ΤΟ ΛΙΒΑΔΙ και ο ΒΑΛΤΟΣ του ΧΑΡΜΠΟΥΡΗ

    (   Μια περιγραφή του χώρου και κάποια στοιχεία ιστορίας.)

        Η περιοχή του Λιβαδιού, στο μυχό του ομώνυμου κόλπου, στα βόρεια της Παλικής από παιδί με γοήτευε και με συγκινούσε...

Είναι ο ανοιχτός χώρος, η απλωσιά της θάλασσας, οι γραμμές  των λόφων, η ποικιλία των χρωμάτων, η αχλύς των χωριών, οι φυλακές, το νταμάρι, τα φυτά και τα ζώα της περιοχής.. είναι και άλλα πολλά.

         Στις “χαλικερές” στη μέση του λόφου, είχαμε ένα μικρό χωράφι, τρία, τέσσερα αρμάκια άγονο, άνυδρο, γεμάτο πέτρες. Φυτεύαμε στάρι που γινόταν ατροφικό και είχαμε και έντεκα αδύναμες ελιές. Όταν καθόμαστε  για ξεκούραση ή για λίγο φαγητό, στον ίσκιο κάποιας ελιάς ,πάνω στις λιθιές, είχαμε μπροστά μας το πανόραμα του τοπίου.

         Μπροστά μας απλώνεται η θάλασσα, από το Αργοστόλι και το Ληξούρι μέχρι το Λιβάδι. Στρωτή, απαστράπτουσα με όλες τις αποχρώσεις του γαλάζιου. Ένας απέραντος καθρέφτης, που κάνει τις αχτίνες του ήλιου ένα χρυσό ποτάμι και τις εκτοξεύει μέχρι τα μάτια σου. Τα βουνά της Θηνιάς και τα χωριά, με τα είδωλα τους αντεστραμμένα, στο βάθος. Αρκεί μια πνοή ανέμου για να κάνει τα είδωλα συντρίμμια.

         Οι λόφοι γύρω-γύρω, αγκαλιαστά κλείνουν το τοπίο. Σχηματίζουν ένα τεράστιο αμφιθέατρο με μέτωπο προς τη θάλασσα. Όπως είναι έτσι διατεταγμένοι, δέχονται χωρίς περιορισμούς  την ηλιακή ενέργεια και το τοπίο είναι ζεστό και το χειμώνα ακόμα. Κάθε λόφος έχει  ξεχωριστό σχήμα, ξεχωριστό χρώμα. Κάθε στιγμή της ημέρας  τα χρώματα αλλάζουν. Το μάτι σου πέφτει αβίαστα στο λόφο που λέμε “Σκαβδολίτη”.

Η πλευρά του προς τη θάλασσα πέφτει σχεδόν κάθετα. Το αδύναμο κύμα πριονίζει αργά αλλά ασταμάτητα τη ρίζα του. Ο βράχος κρέμεται απειλητικός και αγέρωχος. Κάτασπρος λόγω των  ασβεστολιθικών πετρωμάτων του. Με λίγα φρύγανα σκόρπια να προδίνουν τη σκληρότητα του τοπίου. O δρόμος  είναι στενός, γεμάτος χαλίκια και λακκούβες σαν ένα άσπρο ζωνάρι στη μέση του λόφου. Εδώ οι καροτσιέρηδες φοβούνται και ξεπεζεύουν. Στέκονται δίπλα στο άλογο, κρατούν τη λάντζα, βοηθούν το κάρο μη συμβεί κανένα κακό. Γιατί μερικές  φορές, κάποια απροσεξία, δυνατή βροχή, ισχυρός άνεμος, γλίστρημα, κούραση του ζώου και το κακό δεν αργεί...Εμείς τα παιδιά, φοβόμαστε ακόμα και το όνομα του “Σκαβδολίτη”.Δεν περνάμε ποτέ βράδυ από εκεί. Ιστορίες των μεγαλύτερων μας έχουν τρομοκρατήσει. Εκεί στις απόκρημνες πλαγιές, στις απότομες στροφές καιροφυλακτούν δαίμονες και κακά πνεύματα, έτοιμα να σε τρομάξουν και να σου κάνουν κακό. Εκεί ακούγονται απόκοσμες φωνές, κατοικούν απαίσιες μορφές γίνονται σημεία και τέρατα...Ο πατέρας μου όμως είναι απόλυτος: “ Δεν υπάρχει τίποτε κακό μου λέει, είναι παραμύθια των αγράμματων. Να προσέχεις και κανένα κακό δεν θα συμβεί”...Όμως από την παιδική ψυχή δεν φεύγει εύκολα ο φόβος.

        Ο λόφος που βρίσκομαι διολισθαίνει απαλά προς τη θάλασσα.

Στην πλαγιά ένα κοπάδι πρόβατα βόσκει αμέριμνα. Εδώ, κατά μία άποψη, έβοσκαν και τα κοπάδια του Οδυσσέα εκείνα τα χρόνια   και λίγο πιο πέρα είναι η πηγή “Χάλκες” με το κρυστάλλινο παγωμένο νερό την οποία ,όπως λένε, περιγράφει ο Όμηρος.   Η παραλία αμμώδης, η θάλασσα αβαθής.  Κάποιοι βαρκάρηδες ξεψαρίζουν. Ένα τεράστιο τόξο παραλίας σου χειραγωγεί τα μάτια. Σε ένα σημείο  ένα πλήθος κτισμάτων, ασπριδερών ,μεγάλων και μικρών, μισοκατεστραμμένων από τους σεισμούς του 53,σε επαφή με το κύμα  σε εντυπωσιάζει. Είναι οι φυλακές. Ρωτάω τον πατέρα μου για τις φυλακές και τους φυλακισμένους. Δεν μου λέει κάτι σημαντικό παρά μόνο ότι έβλεπε παλαιότερα τους κρατούμενους να πηγαίνουν στα χωράφια με τα ξινάρια στους ώμους. Εμένα μου φαινόταν σκληρό και απάνθρωπο σε μια τόσο όμορφη περιοχή να βρίσκονται φυλακές. Απ΄ έξω φως, χαρά και απλωσιά και μέσα σκοτάδι, στενοχώριες και κάγκελα. Ήταν η χρονιά του 1955,που ο πατέρας μου και άλλοι γεωργοί της περιοχής, ανέλαβε να σπείρει ένα χωράφι με στάρι στην περιοχή. Τη μέρα του αλωνίσματος ήρθε μια μεγάλη κόκκινη αλωνιστική μηχανή που φάνταζε τεράστια. Άνθρωποι πολλοί συγκεντρώθηκαν στο σημείο που ήταν ένας ανοιχτός χώρος κοντά στις φυλακές. Με την άδεια του πατέρα πήγα προς τη θάλασσα. Στην πραγματικότητα όμως πήγα στα ερείπια των φυλακών. Δεν ξέρω τι ψάχνω. Προσέχω τους μισογκρεμισμένους τοίχους, τις σπασμένες σκάλες, φοβάμαι τα φίδια. Πηγαίνω στον εξωτερικό περίβολο, στις σκοπιές, στα σαραβαλιασμένα δωμάτια. Κάγκελα εξέχουν και σίδερα προβάλλουν σαν λόγχες. Πεταμένα παλιόρουχα και διάφορα σκεύη. Κάπου-κάπου κάποιο όνομα, ημερομηνία, τόπος χαραγμένα με καρφί στον τοίχο. Με ανταριασμένη την ψυχή ξαναγυρίζω στο σημείο που γίνεται το αλώνισμα. Ο θόρυβος της μηχανής και οι φωνές των ανθρώπων μου επιτρέπουν να κρύψω την ταραχή μου. Έπειτα από πολλά χρόνια , ένας γνωστός ο Αντρέας, που είχε εργαστεί στις φυλακές μου είπε: ‘Να ξέρεις ότι στις φυλακές εκτός από τους ποινικούς υπήρχαν και κρατούμενοι για τα πολιτικά τους πιστεύω. Άνθρωποι μορφωμένοι, δάσκαλοι, ποιητές, γιατροί. Μεταξύ αυτών και ο ποιητής Φώτης Αγγουλές. Με τους φοβερούς σεισμούς του Αυγούστου του 53,κινδύνεψαν να εγκλωβιστούν μέσα στα χαλάσματα. Ευτυχώς όμως υπήρξε σχέδιο σωτηρίας...”

       Σε μικρή απόσταση από τις φυλακές είναι το νταμάρι. Ένας χωματένιος δρόμος σε φέρνει εκεί. Μια σειρά από πανύψηλους ευκαλύπτους σε παραστέκουν. Από εδώ ξεκινούσαν καθημερινά στα χρόνια της ανοικοδόμησης του Ληξουρίου, δεκάδες φορτηγά γεμάτα χαλίκι και άμμο λατομείου. Το λέγαμε νταμάρι του Ξυγκάκη. Φορτωμένα  τα φορτηγά αγκομαχούν στις ανηφόρες. Σύννεφα σκόνης σηκώνουν στο πέρασμα τους. Τα δέντρα στο πλάϊ του δρόμου σκεπάζονται από παχύ στρώμα σκόνης. Θα χρειαστούν πολλές βροχές για να ξεπλυθούν. Oι οδηγοί είναι ντόπιοι αλλά και από άλλα μέρη έχουν έρθει. Γνωρίζω τους περισσότερους. Πολλές φορές που με συναντούν στο δρόμο για το σχολείο με παίρνουν μαζί τους. Απολαμβάνω  τη διαδρομή στη θέση του συνοδηγού. Αντί ‘ευχαριστώ’ τους προσφέρω σύκα ,σταφύλια, καρπούζια...

       Η μάνα μου, την περιοχή αυτή του Λιβαδιού,πολλές φορές την έλεγε “βάλτο του Χαρμπούρη”.”Να μην πηγαίνετε στα νερά, στις λάσπες, είναι επικίνδυνα”...

         Πάντα ήξερα ότι ένα μεγάλο μέρος του Λιβαδιού είναι βάλτος. Με λιμνάζοντα νερά όλο το χρόνο να γίνεται πηγή μόλυνσης ιδίως το καλοκαίρι που τα κουνούπια μας έπνιγαν. Άλλες φορές έβλεπα πλήθος πουλιών και εντόμων να περιφέρεται στην περιοχή, διαφόρων μεγεθών και χρωμάτων, που μόνο εκεί τα συναντούσες. Ιδιαίτερη εντύπωση μου προκαλούσε το πλήθος των πολλών χαντακιών, ένα δίχτυ που κάλυπτε την περιοχή, μερικά ποταμάκια προς τη θάλασσα και κάποιες μικρές γέφυρες. Εγώ, πήγαινα στην περιοχή αυτή για να μαζέψω μικρά σανιδάκια που έφερνε το κύμα και τα οποία χρησιμοποιούσαμε για καύσιμη ύλη. Άλλες φορές πήγαινα για να επισκεφτώ τις μουριές με τα μαύρα και άσπρα μούρα που ήταν νοστιμότατα...

           Το όνομα “Χαρμπούρη” παρέμενε για πολλά χρόνια ένα ερωτηματικό. Οι γονείς μου δεν ήξεραν κάτι συγκεκριμένο. Όμως αργότερα διάβασα και έμαθα. Εδώ, ας μου επιτρέψουν οι αρμοδιότεροι από μένα και ειδικοί μελετητές να αναφέρω μερικά αδρά στοιχεία της ιστορίας.

          Ο Μαρίνος Χαρμπούρης γεννήθηκε στο Αργοστόλι το 1729.Ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας. Η Κεφαλονιά από το  1500 και όλα τα Ιόνια νησιά τελούν υπό Ενετική κατοχή. Στα νησιά κυριαρχούν οι γαιοκτήμονες-αφέντες ενώ το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού ασχολείται με τη γεωργία και είναι ουσιαστικά είλωτες. Δουλειά από νύχτα σε νύχτα. Πείνα, αγραμματοσύνη, χαμοζωή. Τα κύρια αγροτικά προϊόντα της Κεφαλονιάς είναι η σταφίδα, το λάδι και το κρασί, προϊόντα περιζήτητα.

Ο Χαρμπούρης, όπως και πολλοί νέοι της αριστοκρατίας σπουδάζει στην Ιταλία. Σπουδάζει Μαθηματικά και Μηχανική. Οι ιστορικοί περιγράφουν το Χαρμπούρη ως άτομο ατίθασο, πανέξυπνο, δραστήριο, φιλόδοξο και παθιασμένο.

Τα επόμενα χρόνια συναντάμε το Μαρίνο Χαρμπούρη στη Ρωσία, να έχει υψηλές γνωριμίες, να ανέρχεται στην ιεραρχία του ρωσικού στρατού και να χαίρει μεγάλης εκτίμησης.

Στη Ρωσία, ο Χαρμπούρης ανέλαβε και πραγματοποίησε ένα έργο δύσκολο για την εποχή εκείνη. Βρισκόμαστε στο 1769. Συγκεκριμένα επινόησε τρόπο μεταφοράς ενός συμπαγούς βράχου, βάρους 2000 tn, σε απόσταση 20km. Πάνω στο βράχο αυτό στήθηκε το άγαλμα του έφιππου Μεγάλου Πέτρου για να δείχνει πανίσχυρος και ακατάβλητος στο χρόνο. Το άγαλμα αυτό που εντυπωσιάζει και σήμερα βρίσκεται στην Αγ. Πατρούπολη (Λένινγκραντ).

Το τεχνικό αυτό επίτευγμα, που θεωρείται από τα μεγαλύτερα στους μεταβυζαντινούς χρόνους έδωσε μεγάλο κύρος στον εμπνευστή του.

Το ΤΕΕ έχει κάνει σχετική έκθεση και αναπαράσταση του εγχειρήματος.

      Ο Χαρμπούρης, όμως δεν ξέχασε και την Κεφαλονιά. Με την πρωτοπόρα σκέψη του οραματίστηκε ότι η περιοχή του Λιβαδιού, με τη μεγάλη έκθεση της στον ήλιο και το υπήνεμο του χώρου, προσφέρεται για την καλλιέργεια φυτών που παλαιότερα τα λέγαμε “αποικιακά”, όπως ο καφές, το ζαχαροκάλαμο, το ινδικό (λουλάκι), το τσάϊ...

Λέγεται ότι η Μ. Αικατερίνη του έδωσε οικονομική ενίσχυση ενώ η Ενετική διοίκηση ενέκρινε την υλοποίηση των σχεδίων...

Το έτος 1778 ο Χαρμπούρης επιστρέφει στην Κεφαλονιά, γεμάτος όρεξη, σχέδια    και όνειρα. Έχει μαζί του ειδικούς επιστήμονες και ρίχνεται στη δουλειά.

Προσλαμβάνει κατάλληλους εργάτες και συγκροτεί εργοτάξια, κατασκευάζει καταλύματα και ένα μικρό σπίτι για την οικογένεια του στην περιοχή αυτή.

Ο Χαρμπούρης  και οι συνεργάτες του είχαν εκπονήσει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο από άρχιζε από την καλλιέργεια ,την άρδευση ,περιελάβανε επεξεργασία προϊόντων, συσκευασία και διάθεση. Αυτό δηλ. που σήμερα λέμε “καθετοποιημένη παραγωγή”.

Είχε προχωρήσει η πειραματική καλλιέργεια και τα πρώτα ενθαρρυντικά δείγματα εστάλησαν στην Βενετία...

Κάπου εδώ, η προσπάθεια βίαια ανακόπτεται, το όνειρο τελειώνει δραματικά.

Ο Χαρμπούρης δολοφονείται μέσα στο σπίτι του στο Λιβάδι.

Οι λόγοι της δολοφονίας και οι δράστες δεν έχουν απόλυτα διευκρινιστεί.

Κάποιοι απέδωσαν το φόνο σε Λάκωνες εργάτες που δεν είχαν πληρωθεί.

Άλλοι σε εκδικητική πράξη ντόπιων φεουδαρχών που δεν έβλεπαν με καλό μάτι τις νέες οικονομικές δραστηριότητες. Άλλοι, βλέπουν την εγκατάλειψη του από τις Ενετικές αρχές, επειδή τον θεωρούσαν άνθρωπο των Ρώσων...

 Έτσι απόμειναν κάποιες διώρυγες να δείχνουν ακόμα και σήμερα το εγχείρημα  και το όνομα “βάλτος του Χαρμπούρη” που μάλλον πολύ λίγοι το ξέρουν.

Εμείς, είχαμε στο σπίτι μας ένα κομμάτι ζαχαροκάλαμου περίπου ενός μέτρου. Είναι παρακινδυνευμένο να ισχυριστώ ότι προέρχεται από εκείνη την εποχή, αν και πολύ θα το ήθελα.

Η περιοχή του Λιβαδιού είναι πάντα γοητευτική και πανέμορφη. Η αξιοποίηση της σε όφελος του λαού παραμένει πάντα ανεκπλήρωτη...

                Μπάμπης Γαλανός

                  Φλεβάρης 2019.