειδή ήταν ποιητής, θαυμαστής του πολιτισμού, της ιστορίας και της ελευθερίας και όχι επειδή είχε τίτλο ευγενείας. Επίσης ενώ Λόρδοι Μπάιρον μπορεί να έχουν υπάρξει πολλοί, ο ποιητής και φιλέλληνας ήταν ένας, ο Τζωρτζ Γκόρντον Νοέλ Μπάιρον (George Gordon Noel Byron, 6th Baron Byron). Όταν ο Γκόρντον έγραφε «Αν είμαι ποιητής το οφείλω στον αέρα της Ελλάδας» δεν έλεγε όλη την αλήθεια, δεν έγινε ποιητής στην Ελλάδα, απλώς αυτή φαίνεται πως κέρδισε έναν ακόμη θαυμαστή που την εξύμνησε και αυτός έτυχε να είναι ένας ποιητής.

Περιηγητής

Όπως και πολλοί άλλοι περιηγητές που από την αρχαιότητα ταξίδεψαν για να γνωρίσουν τους πολιτισμούς των ανθρώπων και να βιώσουν την κουλτούρα τους φέρνοντας τους λαούς πιο κοντά, ο Γκόρντον ταξίδεψε στην Ευρώπη, στα Βαλκάνια και την Μικρά Ασία. Στο πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα μεταξύ Ιουλίου 1809 και Ιουλίου 1811, ως μέρος της μεγάλης περιήγησης του στην Μεσόγειο, Ισπανία (29 Ιουλίου 1809), Ιταλία, Μάλτα (31 Αυγούστου 1809), Αλβανία (11 Οκτωβρίου 1809), Τουρκία - Σμύρνη (5 Μαρτίου 1810), Έφεσο, Τροία, Κωνσταντινούπολη (13 Μαΐου 1810), Ελλάδα (26 Σεπτεμβρίου 1809 και 18 Ιουλίου 1810), επισκέφθηκε την Αθήνα και την Πελοπόννησο και φυσικά τα αρχαία μνημεία τους.

Αγωνιστής για την αυτοδιάθεση και την ελευθερία

Από τα γραπτά των αρχαίων και το πρώτο του ταξίδι θαύμασε τον ελληνικό χώρο και τρόπο ζωής, επέστρεψε σε μια καθοριστική περίοδο για την χώρα, κατά την Ελληνική Επανάσταση για Ελευθερία και αγωνίστηκε για την απελευθέρωση και διαφύλαξη του.

Ειδικά για την έλευση και παραμονή του «Λόρδου Βύρωνα» στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη (σχεδόν 5 μήνες) αυτή ήταν πολύ περισσότερο από απλή επίσκεψη. Εδώ το έργο του, η συμβολή του στον σκοπό στον οποίο αφιερώθηκε, τον ίδιο σκοπό των Ελλήνων, ήταν ουσιαστική. Ουσιαστικά στην Κεφαλονιά είναι που προετοίμασε την δράση του, υποδέχτηκε εκπροσώπους των αγωνιστών, απέστειλε φάρμακα και λοιπές προμήθειες στον στόλο και τα στρατεύματα, υποστήριξε και χρηματοδότησε πρόσφυγες από την υπόλοιπη Ελλάδα, με λίγα λόγια εδώ έστησε το «στρατηγείο» του και συνέβαλε στον αγώνα, μέχρι να θυσιαστεί και ο ίδιος αργότερα στο Μεσολόγγι.

Η κεντρική εικόνα του άρθρου απεικονίζει την επιταγή για 4000 λίρες στερλίνες που υπέγραψε ως «Νοέλ Μπάιρον» στην Κεφαλονιά στις 12 Νοεμβρίου 1823 (στο πρωτότυπο: “For £4000 Stirl. Cefalonia 12 Nov. 1823 … Noel Byron”). Εξαργυρώθηκε στη Μάλτα με τη μορφή ασημένιων ισπανικών δολαρίων, τα οποία μεταφέρθηκαν σε μπαούλα στο Μεσολόγγι. Τα χρήματα αυτά προορίζονταν για έκτακτες ανάγκες, κυρίως τη χρηματοδότηση της μίσθωσης του στόλου για την υπεράσπιση του Μεσολογγίου. Η επιταγή ανιχνεύθηκε και αποκαλύφθηκε το 2021 από τον Observer/The Guardian κατόπιν έρευνας στα Γενικά Αρχεία του Κράτους.

Θαυμαστής και πρωτοπόρος θεματοφύλακας του πολιτισμού

Ο Γκόρντον επίσης συνδέθηκε παγκοσμίως ίσως ως πρωτοπόρος σε μια εποχή που δεν είχε διαμορφωθεί ως ευρέως διαδεδομένη άποψη, η προστασία των πολιτιστικών μνημείων και δεν είχε καν συζητηθεί διεθνώς η θεσμοθετημένη προστασία τους. Ενδεικτικά, ο πρώτος νόμος για την προστασία των αρχαιοτήτων στην Ελλάδα ήταν ο κωδ. Νόµος 5351/1932 «περί αρχαιοτήτων» (ΦΕΚ 275 Α’/24-8-1932), στο Ηνωμένο Βασίλειο ο νόμος προστασίας αρχαίων μνημείων του 1882 (“Ancient Monuments Protection Act”) ενώ στις Η.Π.Α. ο νόμος αρχαιοτήτων του 1906 (“Antiquities Act of 1906”).

Επισκεπτόμενος την Ακρόπολη έγινε μάρτυρας της απογύμνωσης του Παρθενώνα (αλλά και άλλων μνημείων στην Ελλάδα) από τον Έλγιν, διαδικασία που είχε ξεκινήσει από το 1801 και διήρκησε ως το 1812(!) και ήταν και αυτός Σκωτσέζος.. «αυτό που δεν έκαναν οι Γότθοι, το έκαναν οι Σκώτοι» γράφτηκε κάτω από το χαραγμένο όνομα του Έλγιν στον Παρθενώνα. Εντελώς ειρωνικά, όταν τον Απρίλιο 1811 αναχώρησε για την Αγγλία, μέχρι την Μάλτα ταξίδεψε με το εμπορικό πλοίο «Ύδρα» (“Hydra”) το οποίο μετέφερε τα τελευταία φορτία των γλυπτών, χωρίς να το μάθει ποτέ. Το ίδιο έτος έγραψε το ποίημα «Η Κατάρα της Αθηνάς» (“The Curse of Minerva”), μια κραυγή απέχθειας και διαμαρτυρίας, στο οποίο εκφράζει την αποστροφή του για την αρπαγή των ιστορικών και καλλιτεχνικών θησαυρών της Ελλάδας από τον Έλγιν. Στίχοι από το ποίημα:

«...Απ' του Τούρκου τη μανία γλίτωσα και του Βανδάλου, μα η χώρα σου έναν κλέφτη μου 'χει στείλει πιο μεγάλο. Κοίτα, άδειος ο ναός μου, κατοικία ρημαγμένη, και στοχάσου τι μιζέρια είναι γύρω απλωμένη...»

Μετά από αυτό το ταξίδι έγραψε τα πρώτα δύο άσματα από το αφηγηματικό ποίημα «Το Προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ» (“Childe Harold's Pilgrimage”, canto Ι,ΙΙ) όπου εξέφραζε τον θαυμασμό του για τον πολιτισμό, το οποίο όταν εκδόθηκε τον έκανε διάσημο και αγαπητό. Είναι εκεί που γράφει ότι «Ακόμα και τα κύματα αρνήθηκαν να γίνουν συνένοχοι της ιεροσυλίας του», αναφερόμενος στο ναυάγιο στα Κύθηρα του πλοίου «Μέντωρ» (+1802), ενός από αυτά που μετέφεραν αυτές τις αρχαιότητες στην Βρετανία και εκεί κατέκρινε έντονα τον Έλγιν για τις πράξεις του. Ασχολήθηκε δυναμικά με το θέμα της διαφύλαξης αρχαιοτήτων και μάλιστα στον τόπο τους, που μόλις τώρα πάνω από 200 χρόνια μετά αποκτά διεθνώς νέα δυναμική.

Αξεπέραστο σύμβολο ζωής

Ο Τζωρτζ Γκόρντον Νοέλ Μπάιρον είναι αρχικά σύμβολο της φιλολογίας και της τέχνης, ως ποιητής που χαρακτήρισε ένα ρεύμα και μια ολόκληρη περίοδο. Είναι σύμβολο εξερεύνησης τόπων και γεφύρωσης πολιτισμών, άξιος εκπρόσωπος των περιηγητών από την αρχαιότητα μέχρι τα νεότερα χρόνια. Αποτελεί σύμβολο θαυμασμού της ιστορίας και του πολιτισμού και προσπάθειας για την διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς πριν ακόμη δημιουργηθεί ως έννοια. Αποτελεί επίσης σύμβολο επιδίωξης για πανανθρώπινα ιδεώδη και αξίες, και αυτοθυσίας για την αυτοδιάθεση και την απελευθέρωση των λαών. Τόσο μεγάλο πλήθος ιδανικών διδασκόμαστε από την τοπική μας ιστορία, ίσως μόνο από τον Οδυσσέα.

Διεθνής Πολιτιστική διαδρομή - συνέδριο.

Το 2023 συμπληρώνονται 200 χρόνια από την έλευση του «Λόρδου Βύρωνα» στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη. Πρωτίστως για τον τοπικό μας πολιτισμό, για εκπαιδευτικούς λόγους αλλά και ως μια ακόμη αφορμή για ανάδειξη μνημείων και ιστορικών γεγονότων που συνδέονται με τον τόπο μας (και με αναπτυξιακές προεκτάσεις), προτείνεται σε όλους τους Δήμους στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη (ενδεχομένως με συνεργασία με τον Δήμο Ι.Π. Μεσολογγίου) η συνεργασία πάνω στην καθιέρωση διαδημοτικών δράσεων πολιτισμού και προβολής εντός του έτους αλλά και σε ετήσια βάση. Είναι ιστορικά ακριβές και επομένως σκόπιμο, να αναδειχθεί ως σύμβολο για τους ταξιδιώτες καθώς ο ίδιος αποτέλεσε σπουδαίο περιηγητή, και να αποτελέσει το κεντρικό θέμα διεθνών πολιτιστικών δρώμενων και συνεδριακών δραστηριοτήτων.

Προτείνεται να καθοριστεί η παρακάτω αρχική πολιτιστική διαδρομή με σταθμούς: 

(1) Αργοστόλι, (2) Αγ.Ευφημία, (3) Ιθάκη, (4) Σάμη, (5) Μεταξάτα/Λακήθρα, (6) Μεσολόγγι

για τους χερσαίους κλάδους, και

(1) Δυτικές ακτές Κεφαλονιάς, (2) Αργοστόλι, (3) Αγ. Ευφημία, (4) Ιθάκη (Νότια και Βόρεια), (5) Ανατολικές ακτές Κεφαλονιάς, (6) Μεσολόγγι, ως θαλάσσιοι κλάδοι,

δηλαδή ακολουθώντας κατ’ ελάχιστον τις τεκμηριωμένες διαδρομές του φιλέλληνα ποιητή. Η συγκεκριμένη πολιτιστική διαδρομή είναι ενδεικτική, ενώ μπορούν να συμπεριληφθούν και άλλες τοποθεσίες στα νησιά μας Κεφαλονιά-Ιθάκη-Ζάκυνθο, ενώ σταδιακά μπορούν να προστεθούν και οι σταθμοί στην υπόλοιπη Ελλάδα και Μεσόγειο που επισκέφθηκε μεταξύ 1809-1810. Η διαδρομή μπορεί να εμπλουτίζεται με πλήθος στοιχείων, όπως επισκέψεις σε ιστορικά μνημεία, υπάρχουσες πεζοπορικές διαδρομές με παλαιούς νερόμυλους και γεφύρια, γενικότερα διάφορα λαογραφικά στοιχεία που αντανακλούν την καθημερινότητα της εποχής όπως φορεσιές, επαγγέλματα, αγροτικά και άλλα παραδοσιακά προϊόντα, αλλά μπορεί να καθιερωθεί και φιλολογικό/καλλιτεχνικό συνέδριο και πάμπολλες λοιπές δράσεις, καθώς ο «Λόρδος Βύρων» και η περίοδος εκείνη αντιπροσωπεύουν τόσα πολλά! ..τέχνη, περιήγηση-εξερεύνηση, αγώνας για ιδανικά και αυτοθυσία..

Σημειώνεται ότι βρέθηκε στην Κεφαλονιά σε μια εποχή που είχαν ολοκληρωθεί τα έργα του Ντε Μποσσέ επομένως η Γέφυρα Δραπάνου εντάσσεται απολύτως στο πλαίσιο αλλά και οι παλιοί δρόμοι ή τμήματα αυτών που διατηρούνται έως σήμερα μπορούν να πάρουν ζωή, όπως ο λιθόκτιστος δρόμος που συνδέει το Αργοστόλι με τα Ομαλά μέσω Ταλαμιών (ο «Αρβανίτικος δρόμος») και έχει αναδειχθεί σε προηγούμενο άρθρο ως έργο του Ντε Μποσσέ που παραμένει αναλλοίωτο από ανθρώπινες επεμβάσεις και αποτελεί εξαίρετο μνημείο προς διάσωση και ανάδειξη με ιδιαίτερη σημασία συνδέοντας την πρωτεύουσα και τον «ομφαλό της Κεφαλονιάς» και με ιδιαίτερη ευκολία λόγω εγγύτητας με το Αργοστόλι.

Το τελευταίο ταξίδι στην Ελλάδα (και η επίσκεψη στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη)

Στις 14 Ιουλίου 1823 ο Τζωρτζ Γκόρντον Μπάιρον αναχωρεί από την Γένοβα με το μπρίκι «Ηρακλής» (“Hercules”) με προορισμό την Ελλάδα, και σκοπό να υποστηρίξει τον ελληνικό αγώνα για ανεξαρτησία.

Όσο έμεινε στην Κεφαλονιά δεν έγραψε λογοτεχνικά έργα (παρά ελάχιστη ποίηση ίσως όταν βρισκόταν στο Μεσολόγγι), αλλά αφοσιώθηκε στον ελληνικό σκοπό της ανεξαρτησίας.. όπως είπε: «Η ποίηση, πρέπει να καταλαμβάνει μόνο τον αδρανή. Σε πιο σοβαρές υποθέσεις θα ήταν γελοία.» Στην Κεφαλονιά έγραψε μόνο επιστολές για επικοινωνία με τους αγωνιστές Έλληνες, φίλους του και φιλέλληνες, και το «Ημερολόγιο Κεφαλονιάς, 1823-1824» Τζωρτζ Γκόρντον Μπάιρον, 19 Ιουνίου – 7 Δεκεμβρίου 1823

(“Cephalonia Journal, 1823-1824” George Gordon Byron, June 19th – December 7th 1823).

Στο Αργοστόλι (3 Αυγούστου – 6 Σεπτεμβρίου 1823)

Στις 3 Αυγούστου αποβιβάζεται στην Κεφαλονιά όπου και παραμένει για τους επόμενους μήνες έως τις 29 Δεκεμβρίου. Έως τις 6 Σεπτεμβρίου διέμενε στο πλοίο και κατόπιν στα Μεταξάτα ωσότου αναχώρησε για το Μεσολόγγι. Δυο μέρες μετά την άφιξη του συναντά τον επίσης φιλέλληνα βρετανό συνταγματάρχη Νάπιερ (Colonel Napier).

Στην Ιθάκη (11-17 Αυγούστου 1823), Αγ.Ευφημία, Σάμη

Επισκέπτεται (με παρέα τους Gamba, Bruno, Browne, Trelawny, από τα γραπτά των οποίων θα διαβάσουμε αποσπάσματα σε επόμενα άρθρα) την Αγία Ευφημία (“Saint Eufemia”) για να περάσει τον χρόνο του όπως αναφέρει, πηγαίνοντας με μουλάρια από τα βουνά μέσα τους χειρότερους δρόμους που είχε δει για χρόνια, και από εκεί περνά στην Ιθάκη μεταξύ 11 και 17 Αυγούστου. Στην Ιθάκη όπου μάλιστα έδωσε ποσό 250 δολαρίων για τους πρόσφυγες που είχαν βρει καταφύγιο εκεί από την ηπειρωτική Ελλάδα, επισκέπτονται την «Αρεθούσα Κρήνη» νότια από το Βαθύ στις 13 Αυγούστου 1823 και την «Σχολή Ομήρου» στο βόρειο τμήμα του νησιού στις 14 του μήνα.

Αφού γυρίζουν στην Κεφαλονιά, πάνε στο μοναστήρι της Σάμης (“monastery of Samos”) για διανυκτέρευση και την επόμενη μέρα πίσω στο Αργοστόλι, αυτή την φορά από καλύτερους δρόμους..

Όσο βρίσκεται εδώ και αυτό γίνεται όλο και πιο γνωστό, τον προσεγγίζουν από όλη την Ελλάδα για χρηματική βοήθεια, ενώ ο ίδιος αποφασίζει να καθυστερήσει την μετάβαση του στην ηπειρωτική χώρα λόγω διενέξεων μεταξύ των επαναστατημένων Ελλήνων.

Στα Μεταξάτα (6 Σεπτεμβρίου – 29 Δεκεμβρίου 1823)

Σχετικά με την διαμονή του, επειδή μέχρι εκείνη την στιγμή στο Αργοστόλι διέμεναν μέσα στο πλοίο και ο καπετάνιος ήθελε να απομακρυνθεί από την περιοχή για ασφάλεια, στις 6 Σεπτεμβρίου ο Τζωρτζ μετακομίζει σε κατοικία στα Μεταξάτα. Στις 30 Σεπτεμβρίου λαμβάνει νέα που τον στεναχωρούν και σταματά να γράφει στο ημερολόγιο ενώ στις 5 Οκτωβρίου σεισμοί συγκλονίζουν το χωριό. Τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο ο George Finlay και άλλοι φιλέλληνες καταφθάνουν και γίνονται προετοιμασίες για αναχώρηση με προορισμό την ηπειρωτική Ελλάδα. Στις 29 Δεκεμβρίου ο Τζορτζ αναχωρεί με δύο σκάφη από την Κεφαλονιά με ενδιάμεσο σταθμό στις 30 Δεκεμβρίου την Ζάκυνθο.

Ξημερώματα της 31 Δεκεμβρίου 1823, το μικρό, ευέλικτο σκάφος (τύπου mistico) στο οποίο επιβαίνει ο Τζορτζ Γκόρντον, γλιστρά κάτω από την πρύμνη ενός τουρκικού και καταφεύγει σε έναν ορμίσκο όπου κρύβεται ωσότου το τουρκικό απομακρυνθεί, ενώ το μεγαλύτερο σκάφος που μεταφέρει προμήθειες συλλαμβάνεται και οδηγείται στην Πάτρα. Τελικά ο Γκόρντον φθάνει στον Αστακό (τότε ονομαζόμενος Δραγαμέστος, “Dragomestre”), ενώ στις 4 Ιανουαρίου 1824 βρίσκεται στο Μεσολόγγι όπου συναντά τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο.

Τηλέμαχος Μπεριάτος

Ιανουάριος 2023

(είναι ελεύθερη η αναδημοσίευση όλου ή μέρους αλλά σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να αναφέρεται ο δημιουργός)

Πηγές:

1. Συλλογή γραπτών του Λόρδου Βύρωνα με επιμέλεια του Peter Cochran (“Byron’s writings in Greece, 1823-4 edited by Peter Cochran”) 

Εικόνες:

1. Η επιταγή για 4000 λίρες στερλίνες που υπέγραψε ο Γκόρντον Νοέλ Μπάιρον στην Κεφαλονιά στις 12 Νοεμβρίου 1823 (ΓΑΚ) “For £4000 Stirl. Cefalonia 12 Nov. 1823 … Noel Byron”

2. Λιθογραφία George Gordon Byron (Adam Friedel, Λονδίνο 1826) 

3. Σελίδα από το χειρόγραφο του «Ημερολόγιο Κεφαλονιά» του Τζορτζ Γκόρντον - 6ος Βαρώνος Βύρων, (Εθνική Βιβλιοθήκη της Σκωτίας, μέσω kingscollections.org)