Ντίνα Δασκαλοπούλου

Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα είναι σχεδόν πια καθημερινές οι ειδήσεις με άγρια περιστατικά βίας όπου -είτε ως θύτες είτε ως θύματα- πρωταγωνιστούν ανήλικοι. Εντελώς ενδεικτικά αναφέρουμε μερικά πρόσφατα περιστατικά. Μόλις προχθές προφυλακίστηκε 16χρονο κορίτσι που επιτέθηκε με μαχαίρι σε 19χρονη έξω από νυχτερινό κέντρο στον Πειραιά. Την Παρασκευή 28/6 στη Θεσσαλονίκη ένας 15χρονος δέχτηκε επίθεση από δύο συνομηλίκους του με αποτέλεσμα να διακομιστεί στο νοσοκομείο.

Το Σάββατο 29 Ιουνίου, στον Βόλο, ακόμα ένας 15χρονος βρέθηκε στο νοσοκομείο ύστερα από επίθεση που δέχτηκε από τρεις συνομηλίκους του. Πριν από λίγες μέρες στην Κοζάνη τέσσερις ανήλικοι συνελήφθησαν από την αστυνομία γιατί λήστεψαν έναν έφηβο.

Κι αυτά θα πρέπει να θεωρηθούν σχετικά «ήπια» περιστατικά, αφού τα τελευταία χρόνια έχουν καταγραφεί γεγονότα που με την πρωτόγνωρη βιαιότητά τους σοκάρουν την ελληνική κοινωνία.

Περισσότερα από 10.700 περιστατικά παραβατικότητας ανηλίκων απασχόλησαν την Αστυνομία το 2023 –δηλαδή 29 περιστατικά κάθε μέρα. Αν κανείς παραμείνει μονάχα στα δημοσιεύματα, η καθημερινότητα των παιδιών μοιάζει να γίνεται όλο και πιο βίαιη.

Ωστόσο η επιστημονική άποψη μάλλον είναι ενθαρρυντική –μπορεί τα περιστατικά να είναι πολύ έντονα και πρωτοφανή κάποιες φορές στην αγριότητά τους, ωστόσο η βία δεν έχει γίνει ενδημικό στοιχείο της νεανικής ζωής.

«Ενα παιδί που ασκεί βία είναι η απόδειξη της αποτυχίας των ενηλίκων που θα έπρεπε να του είχαμε δείξει έναν άλλο δρόμο» | Γιώργος Νικολαΐδης, ψυχίατρος

Ο Γιώργος Νικολαΐδης είναι ψυχίατρος, διευθυντής Ψυχικής Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού. Αναλύοντας τα στατιστικά στοιχεία σε ημερίδα για τη νεανική βία και παραβατικότητα τόνισε πως «στην Ελλάδα όντως υπάρχει μια αύξηση της ανήλικης παραβατικότητας, αλλά αυτή έχει ήδη συντελεστεί από το 2012, 2013, 2014 και από εκεί και πέρα τα νούμερα είναι μάλλον στάσιμα, ίσως και πτωτικά το 2021.

Η μεγάλη δηλαδή αύξηση σημειώθηκε στον «κολοφώνα» της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας 2010-2020. Παράλληλα, συγκρίνοντας με τα ευρωπαϊκά στοιχεία, βλέπουμε ότι η Ελλάδα και η Κύπρος είναι από τις χαμηλότερες χώρες στην εγκληματικότητα των εφήβων μαζί με τις υπόλοιπες μεσογειακές χώρες σε σχέση με τις χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης». Ωστόσο, όπως είπε ο έμπειρος γιατρός, πιο ανησυχητικά από τα ποσοτικά στοιχεία είναι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των περιστατικών που βλέπουν το φως της δημοσιότητας, αφού «έχουν μια σκληρότητα που δεν τη βλέπαμε πριν από 10-15 χρόνια».

Ο κ. Νικολαΐδης υπογράμμισε πως το πρώτο πράγμα που πρέπει να αναλογιστούμε είναι «τι έχει να θυμάται ένα παιδί σήμερα στην Ελλάδα από τη βιωμένη ζωή του». Κι όπως εξήγησε «ένας έφηβος σήμερα στα 15-16 θυμάται από το 2010-2011 και μετά οικονομική κρίση. Αγωνία και άγχος στην οικογένεια. Και μετά από λίγο: υγειονομική κρίση, φόβος αρρώστιας, θανάτου. Και μόλις τελείωσε η υγειονομική κρίση ξανάρχισε μια νέα οικονομική - γεωπολιτική.

Τι έχει να θυμάται λοιπόν ένα παιδί; Μόνο επικείμενα δεινά και κινδύνους. Μόνο απειλή. Δεν έχει μνήμες από μια θετική ενατένιση του μέλλοντος». Ετσι, για να μειωθεί ουσιαστικά ο κίνδυνος από την αναλγησία που δείχνουν τα παιδιά μεταξύ τους ή στους άλλους, «πρέπει να υιοθετήσουμε μια διαφορετική οπτική για το πρόβλημα, που να βλέπει τη βία που ασκείται από τα παιδιά ως μια υποπερίπτωση της βίας που δέχονται τα παιδιά, μια υποπερίπτωση της κακοποίησης, της παραμέλησης, της θυματοποίησης των παιδιών. Ενα παιδί που ασκεί βία είναι η απόδειξη της αποτυχίας των ενηλίκων που θα έπρεπε να του είχαμε δείξει έναν άλλο δρόμο».

Η Πανελλήνια Ερευνα του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας, Νευροεπιστημών και Ιατρικής Ακριβείας «Κώστας Στεφανής» για τις Συμπεριφορές που Συνδέονται με την Υγεία των έφηβων-μαθητών εκπονείται από το 1998 ανά 4ετία ως το εθνικό σκέλος του διεθνούς ερευνητικού προγράμματος Health Behaviour in School-aged Children υπό την αιγίδα του ΠΟΥ. Στην έρευνα του 2022 συμμετείχαν 6.250 μαθητές της ΣΤ’ Δημοτικού, της Β’ Γυμνασίου και της Α’ Λυκείου. Με πολλά σκέλη -που αφορούν από το οικογενειακό περιβάλλον μέχρι το κάπνισμα και την αναγνωστική συμπεριφορά- η έρευνα αυτή είναι μια πολύτιμη «φωτογραφία» της στιγμής των νιάτων της χώρας, αλλά και ένας οδηγός για να κατανοήσουμε καλύτερα τα παιδιά πριν γράψουμε ευπώλητες -και συχνά παραπάνω τρομακτικές από όσο είναι- ειδήσεις.

Σύμφωνα λοιπόν με την έρευνα, αν και την 4ετία 2018-2022 διπλασιάστηκε το ποσοστό του ηλεκτρονικού εκφοβισμού, την 8ετία 2014-2022 μειώθηκε σταδιακά το ποσοστό των εφήβων που ενεπλάκησαν σε βίαιους καβγάδες, φτάνοντας το 2022 στη χαμηλότερη τιμή της τελευταίας 20ετίας. Οπως σημειώνουν οι ερευνητές, σε όλους τους δείκτες της επιθετικής συμπεριφοράς και του εκφοβισμού η Ελλάδα βρίσκεται κοντά ή/και κάτω από τον μέσο όρο των συνολικά 41 χωρών που συμμετέχουν στο διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα HBSC/WHO. Παρ’ όλα αυτά τα ευρήματα δεν είναι για να εφησυχάζουμε, αλλά μάλλον μας καλούν να προβληματιστούμε και να κινητοποιηθούμε. Οι συνήθεις θύτες είναι τα αγόρια, που εμπλέκονται σε βίαιους καβγάδες και κάνουν μπούλινγκ στους συμμαθητές τους, ενώ θύματα πέφτουν τόσο αγόρια όσο και κορίτσια.

Οι έφηβοι από οικογένειες χαμηλότερου οικονομικού επιπέδου αναφέρουν σε υψηλότερο ποσοστό ότι υπέστησαν εκφοβισμό με χρήση άσχημων χαρακτηρισμών για την εθνικότητα, τη φυλή και το χρώμα του δέρματος και τη θρησκεία τους. Η έρευνα αναδεικνύει όμως μια πολύ ενδιαφέρουσα ταξική παράμετρο: οι έφηβοι από οικογένειες υψηλότερου οικονομικού επιπέδου αναφέρουν σε υψηλότερο ποσοστό ότι ενεπλάκησαν πρόσφατα σε βίαιους καβγάδες και λένε επίσης ότι ασκούν σε άλλους ηλεκτρονικό εκφοβισμό.

Μείωση της νεανικής βίας στη Γαλλία, στασιμότητα στη Βουλγαρία, μικρή αύξηση στην Ισπανία

ΓΑΛΛΙΑ
Οι διάφορες «ταραχές» στα banlieues έχουν στο επίκεντρό τους τους νέους

Στη Γαλλία το ζήτημα της παραβατικότητας των ανηλίκων είναι υπαρκτό τόσο στον πολιτικό λόγο όσο και στα ποσοτικά δεδομένα. Αλλά δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό εκτός του γενικότερου ζητήματος των banlieues (προαστίων), που είναι, κατά τη γνώμη μου, η πραγματική ουσία του ζητήματος. Οταν κάποιος μιλάει για την παραβατικότητα των ανηλίκων, σκέφτεται τις λεγόμενες γειτονιές της «εργατικής τάξης» και τους μετανάστες ή τους πολίτες των οποίων η καταγωγή -μία, δύο, τρεις ή τέσσερις γενιές πίσω- ανάγεται στην Ιστορία. Στις πιο πρόσφατες ταραχές μετά τον θάνατο του Nahel M.* προτάθηκαν σκληρότερα μέτρα που έφτασαν μέχρι και να αγγίξουν τις οικογένειες, όπως η διακοπή της κοινωνικής βοήθειας προς μια οικογένεια που αντιμετωπίζει δυσκολίες εάν το παιδί της είναι κατ’ εξακολούθηση παραβάτης. Με αφορμή ορισμένα πρόσφατα γεγονότα, ο Μακρόν δήλωσε (πριν από τη διάλυση της Συνέλευσης) ότι ήθελε να ξεκινήσει μια μεγάλη διαβούλευση για την παραβατικότητα των ανηλίκων. Ο τέως -πλέον- πρωθυπουργός Gabriel Attal έχει επανειλημμένα μιλήσει για την ασφάλεια και την παραβατικότητα των ανηλίκων, υποστηρίζοντας ότι οι νέοι στη Γαλλία είναι όλο και πιο βίαιοι. Ανάμεσα σε άλλα ο Attal είχε προτείνει τη μείωση ή την κατάργηση των μειωμένων ποινών για τους ανηλίκους, οικοτροφεία για τους «περιπλανώμενους» νέους, την τιμωρία των γονέων για τα εγκλήματα που διαπράττουν τα παιδιά τους.

Ωστόσο, όπως αναφέρει η Συλλογικότητα για τη Δικαιοσύνη των Ανηλίκων στην οποία συμμετέχουν δικηγορικοί σύλλογοι και οργανώσεις υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αυτοί οι ισχυρισμοί δεν επιβεβαιώνονται από τα στοιχεία. Τα διαθέσιμα στοιχεία, αν και δεν είναι πάντα συνεπή για διάφορους λόγους, δείχνουν, λέει ο Jean-Pierre Rosenczveig (δικαστής και πρόεδρος του δικαστηρίου ανηλίκων Bobigny στο Seine Saint-Denis) στη Le Monde, ότι τα ποσοστά της νεανικής βίας μειώνονται εδώ και περίπου μια δεκαετία. Το 2023 121.000 ανήλικοι βρέθηκαν κατηγορούμενοι για εγκλήματα διαφόρων ειδών σε σχέση με 210.000 το 2011.

* Η συντάκτρια αναφέρεται στη δολοφονία του 17χρονου Γαλλοαλγερινού εφήβου Nahel Merzouk στις 27 Ιουνίου 2023 κατά τη διάρκεια οδικού ελέγχου από την αστυνομία στη Nanterre. Πριν από λίγες μέρες, με επικεφαλής τη μητέρα του, πραγματοποιήθηκε πορεία μνήμης στο σημείο της δολοφονίας του.

ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ
Το 2021 σχεδόν το 1/3 των παιδιών θύμα σωματικής κακοποίησης

Οι ειδήσεις για επιθετικές ενέργειες που διαπράττονται από παιδιά και κατά παιδιών είναι συχνό φαινόμενο στη Βουλγαρία. Ωστόσο οι επίσημες αστυνομικές στατιστικές δεν αναφέρουν σοβαρή αύξηση των εγκλημάτων που διαπράττονται από ανηλίκους. Το 2021 εξιχνιάστηκαν 1.292 εγκλήματα με δράστες κάτω των 14 ετών και 3.828 εγκλήματα που διαπράχθηκαν από άτομα ηλικίας 14-17 ετών. Το επόμενο έτος τα στοιχεία δείχνουν μικρή αύξηση –1.394 εγκλήματα από παιδιά κάτω των 14 ετών και 4.064 εγκλήματα από εφήβους κάτω των 18 ετών. Το 2023 τα στατιστικά στοιχεία είναι παρόμοια –1.287 εγκλήματα διαπράχθηκαν από ανηλίκους και 3.823 από εφήβους κάτω των 18 ετών. Το πιο συνηθισμένο αδίκημα σε αυτές τις ηλικιακές ομάδες είναι η κλοπή. Ως ποσοστό του συνολικού αριθμού των εγκλημάτων που διαπράττονται, τα εγκλήματα που διαπράττονται από άτομα κάτω των 18 ετών είναι περίπου το 4% του συνόλου. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, τα άτομα κάτω των 18 ετών δεν φέρουν ποινική ευθύνη για τις πράξεις τους. Οι ανήλικοι μπορούν να υποβληθούν σε ποινική δίωξη, αλλά βάσει ειδικών κανόνων που προβλέπουν ελαφρύτερες ποινές. Ωστόσο, εκτός των επίσημων στατιστικών στοιχείων, η κατάσταση φαίνεται λίγο διαφορετική. Σύμφωνα με μελέτη της UNICEF του 2021, σχεδόν το 1/3 των παιδιών έχει πέσει θύμα κάποιας μορφής σωματικής κακοποίησης. Τις περισσότερες φορές αυτό συμβαίνει στο σπίτι, αλλά και στο σχολείο και στην τελευταία περίπτωση οι πιο συνηθισμένοι δράστες είναι άλλα παιδιά.

ΙΣΠΑΝΙΑ
Η πλειονότητα της νεανικής παραβατικότητας έχει σχέση με τοξικές ουσίες

Η βία των νέων στην Ισπανία αποτελεί μια μελέτη περίπτωσης. Πολυάριθμες εφημερίδες έχουν αναφερθεί και έχουν καταστήσει ορατές υποθέσεις που σχετίζονται με τον εκφοβισμό, την παρενόχληση και την έμφυλη βία. Για πολλούς δεν πρόκειται για αύξηση των περιστατικών, αλλά για μεγαλύτερη ορατότητα με περισσότερες περιπτώσεις να αναφέρονται και περισσότερες καταγγελίες. Ωστόσο είναι αναμφισβήτητο ότι η βία των νέων στην Ισπανία παρουσιάζει διακυμάνσεις και ορισμένες στατιστικές δείχνουν ότι μπορεί να έχει αυξηθεί. Ηδη το 2022 το Γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα προειδοποίησε στην ετήσια έκθεσή του για «αύξηση της ολοένα και πιο βίαιης εγκληματικής συμπεριφοράς» των νέων.

Ο αριθμός των ανηλίκων που καταδικάστηκαν αυξήθηκε κατά 3,2% το 2022, ενώ καταγράφηκαν 14.026 καταδικασθέντες ανήλικοι (ηλικίας 14 έως 17 ετών). Από αυτούς το 80,1% είναι αγόρια και το 19,9% κορίτσια, στην πλειονότητά τους ισπανικής υπηκοότητας (79,3%). Την ίδια χρονιά καταγράφηκαν 25.822 ποινικά αδικήματα που διαπράχθηκαν από ανηλίκους, με πιο συνηθισμένα τους τραυματισμούς (31,4% του συνόλου), τις ληστείες (17,5%) και τις απειλές (8,6%). Υπήρξαν 501 καταδίκες για σεξουαλικά αδικήματα, 14,1% περισσότερες από το προηγούμενο έτος.

Σύμφωνα με το Ισπανικό Ινστιτούτο Νεολαίας (INJUVE), «τις τελευταίες δεκαετίες οι ανθρωποκτονίες που διαπράττονται από ανηλίκους έχουν γίνει κοινωνικό πρόβλημα, παρ’ όλο που οι μελέτες για την παραβατικότητα των ανηλίκων δείχνουν ότι είναι υπολειμματικές. Μπροστά σε αυτά τα γεγονότα ακούγονται φωνές ότι η παραβατικότητα έχει αυξηθεί και οφείλεται κατά κάποιον τρόπο στην εύκολη πρόσβαση στα ναρκωτικά, στην έλλειψη ευκαιριών για απασχόληση, υγεία, εκπαίδευση, στη διάλυση της οικογένειας, στην υπερπροστασία και στους ήπιους νόμους, που είναι τυπικά χαρακτηριστικά μιας κοινωνίας με έλλειψη υπευθυνότητας σε ένα ρευστό περιβάλλον». Οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι η πλειονότητα της νεανικής παραβατικότητας στην Ισπανία έχει ως κίνητρο την κατανάλωση τοξικών ουσιών, ενώ καταγράφουν ως νέο και ανησυχητικό στοιχείο την αύξηση της σχολικής διαρροής.

«Το κλειδί με τους ανήλικους παραβάτες είναι η αναμόρφωση» αναφέρει το Ισπανικό Ινστιτούτο Νεολαίας. «Οι ανήλικοι παραβάτες έχουν τα χαμηλότερα ποσοστά υποτροπής. Η επανεκπαίδευση είναι ο τρόπος για να αλλάξουν τα πρότυπα και οι συμπεριφορές. Η μείωση της ηλικίας ποινικής ευθύνης δεν είναι η λύση, ούτε οι αυστηρότερες ποινές. Η επανορθωτική δικαιοσύνη επικεντρώνεται στην κατανόηση της βλάβης που έχουν κάνει, δουλεύοντας όχι μόνο με τους δράστες αλλά και με ολόκληρο το κοινωνικό και οικογενειακό τους περιβάλλον. Ολα τα ζητήματα που αφορούν τη βία των νέων πρέπει να προσεγγίζονται από το επίπεδο της κοινότητας. Το σημαντικό είναι να γνωρίζουμε γιατί εντάσσονται σε βίαιες ομάδες, τι τους κινητοποιεί, τι δεν βρίσκουν στην κοινωνία και στη ζωή τους».

? Το άρθρο αυτό γράφτηκε στο πλαίσιο του προγράμματος PULSE, μιας ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας που διευκολύνει τη διεθνή δημοσιογραφική συνεργασία και στην οποία συμμετέχει κατ’ αποκλειστικότητα στην Ελλάδα η «Εφ.Συν.». Για το ρεπορτάζ αυτό συνεργάστηκαν οι Ana Somavilla (El Confidencial - Ισπανία), Samuil Dimitrov (Mediapool.bg - Βουλγαρία), Francesca Barca (Vox Europe - Γαλλία)

Πηγή: efsyn.gr