• 1941-1943: Οι ΕΑΜικές οργανώσεις σήκωσαν όλο το βάρος του αγώνα κατά τη διάρκεια της ιταλικής κατοχής και στη συνέχεια κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Έσωσαν το λαό από την πείνα.

• Ιούνης του '44: ο Γερμανός στρατιωτικός διοικητής Σπιτέλερ, εκδίδει προκήρυξη καλώντας τους «έλληνες εθνικιστές» να πυκνώσουν τα ένοπλα τμήματα της ΠΟΚ.

«....Κι ας ενωθούμε σαν καλά αδέρφια, βοηθώντας τη Μεγάλη Γερμανία, να πατάξει με κάθε μέσο με κάθε τρόπο, τους δυο μεγάλους εχθρούς του κόσμου, τους Αγγλοαμερικανοεβραίους και τους Μπολσεβίκους, τους δύο κακούς αυτούς δαίμονας της ανθρωπότητος, που καταδυναστεύουν τον κόσμο.»
ΠΟΚ [Πατριωτική Οργάνωση Κεφαλονιάς]

• 17 Ιούλη του 1944: Ο δήμιος Σπιτέλερ ομολογεί ότι οι άνδρες του «με τους γενναίους άνδρες της ΠΟΚ θα ξεσκίσουν από τη ρίζα του αλύπητα το κακό», έχοντας πάντοτε στο πλευρό τους «την οπλισμένη ένωση των εθνικιστών Ελλήνων».

Το έπος του 1940 αποτελεί συνέχεια της μακραίωνης ιστορίας του λαού μας, του αγώνα του για ελευθερία, ανεξαρτησία, δημοκρατία και λαοκρατία. Ταυτόχρονα φέρνει στην επιφάνεια τη μάστιγα του φασισμού που έπληξε την ανθρωπότητα και στιγμάτισε τον πολιτισμό της με φοβερά εγκλήματα. Ο φασισμός, παγκόσμια και στη χώρα μας, αναπτύχτηκε μέσα στις συνθήκες της κρίσης του 29, με τη στήριξη των μονοπωλίων και την ανοχή ή και τα χάδια του αστικού κοινοβουλευτικού πολιτικού κόσμου. Αξιοποιήθηκε από τους ιμπεριαλιστές για το ξαναμοίρασμα των σφαιρών επιρροής, κατά τη διάρκεια του 2ου παγκοσμίου πολέμου. Ήταν και είναι το δολοφονικό όπλο του καπιταλιστικού συστήματος ενάντια στο επαναστατικό και εργατικό – λαϊκό κίνημα.
Η πρόκληση της απαίτησης του ιταλικού φασισμού για παράδοση της χώρας, βρήκε απέναντί της τα στρατευμένα παιδιά του ελληνικού λαού, που στα βουνά της Ηπείρου, χωρίς εφόδια και μέσα, με μόνο σχεδόν όπλο την ψυχή τους, ξαναζωντάνεψαν το «ελευθερία ή θάνατος». Ας αναρωτηθούμε: Τι σημαίνει η καταγραφή στο ημερολόγιο του δικτάτορα Μεταξά ότι η Ελλάδα δεν πολεμά για τη νίκη; Τι σημαίνει η ρήση του αρχιστράτηγου Παπάγου, λίγες μέρες πριν την ιταλική εισβολή, πως αν μας επιτεθούν «θα ρίξωμεν μερικές τουφεκιές διά την τιμή των όπλων»; Τι σημαίνει η άνευ όρων και αμαχητί παράδοση στους γερμανούς από το Γενικό Επιτελείο Στρατού; Τι σημαίνει η παράδοση στους καταχτητές από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου χιλιάδων πολιτικών κρατουμένων, που ζήτησαν να πολεμήσουν στην πρώτη γραμμή; Η τότε ελληνική κυβέρνηση καθόρισε τις κινήσεις της έχοντας αναγνωρίσει τον κυρίαρχο ρόλο της Αγγλίας στην ελληνική επικράτεια. Αυτό δείχνουν και τα λόγια του Μεταξά «Είμεθα ουδέτεροι εφ' όσον χρόνον η Αγγλία θέλει να είμεθα ουδέτεροι. Τίποτε δεν κάνομε χωρίς συνεννόησιν με την Αγγλία και, τις περισσότερες φορές, ό,τι κάνομε γίνεται κατά σύστασιν ή παράκλησιν της Αγγλίας. Η Ελλάς είναι ζωτικό τμήμα της αγγλικής αυτοκρατορικής αμύνης». Το πραγματικό ΟΧΙ το είπε ο λαός με την ψυχή και το αίμα του.

Και αυτό το «όχι» οι έλληνες συνέχισαν να το λένε και στη διάρκεια της κατοχής, δημιουργώντας ένα εκπληκτικό κίνημα αντίστασης.

«....Ήρθε ... η 28η Οκτωβρίου 1940, που έτσι απότομα ακούσαμε τις καμπάνες των εκκλησιών να κτυπούν αδιάκοπα. Ρωτούσε ο ένας τον άλλο τι συμβαίνει. Ώσπου κάποιος μας είπε πως η Ιταλία μας κήρυξε τον πόλεμο και την επόμενη μέρα θα γινόταν επιστράτευση .....
Να περιγράψω αυτό το γεγονός δεν μπορώ, δεν βρίσκω λόγια. Αυτό που λένε τον «πόνο της μάνας», τραγικές στιγμές, που έχουν μείνει αλησμόνητες στο μυαλό μου. Ο χειμώνας έμπαινε άγριος, και η αγωνία μεγάλωνε για όλους. Άρχισαν και κατέγραφαν άλογα και μουλάρια για το μέτωπο. Όποιος είχε τέτοια ζώα τα κατέβαζε στο Αργοστόλι. Εκεί περίμενε ώσπου να έρθει πλοίο να τα παραλάβει για τον πόλεμο. Τα νέα που έφταναν στο χωριό ήταν ευχάριστα, οι καμπάνες χτυπούσαν χαρμόσυνα, έπεσε το Τεπελένι. Ύστερα από μέρες οι Άγιοι Σαράντα, η Κορυτσά. Οι φαντάροι μας έριξαν τους Ιταλούς στη θάλασσα. Σώθηκαν μόνο από την επέμβαση των Χιτλερικών. .»

Τα ιταλικά αεροπλάνα πετούσαν πάνω από το νησί μας, στις 28 Απρίλη 1941, ρίχνοντας προκηρύξεις που καλούσαν την ελληνική στρατιωτική μονάδα της Κεφαλονιάς σε παράδοση.
«Έλληνες στρατιώται!
Μετά την παράδοσιν της στρατιάς της Θράκης, η στρατιά της Ηπείρου και της Μακεδονίας κατέθεσε τα όπλα.
Οι στρατοί του Άξονος ήδη κατέλαβαν τας Αθήνας, την Κόρινθον, τα Γιάννινα, τας Πάτρας, την Κέρκυραν και η Κυβέρνησις υμών αισχρώς έφυγεν εις Κρήτην. Εάν μη τα όπλα ρίξετε, ημείς θα βομβαρδίσωμεν εκ του αέρος και εκ της θαλάσσης και θα διαφθείρωμεν αμειλίκτως τας πόλεις και τα χωρία της νήσου της Κεφαλληνίας.
Μη μακρύσατε(;) την αντίστασιν την ματαίαν. Παραδοθήτε εις ημάς.»
Η ελληνική στρατιωτική δύναμη της Κεφαλονιάς είχε προέλθει από επιστράτευση του ντόπιου πληθυσμού, ήταν ανεκπαίδευτη και ελάχιστα μαχητική. Με την κατάρρευση του μετώπου, τον Απρίλη του '41 και τη φυγή της βασιλικής κυβέρνησης Τσουδερού προς Κρήτη, ναζιστικά στοιχεία υποκίνησαν εξέγερση στο τμήμα του Αργοστολίου, που διαλύθηκε πριν ακόμα φτάσουν στο νησί τα ιταλικά στρατεύματα, ενώ στην Παλική, οι άνδρες του λόχου των Χαυδάτων, αγρότες οι περισσότεροι που υπέφεραν από τα δάνεια, ένοπλοι κατέβηκαν στο Ληξούρι, πυρπόλησαν όλα τα αρχεία και τα έγγραφα του υποκαταστήματος της ΑΤΕ, και στη συνέχεια, μέσα στη γενική σύγχυση και αναταραχή, αποδυναμώθηκαν ολοκληρωτικά.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, οι τοπικές αρχές, εκκλησιαστικές – πολιτικές και στρατιωτικές, ετοιμάζονταν να παραδώσουν το νησί στους εισβολείς, όπως ήδη είχαν αποφασίσει.
Ύψωσαν λευκή σημαία στην ταράτσα του Δικαστικού Μεγάρου Αργοστολίου και ξεδίπλωσαν λευκά σεντόνια στην πλατεία Βαλλιάνου.

Στις 30 Απρίλη αποβιβάζονται ανενόχλητα οι Ιταλοί.
Οι αντιφασίστες αγωνιστές που βρίσκονταν στις φυλακές Αργοστολίου, καταδικασμένοι από το μεταξικό καθεστώς, βρέθηκαν στα χέρια των κατακτητών.

• Το επιτελείο, αρχές και στελέχη της δικτατορίας Μεταξά, υποδέχτηκαν τους κατακτητές, φιλονικώντας για τον καθορισμό της προτεραιότητας στην υποδοχή, συμμετείχαν με ευχαρίστηση στις τελετές και δεξιώσεις τους, τους βοηθούσαν και συναλλάσσονταν μαζί τους ποικιλότροπα. Η λεγόμενη «καλή» τάξη και η «ανώτερη» κοινωνία του νησιού, μαζί με τους μεγαλέμπορους και τους μεγαλοκτηματίες, συμπαρατάχθηκαν μαζί τους.
• Δίπλα σε αυτή την τάση υπήρχε ένα μεγάλο ρεύμα, της λεγόμενης «λογικής» αντιμετώπισης της κατάστασης, με ανοχή στην κατοχή, με «παθητική» αντίσταση και απλώς «αποχή» από κάθε ανοιχτή συνεργασία, με αναμονή για τις εξελίξεις στα πολεμικά μέτωπα. Σε αυτή τη λογική, εκτός από τα μεσαία στρώματα, εντάχθηκε και ένα μέρος της διανόησης του νησιού.

• Τέλος, αμέσως σχεδόν με την έναρξη της κατοχής, διαμορφώθηκε η τάση της ενεργούς αντίστασης. Διαπνεόταν από έντονο, μαχητικό και αγωνιστικό πατριωτισμό, δε λογάριαζε την υλική ισχύ των αντιπάλων και στηριζόταν στην τεράστια ηθική της δύναμη. Θεωρούσε αναγκαία την άμεση αντιπαράθεση, ως φυσική συνέχεια του αγώνα στο Αλβανικό μέτωπο και τα Μακεδονικά οχυρά. Κύριοι φορείς της ήταν οι πολεμιστές των μετώπων, τα φιλελεύθερα - δημοκρατικά και σοσιαλιστικά στοιχεία των νησιών, ενώ πρωταγωνιστικό ρόλο είχαν οι κομμουνιστές που είχαν ιδεολογική συνειδητή αντίθεση με το φασισμό και αισθάνονταν μέρος του παγκόσμιου κινήματος ενάντιά του. Η τάση αυτή έπρεπε να ξεπεράσει αρκετά εμπόδια, ώστε, να μπορέσει να ενοποιήσει τη δράση της και να γίνει αποτελεσματική.

Η ιταλική διοίκηση στην Κεφαλονιά από την αρχή έδειξε τις προθέσεις της. Ξεκίνησε να παίρνει μέτρα με στόχο την ενσωμάτωση της Κεφαλονιάς στο ιταλικό κράτος και τη μετατροπή της σε ισχυρή στρατιωτική-ναυτική βάση. Τα μέτρα αυτά ήταν στρατιωτικά – πολιτικά – οικονομικά – οργανωτικά – διοικητικά - ιδεολογικά. Ίδρυσε τράπεζες, σύστησε τη βασιλική οικονομική αστυνομία, αχρήστευσε το ελληνικό νόμισμα, εισήγαγε το γιορτασμό φασιστικών επετείων, έδωσε έμφαση στην ιταλοποίηση και στον εκφασισμό της εκπαίδευσης (εγκατάσταση φασιστικών ιταλικών αρχών στη διοίκηση και λειτουργία της, διδασκαλία ιταλικών, φασιστικός χαιρετισμός στους μαθητές κλπ), φρόντισε να δίνει την εικόνα του ενδιαφέροντος (κοινωνική πρόνοια, συσσίτια, παιδικές κατασκηνώσεις, έργα, συναντήσεις με κοινωνικούς φορείς κλπ) και οργάνωσε την προπαγάνδα της συστηματικά.
Οι πάμφτωχοι κάτοικοι των νησιών, ήταν φόρου υποτελείς στη νέα ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Έβλεπαν την άνοδο του τιμάριθμου και τους μαυραγορίτες να κατατρώγουν το βιος που τους είχε απομείνει. Έπρεπε να συνεισφέρουν κυρίως για τον επισιτισμό της κατοχικής δύναμης που έδρευε εδώ αλλά και για τις ανάγκες του ιταλικού κράτους. Οι παλιές ελληνικές διοικητικές αρχές τέθηκαν στη διάθεση των ιταλών, για να εξυπηρετηθεί ο στόχος αυτός. Η πολιτική αυτή επέτεινε το πρόβλημα του επισιτισμού και αποτέλεσε το πρώτο πεδίο αντίστασης, περισσότερο ή λιγότερο συνειδητής.

Οι αντιστασιακές οργανώσεις έριξαν το σύνθημα «ούτε πίντα λάδι, ούτε λίτρα στάρι, ούτε κλωνί σταφίδα». Ο αγροτικός πληθυσμός σχεδόν ολοκληρωτικά ανταποκρίθηκε στο αίτημα αυτό για την επιβίωση και την εθνική περηφάνια, έδωσε τη μάχη της παραγωγής του και τελικά την κέρδισε.
«...Το 1941 ... που μπήκαν οι Ιταλοί άρχισε η μεγάλη δυστυχία, γιατί άδειασαν όλες οι αποθήκες του κράτους από τρόφιμα, φάρμακα, εργαλεία, μηχανήματα, ξυλεία, ρουχισμό, τα πάντα..
Η πείνα να θερίζει ενώ οι μαυραγορίτες έκαναν χρυσές δουλειές. Μετέφεραν από την πόλη διάφορα αντικείμενα στα χωριά, για λίγο στάρι, λάδι, σταφίδα, αυγά, τυρί, πατάτες και ό,τι τρωγόταν. Μα και τα χωριά είχαν γεμίσει από δικούς μας ανθρώπους που ήρθαν για να σωθούν.

Τα σχολεία άρχισαν να ανοίγουν, μα τα παιδιά, νηστικά και ξυπόλητα, χωρίς όρεξη, τι γράμματα να μάθουν;
.....Συγκοινωνία είχε το χωριό μας με κανένα κοντινό κάρο και καμιά άμαξα από το κοντινό χωριό του Πάστρα...... Για να φτάσουμε από τον Ασπρογέρακα στου Πάστρα με τα πόδια θέλαμε μια ώρα. Πολλά παιδιά από το χωριό πηγαίνανε στο γυμνάσιο στο Αργοστόλι ...Νοικιασμένο δωμάτιο χωρίς φωτισμό όπου όταν ήθελαν να διαβάσουν άναβαν λάμπα. Τα τρόφιμα ελάχιστα στην πόλη, μια φορά τη βδομάδα τους στέλναμε καλάθι τρόφιμα να φάνε.
Οι Ιταλοί κατακτητές αστυνόμευαν συστηματικά το χωριό μας, επιτάξανε τον Πρόεδρό μας και δυο-τρία γαϊδουράκια με δοχεία κρεμασμένα στο σαμάρι και πήγαιναν στα σπίτια και ότι τους άρεσε το έπαιρναν....
Τους κοιτάζαμε άφωνοι και τι να πούμε; Εάν κανείς έκανε αντίσταση έπεφτε ξύλο αλύπητο....Ο κόσμος έβραζε, έπρεπε κάτι να γίνει....»

Η ανάγκη αντίστασης οδήγησε στη δημιουργία των οργανώσεων που μαζικά αγκάλιασε ο λαός των νησιών μας. Η Κεφαλονιά είχε την «πρωτοτυπία» να ζήσει την οργάνωση στο έδαφός της δύο ΕΑΜ και αντίστοιχα δύο ΕΠΟΝ, αφού η ΚΟΚΙ ήταν ουσιαστικά διασπασμένη.
• Το πρώτο ήταν το ΕΑΜ της «Φωνοσκλαβιάς» και το δεύτερο του «Ρίζου». Πήραν τα ονόματά τους από τους ομώνυμους τίτλους των εφημερίδων που εξέδιδαν οι δύο οργανώσεις της ΚΟΚΙ. Η γραμμή που επικράτησε στο πρώτο, ήταν της μαζικής στρατολογίας μελών, που οδήγησε στη διαμόρφωση πλατιών οργανώσεων, έδωσε τη δυνατότητα να υπάρξουν πλατιές οργανώσεις στη νεολαία ειδικά στο Αργοστόλι, παρότι στη μαθητική νεολαία στο Αργοστόλι επέρχεται διάσπαση, το Γενάρη του '42, και δημιουργείται μία επιπλέον αντιφασιστική οργάνωση, η Μαθητική Αντιφασιστική Νεολαία (ΜΑΝ). Ταυτόχρονα, εξαιτίας της σύγχυσης που επικρατούσε γύρω από τον τρόπο οργάνωσης του αντιφασιστικού αγώνα, η οργάνωση της Φωνοσκλαβιάς, επέτρεψε να παρεισφρήσουν στοιχεία ξένα προς το κίνημα με το μανδύα του αντιστασιακού, κάποια από τα οποία αργότερα υπήχθησαν στην υπηρεσία των γερμανών και της αγγλικής αποστολής BUG. Η περιοχή του Ελειού κυρίως από αυτήν την τάση επηρεάσθηκε και μαζικά ο λαός της πήρε μέρος στην αρχική φάση οικοδόμησης του ΕΑΜ.

• Το δεύτερο ΕΑΜ εκείνο της οργάνωσης του «Ρίζου», είχε κέντρο την περιοχή των Βαλσαμάτων - αργότερα στηρίχθηκε και από την περιοχή της Παλικής -, προχώρησε σε προσεκτικές στρατολογίες, δεν μπόρεσε να διαμορφώσει ιδιαίτερα μαζικές οργανώσεις. Είναι εκείνο που εξέδωσε το πρώτο αυτόνομο δημοσιογραφικό όργανο της αντίστασης, την εφημερίδα «Λευτεριά» στα τέλη του Ιούνη του 1942. Από αυτό προήλθαν τα ηγετικά στελέχη του αντιστασιακού κινήματος, όταν αυτό ενοποιήθηκε το 1943.
Αυτές κυρίως οι οργανώσεις σήκωσαν το βάρος του αγώνα και παρόλα τα προβλήματα που αναφέραμε, τόσο στη διάρκεια της ιταλικής κατοχής (1941-1943) όσο και στη συνέχεια «...κράτησαν ψηλά τα ιδανικά της ελευθερίας, της δημοκρατίας και του ανθρωπισμού...Οι καταχτητές απέτυχαν στα σχέδιά τους. Δεν πήραν τίποτε από την παραγωγή του νησιού, τα σχολεία λειτούργησαν με έλληνες εκπαιδευτικούς,..., και σταμάτησε η κλεψιά στην ύπαιθρο».

«...Η πείνα το 1941-1942 άρχισε λίγο να κοπάζει και ο κόσμος αραίωνε από τα χωριά, οι βομβαρδισμοί είχαν σταματήσει και έτσι ο καθένας πήγαινε στο σπίτι του. Στα σχολεία ερχόταν και μια μικρή βοήθεια, λίγο γάλα σκόνη, ζάχαρη..
....
Ένα βράδυ πέρασε από το σπίτι μας [κάποιος που] ....., είχε έρθει από το Αργοστόλι, και μας μίλησε για την ΕΠΟΝ, μια οργάνωση νεολαίας που θα βοηθούσε για την απελευθέρωση του κράτους από τους κατακτητές.
Δεν άργησαν να μας καλέσουν σε κάποιο γειτονικό σπίτι για την ίδρυση της ΕΠΟΝ και να μας αναπτύξουν πώς θα μπορούσαμε να βοηθήσουμε κι εμείς τα παιδιά για την απελευθέρωση της πατρίδας.
Σε λίγες μέρες είχαμε περάσει ογδόντα πέντε παιδιά στην οργάνωση.... Επίσης μας μίλησαν για τον ΕΛΑΣ, τον ένοπλο αγώνα... που ήταν στα βουνά και κατασπάραζε τους κατακτητές...»

• Το πρώτο αιματηρό επεισόδιο σε όλη την Κεφαλονιά σημειώθηκε τον Ιούλη του 1941, στον Κατελειό.
Δύο ιταλοί τελωνοφύλακες προσπάθησαν να κάνουν νηοψία σε πλοιάριο με κεφαλονίτικο πλήρωμα, πλησιάζοντάς το με βάρκα. Το πλήρωμα του πλοιαρίου πυροβόλησε εναντίον της βάρκας των τελωνοφυλάκων σκοτώνοντάς τους και τραυματίζοντας ιδιώτη που τους συνόδευε. Άλλη βάρκα από τον Κατελειό με καραμπινιέρους, τελωνοφύλακες και μελανοχίτωνες καταδίωξε το πλοιάριο και μετά από σφοδρή ανταλλαγή πυρών σκοτώθηκαν και οι τρεις επιβάτες του, που έγιναν έτσι τα πρώτα θύματα της ιταλικής φασιστικής κατοχής.
Το επεισόδιο αυτό προκάλεσε την αγανάκτηση των αρχών κατοχής που θέλησαν να δώσουν στην κηδεία των τελωνοφυλάκων συμβολικό τιμητικό χαρακτήρα. Κατά τη διάρκεια όμως της κηδείας στο Αργοστόλι, ο λαός έδειξε τα πατριωτικά του αισθήματα και δέχτηκε άγριο ξυλοδαρμό, με πρόσχημα ότι παραβρισκόταν στην κηδεία με «καπέλο στο κεφάλι».

• Στον Ελειό, το Δεκέμβρη του 1941, διαδραματίζεται ένα ακόμα επεισόδιο με πολλά θύματα. Το αγγλικό υποβρύχιο «Περσέας» που βρισκόταν σε αποστολή στη θάλασσα της περιοχής, με πλήρωμα 60 άγγλους και έναν έλληνα, πέφτει σε εχθρική νάρκη και βυθίζεται σχεδόν αύτανδρο. Ο μοναδικός επιζών, ένας άγγλος θερμαστής, αφού κατόρθωσε να βγει στην παραλία των Μαυράτων, κρυβόταν για αρκετούς μήνες σε χωριά από κατοίκους του νησιού μας, ώστε να ξεφύγει από το κυνηγητό των ιταλών και στη συνέχεια, με τη βοήθεια των αντιστασιακών οργανώσεων, πέρασε με πλοίο στην Σμύρνη.

• Πρώτη αντιστασιακή παρουσία της νεολαίας στην Κεφαλονιά έγινε στο γιορτασμό της 25ης Μαρτίου 1942, με επίκεντρο το Αργοστόλι. Συνεργεία μαθητών και εξωσχολικών νέων γέμισαν συνθήματα τα σχολεία και τους δρόμους της πόλης, ενώ την ίδια μέρα που οι ιταλοί είχαν καταργήσει σαν αργία, κάποιοι μαθητές έψαλαν τον εθνικό ύμνο. Πολλοί μαθητές αρνιούνταν να χαιρετάνε φασιστικά. Την Πρωτομαγιά του '42, οργανώνεται η πρώτη μαθητική απεργία, πραγματικό επίτευγμα της νεολαίας του νησιού, καταδεικνύοντας την πίστη της νεολαίας στα ιδανικά της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας και την αντίδρασή της στην πράξη, στα σχέδια για αλλοτρίωση της εθνικής συνείδησης. Οι ιταλοί επιβάλλουν κλίμα τρόμου και διώξεων και εγκαθίστανται στα σχολεία σαν φρουροί.
Στην επέτειο του «όχι», τον Οκτώβρη του '42, οργανώνεται η πρώτη παμμαθητική απεργία, με αντιφασιστικά αιτήματα και παράτολμες πράξεις ανδρείας.
Ο αγώνας της νέας γενιάς συνεχίστηκε καθ' όλη τη διάρκεια της κατοχής.

• Οι αντιστασιακές οργανώσεις οικοδόμησαν αντιφασιστικές ομάδες και μέσα στα στρατεύματα κατοχής, τόσο στους ίδιους τους ιταλούς, δημιουργώντας τις βάσεις κοινού ελληνο-ιταλικού αντιφασιστικού μετώπου, μεγάλο επίτευγμα που αργότερα θα οδηγήσει στην ιστορική ιταλογερμανική σύρραξη, ένα από τα πιο δραματικά γεγονότα όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά γενικότερα στο Μεσογειακό Μέτωπο και την Ευρώπη. Οργάνωσαν ακόμα τέτοιους πυρήνες στο λόχο Γιουγκοσλάβων-Σλοβένων – οι περισσότεροι ήταν αντιφασίστες, θετικά διακείμενοι στον παρτιζάνικο αγώνα – παλιών αιχμαλώτων που οι ιταλοί χρησιμοποιούσαν σαν βοηθητικό σώμα, οι οποίοι πήραν δραστήριο μέρος στο πλευρό της ελληνικής αντίστασης και παραμείναν στην Κεφαλονιά μέχρι την απελευθέρωση και την επιστροφή στην πατρίδα τους. Το πιο παράτολμο ήταν η αντίστοιχη προσπάθεια που καταβλήθηκε στα Αυστριακά τμήματα της Επαγγελματικής Σχολής Ληξουρίου, που αποτελούνταν από Αυστριακούς «ύποπτους» για τους Γερμανούς.

Στις 7 του Μάη του 1943 τα στρατεύματα του άξονα στην Αφρική συνθηκολογούν, στις 10 Ιούλη γίνεται η συμμαχική απόβαση στη Σικελία και στις 28 Ιούλη παραιτείται ο Μουσολίνι.
Οι γερμανοί από τα μέσα Ιούλη αποβιβάζουν επίλεκτες δυνάμεις στην Κεφαλονιά, περίπου 2000 άνδρες, με πυροβολικό και τανκ . Τις τοποθετούν σε κεντρικές θέσεις με στόχο την κυριαρχία σε όλο το νησί. Μία από αυτές τις κομβικές θέσεις είναι οι λόφοι και το ακρωτήρι της Μούντας.

Στις ιταλικές δυνάμεις που σταθμεύουν στην Κεφαλονιά διαμορφώνονται δύο θέσεις. Η μία είναι η με όρους παράδοση στους γερμανούς, την οποία εκφράζει ο Gandin, ανώτατος διοικητής της μεραρχίας Aqui και την οποία ακολουθούν οι περισσότεροι ανώτεροι αξιωματικοί. Η άλλη θέση είναι η μη παράδοση των όπλων, η στήριξη στο λαό και τις αντιφασιστικές οργανώσεις της Κεφαλονιάς και η αίτηση βοήθειας από την αγγλική αποστολή BUG που ήδη είχε έρθει στο νησί και την ιταλική κυβέρνηση Μπαντόλιο. Οι δυνάμεις που τη στηρίζουν, με πρωτεργάτη τον Άμο Παμπαλόνι, είναι οι αντιφασιστικές δυνάμεις μέσα τον ιταλικό στρατό που καθημερινά δυναμώνουν.
Τελικά υπερισχύει η θέση της σύγκρουσης με τους ναζί. Οι ελληνικές οργανώσεις οργανώνουν σχέδια κοινής δράσης και οι άγγλοι υπόσχονται βοήθεια σε ενδεχόμενη ιταλογερμανική σύρραξη.
Έτσι ξεκίνησε η ρήξη μεταξύ των πρώην συμμάχων. Τα γερμανικά στούκας καταστρέφουν και πυρπολούν το Αργοστόλι (στηρίζοντας τους περίπου 700 γερμανούς που κρατούν το Βόρειο τμήμα του), καθώς και άλλες περιοχές. Στις δύο πρώτες μέρες της σύγκρουσης οι γερμανοί χάνουν το μισό των δυνάμεών τους σε άνδρες και τανκ. Οι αυταπάτες για έναν «έντιμο συμβιβασμό», απέτρεψαν του ιταλούς από συνολική εκκαθαριστική επιχείρηση, που μπορούσαν να επιχειρήσουν σε ολόκληρο το νησί.

Επίλεκτες γερμανικές δυνάμεις υπό το στρατηγό Lanz αποβιβάζονται στην Αγία Κυριακή, επιτίθενται σε όλη την έκταση του Νομού, υποστηριζόμενες από αεροπορικές δυνάμεις και οι Ιταλοί συνθηκολογούν στις 22 Σεπτέμβρη.
Στις δύο τελευταίες μέρες των επιχειρήσεων και δύο μέρες μετά, οι γερμανοί προχωρούν σε ομαδικές εκτελέσεις ιταλών.

Σε όλη τη διάρκεια της ιταλογερμανικής σύρραξης αλλά και μετέπειτα στη διάρκεια της σφαγής ούτε ένα αγγλικό αεροπλάνο δεν πέταξε πάνω από το νησί. (Αγγλικά αεροπλάνα πέταξαν πάνω από την Κεφαλονιά, μόνο το καλοκαίρι του '44, και τότε πάλι δεν βομβάρδισαν γερμανικούς στόχους αλλά τις φυλακές στις οποίες ήταν στοιβαγμένοι από τους κατακτητές έλληνες πατριώτες).

Αξίζει να αναφερθούμε στη μάχη που δόθηκε στη Μούντα της Σκάλας στις 18 και 19 Σεπτέμβρη 1943.
Οι ιταλικές δυνάμεις που στάθμευαν στη Μούντα, με επικεφαλείς τους αντιφασίστες λοχαγούς Bianchi και Balbi αποφασίζουν να επιτεθούν στην εκεί γερμανική φρουρά. Ο ίδιος ο Balbi μεταμφιεσμένος σε έλληνα πωλητή φρούτων κάνει αναγνώριση του εδάφους της γερμανικής βάσης. Στις 18 Σεπτέμβρη γίνεται έφοδος των ιταλών συνεπικουρούμενη από βολές πυροβολικού κατά των γερμανικών θέσεων. Στην επιχείρηση συμμετέχουν και έλληνες πατριώτες. Οι ιταλοί κερδίζουν τη σφοδρή μάχη, ύστερα όμως από ξαφνική επέλαση στούκας από τη βάση του Άραξου, διαλύονται και υποχωρούν. Όσοι συνελήφθησαν αιχμάλωτοι ή τραυματίες, εκτελέστηκαν με διαταγή του επικεφαλής των εκεί γερμανικών δυνάμεων Rademaker.

«...Το Σεπτέμβρη του 1943 που οι Ιταλοί συνθηκολόγησαν με τους συμμάχους, έγινε η μεγάλη σφαγή από τους Γερμανούς στο νησί της Κεφαλονιάς. Λίγοι Ιταλοί μόνο γλίτωσαν κρυμμένοι σε σπίτια και σε καλύβες στα χωριά.
Κάπου εκεί κοντά στο σπίτι μας, κρυμμένοι μέσα στους θάμνους, ήταν δυο Ιταλοί. .....[Κάποιες μέρες αργότερα] οι Ιταλοί αυτοί χάθηκαν δεν τους ξαναείδαμε. [Ύστερα μάθαμε] πως έφυγαν για το αντάρτικο με κάποιο καΐκι απ΄ τη Γραδού. Πολέμησαν τους Γερμανούς μαζί με τους Έλληνες πατριώτες επί αρκετό καιρό....»
«...Στο χωριό μας τα παιδιά της ΕΠΟΝ όλο κάναμε και κάποια συγκέντρωση στο σχολείο, πάντα για την ενότητα και την αλληλεγγύη.

Ο ΕΛΑΣ είχε ήδη αρχίσει την αντιγερμανική του δράση. Έκαναν επιθέσεις στις μεταφορές του εχθρού, ανατίναζαν γέφυρες και έκοβαν δρόμους. Έτσι και στην Κεφαλονιά ο ΕΛΑΣ έδωσε μάχες με τα γερμανικά στρατεύματα από όλα τα μέτωπα. Το 1944 οι γερμανοί άρχισαν να υποχωρούν.
Στο νησί μας τότε άρχισε να δραστηριοποιείται η λεγόμενη ΠΟΚ, που μαζί με ντόπιους φασίστες οργάνωναν επιθέσεις πατριωτών, εξορίες, κρεμάλες. Η Πατριωτική Οργάνωση Κεφαλληνίας συνεργάστηκε ανοιχτά με τους Γερμανούς.....
..Σκοτώθηκαν συμπολίτες μας από τα παραστρατιωτικά αποσπάσματα για άγνωστους λόγους που ποτέ, κανένας δεν έμαθε.....»

Η γερμανική κατοχή στο Νομό ήταν ιδιαίτερα σκληρή. Ο Ελειός στη διάρκειά της θα καταμετρήσει πολλά θύματα, το μπλόκο και στη συνέχεια το ολοκαύτωμα στα Αργίνια. Θα ζήσει τον ηρωισμό των αγωνιστών, τις αδυναμίες και τα λάθη τους. Ταυτόχρονα θα ζήσει την προδοσία και την ανοιχτή συνεργασία με τον κατακτητή στην περιοχή.
Η άφιξη της «συμμαχικής», ουσιαστικά αγγλικής αποστολής BUG στην Κεφαλονιά (Μάης του '44), «συνέπεσε», όχι τυχαία, με την εμφάνιση των οργανωμένων δυνάμεων που βοήθησαν τους ναζί. Αρχές Ιούνη του '44, ο Γερμανός στρατιωτικός διοικητής Σπιτέλερ, εκδίδει προκήρυξη καλώντας τους «έλληνες εθνικιστές» να πυκνώσουν τα ένοπλα τμήματα της ΠΟΚ.

Σε προκήρυξή της προς το λαό της Κεφαλονιάς η οργάνωση αυτή (Πατριωτική –Προδοτική για το λαό-Οργάνωσης Κεφαλονιάς) ανέφερε:
«....Κι ας ενωθούμε σαν καλά αδέρφια, βοηθώντας τη Μεγάλη Γερμανία, να πατάξει με κάθε μέσο με κάθε τρόπο, τους δυο μεγάλους εχθρούς του κόσμου, τους Αγγλοαμερικανοεβραίους και τους Μπολσεβίκους, τους δύο κακούς αυτούς δαίμονας της ανθρωπότητος, που καταδυναστεύουν τον κόσμο.»
Στην περίοδο της γερμανικής κατοχής πραγματοποιούνται πολλές ομαδικές εκτελέσεις (περίπου 16) σε όλη την Κεφαλονιά και το ολοκαύτωμα στα ηρωικά χωριά Αργίνια και Μουζακάτα.
Από το σύνολο των ομαδικών εκτελέσεων και σφαγών, με την περιοχή του Ελειού σχετίζονται οι περισσότερες.
Ενδεικτικά:

i. Στις 15 Απρίλη 1944, το μπλόκο στα Αργίνια. Οι συλληφθέντες, αθώοι χωρικοί και τσοπάνηδες, μεταφέρονται στο Αργοστόλι, για να οδηγηθούν στο θάνατο (οι δύο την 1η Μάη του '44 στο Αργοστόλι και οι άλλοι 8 αργότερα στην περιοχή του Ελειού, που θα απαγχονιστούν με την αναγκαστική παρουσία των κατοίκων των γύρω χωριών).
ii. Την πρωτομαγιά του 1944, στον τοίχο του Μουσείου Αργοστολίου, εκτελούνται 6 άνθρωποι, οι δύο από τα Αργίνια και οι άλλοι 4 από τα Μουζακάτα.
iii. Στις 8 Ιούνη 1944, 10 αγωνιστές, οδηγούνται στην κρεμάλα στη θέση «Μουριά Κοτροκόη», στα Χιονάτα.
iv. Στις 11 Ιούνη 1944, στα Μαυράτα, στη θέση «Μουριά Βαλλιάνου» οδηγούνται στην κρεμάλα δύο ηρωίδες – η μία μάνα 6 παιδιών και η άλλη δασκάλα – και ένας ακόμα πατριώτης.
v. 10 με 13 Ιούλη 1944, πραγματοποιούνται οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των γερμανών και των συνεργατών τους στο Μεγάλο Βουνό. Στις μέρες αυτές η περιοχή του Ελειού και των Πρόνων, όπως και όλη η γύρω από τον Αίνο περιοχή, γνωρίζει ένα πρωτοφανές όργιο βίας, τρομοκρατίας, αίματος, καταστροφών και ερήμωσης, πυρπόλησης σπιτιών –χειμαδιών και καλυβιών καθώς και εκτελέσεις και δολοφονίες γυναικόπαιδων. Ο δήμιος Σπιτέλερ, στις 17 Ιούλη του 1944, κοντά στα άλλα, ομολογεί ότι στη διάρκεια των επιχειρήσεων, σε όλη την Κεφαλονιά, «τουφεκίστηκαν 136» άτομα , στην πλειοψηφία τους αθώα γυναικόπαιδα των γύρω χωριών, που είχαν καταφύγει στο οροπέδιο της Μολούς για ασφάλεια, και ότι οι άνδρες του «με τους γενναίους άνδρες της ΠΟΚ θα ξεσκίσουν από τη ρίζα του αλύπητα το κακό», έχοντας πάντοτε στο πλευρό τους «την οπλισμένη ένωση των εθνικιστών Ελλήνων». Όσοι συνελήφθησαν κατά τη διάρκεια της εκκαθαριστικής επιχείρησης, ανάμεσα στους οποίους και αρκετά στελέχη των αντιστασιακών οργανώσεων, στοιβάχτηκαν κυρίως στο Δημοτικό σχολείο Χιονάτων και στις εγκληματικές φυλακές Αργοστολίου. Από αυτά τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, στη συνέχεια μεταφέρονταν για να θανατωθούν.
vi. Στις 13 Ιούλη του 1944, στο «ποτάμι Κατελειού», θα εκτελεστούν δύο αγωνιστές.
vii. Στις 15 Ιούλη 1944, στο «αυλάκι του Κύρβουτα» στα Χιονάτα θα δεχτούν κατάστηθα τα βόλια 6 πατριώτες.
viii. Στις 17 Ιούλη 1944, στην ίδια παραπάνω θέση θα οδηγηθούν από το Δημοτικό Σχολείο Χιονάτων 19 αγωνιστές για να τουφεκιστούν.
ix. Στις 4 Αυγούστου 1944, στη θέση «ποτάμι Κατελειού» θα κατακρεουργηθούν με μαχαιριές 6 παλικάρια.
x. Στις 4-6 Αυγούστου 1944, στη θέση «Βαραγγούς» Χιονάτων, θα εκτελεστούν 3 Αργινιώτες.
Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει για την καταστροφή των Αργινίων.
Στις 9 προς 10 Ιούνη 1944 γίνεται εισβολή γερμανών και ΠΟΚιτών, οι οποίοι είχαν ντυθεί κι αυτοί με γερμανικές στολές, στα Αργίνια, το χωριό λεηλατείται, καταστρέφεται και παραδίδεται στις φλόγες:
«Υπήρχε μια νεκρική σιγή, μια σιγή νεκροταφείου.. Οι κάτοικοι απόκρυβαν ό,τι πράγματα μπορούσανε και το βράδυ της μέρας αυτής το χωριό ήταν έρημο. ... Άνθρωποι, ζώα, σκυλιά, γάτες και κότες όλα έφυγαν ή τα πήρανε μαζί τους οι κάτοικοι στα γύρω βουνά... Στις 2 η ώρα τη νύχτα, να ξημερώνει Σάββατο 10 Ιουνίου 1944, το χωριό μας το κτύπησαν οι βάρβαροι ενισχυμένοι με γραικύλους... Γίνηκε γενική λεηλασία. Σπάσανε και ανοίξανε όλα τα σπίτια. Όταν τέλειωσε το πλιάτσικο άρχισαν τους εμπρησμούς. Από τα 35 σπίτια που είχε το χωριό κάψανε τα 25... Ο καπνός από τα καιγόμενα σπίτια του χωριού μας σκέπασε όλη τη γύρω περιοχή.... Να βλέπεις το σπιτάκι σου ... μια πύρινη μάζα. Ίσως ο παππούς σου να το είχε φτιάξει και αυτός... μετά από ένα άλλον εμπρησμό, ίσως από Εγγλέζους και μέσα στον ίδιο αιώνα αυτά τα σπίτια τα έκαψαν οι γερμανοί αυτό το βράδυ. Αυτή είναι η τύχη και μοίρα αυτού του τόπου. Πάντα να θυσιάζεται, πάντα να καίγεται, αλλά πάντα να φυτρώνει και να επιβιώνει και να διαιωνίζεται σαν λαός και σαν έθνος μέσα από τις φλόγες...

[Στις 15 Απρίλη, ημερομηνία που έγινε το πρώτο μπλόκο στα Αργίνια-είχαν συλληφθεί 5 γέροι (σσ. συνολικά από όλα τα χωριά της περιοχής ο Σ. Λουκάτος αναφέρει 10) και οι δύο είχαν εκτελεστεί]. Δεν ξέραμε τι θα γίνει με τους τρεις γέρους, [που είχαν μείνει ζωντανοί] και που τους είχανε από [τότε] σαν ομήρους στις φυλακές. Αλλά και για αυτούς δεν άργησε να έρθει η είδηση. Την Τρίτη, 13 Ιούνη 1944, τους φέρανε και τους κρεμάσανε με καλώδια στην πλατεία των Χιονάτων

...Αλλά στις 10 Ιούνη, είχε ένα ακόμα θύμα το χωριό μας.. Βαδίζοντας οι γερμανοποκίτες [βρήκαν] ένα τσοπανόπουλο, το Διονύση Μπάλλα, μόλις 15 χρονών που έβοσκε τα πρόβατά του... Το παιδί αυτό αθώο και αμέριμνο, καθότανε σε μια πέτρα και έπαιζε τη φλογέρα του. Οι βάρβαροι... βάλανε το παιδί στο στόχο τους... Ο μικρός Διονυσάκης με το ωχρό πρόσωπο και τα αινιγματικά μάτια είναι ο Βενιαμίν στον μεγάλο κατάλογο των μαρτύρων των Αργινίων..»

Ο λαός της Κεφαλονιάς απάντησε στο τρομοκρατικό όργιο πυκνώνοντας τις τάξεις των αντιστασιακών οργανώσεων, με ανάπτυξη του αγώνα μέσω των συνδικαλιστικών οργανώσεων και των αγροτικών συνεταιρισμών, με απεργίες, με εκδηλώσεις αλληλεγγύης και εράνους για τους πληγέντες, με τη συγκρότηση μαζικών λαϊκών επιτροπών αλλά και με τη θεμελίωση νέων λαϊκών θεσμών αυτοδιοίκησης και δικαιοσύνης. Κορυφαίο αντιτρομοκρατικό αντιστασιακό επίτευγμα καθίσταται η διοργάνωση των δύο μεγάλων παγκεφαλληνιακών συλλαλητηρίων στις 29 και 30 Απρίλη του 1944, που ανάγκασαν τους Γερμανούς να απελευθερώσουν δεκάδες πατριώτες. Χωρίς αυτά, είναι απολύτως βέβαιο ότι τα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας στο Νομό θα ήταν ανυπολόγιστα. Οι αθάνατοι νεκροί που μετράει ο Νομός μας, κατά τη διάρκεια της ιταλικής και γερμανικής κατοχής φτάνουν περίπου τους 350, ανάμεσα σε αυτούς και αρκετοί που εκτελέστηκαν ή σκοτώθηκαν σε μάχη σε άλλες περιοχές της Ελλάδας.

Πολλά θα μπορούσε να αναφέρει ακόμα κανείς από τις αμέτρητες θυσίες και τα θαυμαστά επιτεύγματα του λαού μας και του λαού της περιοχής του Ελειού, του οποίου η συμμετοχή στην αντίσταση ήταν μαζική. Ενδεικτικά μόνο ο εφεδρικός ΕΛΑΣ από τα χωριά της περιοχής έφτανε το 1944 τα 150 περίπου άτομα, ήταν δηλαδή ένας πλήρης λόχος.
Οι άγγλοι της αποστολής BUG, έχει αποδειχτεί πια, ότι, κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στο νησί, όχι μόνο δεν συνέβαλαν στην αντιναζιστική δράση αλλά ήταν και σε ανοικτή συνεργασία με τους ντόπιους προδότες και τους γερμανούς κατακτητές. Τα μέλη της διέμεναν στο γερμανοκρατούμενο Αργοστόλι χωρίς να διατρέξουν κανέναν κίνδυνο. Αποκλειστικός στόχος τους ήταν να προετοιμαστεί η διάδοχη κατάσταση, με διαίρεση της ενότητας του λαού, με εξαγορές για τις οποίες διέθεσαν τσουβάλια λίρες, με υπόθαλψη του εμφυλίου πολέμου - που οδήγησε στο θάνατο ανθρώπους από όλες τις πλευρές - για το συμφέρον της αυτοκρατορίας. Δημιούργησαν γεγονότα εκ του μη όντος, μεγέθυναν λάθη του αγώνα, καθοδήγησαν καταστάσεις, έριξαν λάδι στη φωτιά, προώθησαν προβοκάτσιες και στον τόπο μας – όπως και σε όλη την Ελλάδα, έτσι ώστε η απελευθέρωση από τον άξονα, να βρει τη χώρα μας υποχείριο και προτεκτοράτο της Βρετανίας αρχικά και των ΗΠΑ λίγο αργότερα.
Μετά την αποχώρηση των γερμανών, η ΠΟΚ και οι συνεργάτες των ναζί, ελέγχουν το Αργοστόλι και, με διαμεσολαβητή την αποστολή BUG, απευθύνουν αίτημα για αναγνώρισή τους ως αντιστασιακών και ως τοπική εξουσία.. Στο πλευρό της ελληνικής αντίστασης είχαν προσχωρήσει και οι εναπομείνασες ιταλικές δυνάμεις πυροβολικού, μετά τη θριαμβευτική έλευση του Άμο Παμπαλόνι. Ο ΕΛΑΣ, απορρίπτει την πρόταση της ΠΟΚ και το απόγευμα στις 16 Σεπτέμβρη του 1944 μπαίνει στο Αργοστόλι σαν απελευθερωτής, αποφυλακίζει τους υπερτετρακόσιους κρατούμενους αγωνιστές και την επόμενη μέρα, μέσα σε κλίμα παλλαϊκού ενθουσιασμού, η γαλανόλευκη υψώνεται και κυματίζει πάνω από το βασανισμένο νησί μας.

Στους δύσκολους καιρούς της νέας τάξης που ο φασισμός ξανά σηκώνει κεφάλι και ο ιμπεριαλισμός οδηγεί τους λαούς του κόσμου σε άδικους πολέμους, σε σφαγές και σε όλεθρο έχουμε καθήκον και υποχρέωση να τροφοδοτηθούμε από την αλήθεια για τις ρίζες και το παρελθόν μας, για να μπορέσουμε να έχουμε μέλλον.

Πάστρα 28/10/2012
Διονύσης Γεωργόπουλος