Με αφορμή την 14η Σεπτεμβρίου (1922) «Ημέρα Εθνικής Μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό κράτος»

Με την Σύμβαση περί Ανταλλαγής των Ελληνικών (μουσουλμανικών) και Τουρκικών (ορθόδοξων) πληθυσμών που υπεγράφη στην Λωζάννη της Ελβετίας στις 30 Ιανουαρίου 1923, νωρίτερα από την υπογραφή της ομώνυμης Συνθήκης που υπογράφηκε στις 24 Ιουλίου 1923 μεταξύ των χωρών που συμμετείχαν στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918) και την Μικρασιατική εκστρατεία (1919-1922), υπαγορεύτηκε μεταξύ άλλων η μετακίνηση χριστιανικών πληθυσμών (με ελληνικές, αρμενικές και ασσυριακές ρίζες) περίπου 1,5 εκατομμύριο από την Ανατολία, τον Πόντο, την Ιωνία, την Καραμανία, την Καππαδοκία..

Υπόσκαφες κατοικίες έως και ορθόδοξοι ναοί λαξευμένα στους επιφανειακούς ηφαιστειακούς βράχους αλλά και ολόκληρες υπόγειες πόλεις, έγιναν τα καταφύγια από τους μεσαιωνικούς ακόμη χρόνους, λέγεται ότι τα σπήλαια παρείχαν στους χριστιανούς ένα ασφαλές καταφύγιο αρχικά κατά τον 14ο αιώνα από την απειλή των Μογγόλων, ενώ επέτρεψαν στους ανθρώπους να σωθούν από τις διώξεις κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ακόμη και κατά τον 20ο αιώνα. Σημειώνεται ότι τα πρόσωπα στις περισσότερες τοιχογραφίες είναι αποξασμένα, κάτι που σύμφωνα με τις εθνικές αρχές οφείλεται στην υπόγεια υγρασία (!) και η φωτογράφηση φυσικά απαγορεύεται.

Ειδικά οι υπόγειες πόλεις εγκαταλείφθηκαν εντελώς το 1923 και παρέμειναν στο σκοτάδι μέχρι το 1963 οπότε ένας αγρότης ανακάλυψε τυχαία μια εκτεταμένη υπόγεια πόλη 18 ορόφων που διαθέτει τμήματα με βάθος έως και 75 μέτρα (!) και ο πληθυσμός της τα βυζαντινά χρόνια έφθασε τους 20.000 κατοίκους, που σήμερα γνωρίζουμε ως “Derinkuyu” ή «Μαλακοπή» (στα ελληνικά της Καππαδοκίας), και αποτελεί πραγματικά μια «μυρμηγκοφωλιά ανθρωπίνων διαστάσεων» όπως έχει περιγραφεί. Η αρχική πόλη διαμορφώθηκε πιθανά κατά τον 8ο-7ο αιώνα π.Χ. από τους Φρύγες, Πέρσες ή Χετταίους και μία από τις πρώτες πιθανές γραπτές μαρτυρίες εντοπίζεται σε ένα κείμενο του Ξενοφώντα από την Αθήνα το 370 π.Χ. ο οποίος στο έργο του Κύρου Ανάβασις, αναφέρει ότι άνθρωποι στην Ανατολία είχαν φτιάξει τα σπίτια τους υπόγεια. Μαζί με το “Kaymakli” είναι οι δύο γνωστότερες και εντελώς υπόγειες, από τις περίπου 200 πόλεις στην Καππαδοκία.

Φυσικά η φυγή των ψυχών (προσφυγιά και εξόντωση) είχε ξεκινήσει νωρίτερα τουλάχιστον από τα τέλη του 1913 στην Ανατολική Θράκη με το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων (που επεκτάθηκαν στη δυτική Μικρά Ασία τον Μάιο 1914), και το 1914-1918 με το διάταγμα που οδήγησε στα «Τάγματα Εργασίας» τα οποία στην ουσία ήταν στρατόπεδα συγκέντρωσης με σκοπό την εξόντωση ελληνικών και άλλων χριστιανικών πληθυσμών της Ανατολίας (Αρμένιοι και Ασσύριοι, με την 24η Απριλίου του 1915 να τιμάται ως ημέρα έναρξης της Γενοκτονίας).

Αλλά συνεχίστηκε και αργότερα με τις προσπάθειες οικονομικής εξόντωσης του 1932 (νόμος απαγόρευσης άσκησης 30 επαγγελμάτων από Έλληνες), της περιόδου 1941-1942 (νόμος φορολογίας της περιουσίας), του 1958 (νέες οικονομικές διώξεις κατά του ελληνικού στοιχείου), και τους διωγμούς του 1955 (γεγονότα της Κύπρου), τις απελάσεις του 1964 στην Κωνσταντινούπολη (με πρόσχημα νέα γεγονότα στην Κύπρο) και βιαιοπραγίες από βαρυποινίτες στην Ίμβρο, αυθαίρετες απαλλοτριώσεις του 1971 καθώς και νέες ενέργειες το 1974 (εισβολή της Κύπρου).

Η Βουλή των Ελλήνων ψήφισε ομόφωνα το 1994 την ανακήρυξη της 19ης Μαΐου (1919) ως «Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού» και πάλι ομόφωνα το 1998 την ανακήρυξη της 14ης Σεπτεμβρίου (1922) ως «Ημέρα Εθνικής Μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων της Μικράς Ασίας από το Τουρκικό κράτος».

Σήμερα αυτοί οι τόποι καταφυγής από τους διωγμούς έχουν μετατραπεί σε τουριστικά αξιοθέατα, μια πραγματικότητα οξύμωρη, αλλά παραμένουν πάντα τόποι μνήμης και τιμής θυμάτων της ανθρώπινης βιαιοπραγίας.

Οι άνθρωποι πρέπει να ζούμε αρμονικά, αλλά αυτό είναι δυνατό μόνο όταν εφαρμόζεται από όλους..

Τηλέμαχος Μπεριάτος

Απρίλιος 2023 

Οι φωτογραφίες έχουν ληφθεί το 2019.

Goreme Open Air Museum, Göreme National Park (UNESCO World Heritage)

Derinkuyu underground city (UNESCO World Heritage)

Cappadocia from above (hot air balloon ride).