Ναυμαχία της Κεφαλονιάς (880 μ.Χ.)

(Battle of Cephalonia 880 AD)

Μια σπάνια νυχτερινή, αιφνιδιαστική επιδρομή με νίκη των Βυζαντινών εναντίον των Αράβων, στην περιοχή της Κεφαλονιάς.

Το έτος 880 μ.Χ. και μετά την πτώση των Συρακουσών τον Μάιο του 878 μ.Χ., ένας αραβικός στόλος με 60 πλοία, του εμίρη Ιμπραήμ Β’ (Abu Ishaq Ibrahim II ibn Ahmad, Δυναστεία των Αγλαβιδών 800-909 μ.Χ.) της Ιφρικίγιας (“Ifriqiya” ή «Αφρική», περιοχή που περιλάμβανε την Τριπολίτιδα-δυτική Λιβύη, την σημερινή Τυνησία και την Κωνσταντίνη-ανατολική Αλγερία, δηλαδή τα εδάφη της παλαιάς ρωμαϊκής επαρχίας της Αφρικής), διενεργούσε επιδρομές στον ελλαδικό χώρο λεηλατώντας τα παράλια της Πελοποννήσου και των νησιών του Ιονίου Κεφαλλονιά και Ζάκυνθο, τα οποία ανήκαν στο «Θέμα Κεφαλληνίας» της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Όταν τα νέα έφθασαν στην Κωνσταντινούπολη, ο αυτοκράτορας Βασίλειος Α’ απέστειλε τον ναύαρχο Νάσαρ (Nasar, συριακής καταγωγής που αργότερα ονομάστηκε Βασίλειος) ως διοικητή τμήματος του αυτοκρατορικού στόλου με έδρα την Κωνσταντινούπολη, να τους αποκρούσει. Ο Νάσαρ ήταν νεοδιορισμένος και αφού έφτασε στο λιμάνι της Μεθώνης αντιμετώπισε στάση των πληρωμάτων οπότε λιποτάκτησε μεγάλο μέρος των κωπηλατών από φόβο για την επικείμενη αναμέτρηση. Τελικά η στάση αντιμετωπίστηκε και τα πληρώματα αναπληρώθηκαν με στρατεύματα του τοπικού Θέματος της Πελοποννήσου. Προκειμένου να αποκατασταθεί η πειθαρχία μεταξύ του υπόλοιπου στόλου, ο αυτοκράτορας επέλεξε 30 Σαρακηνούς αιχμαλώτους πολέμου, τους οποίους μαστίγωσαν δημόσια στον Ιππόδρομο της Κωνσταντινούπολης πριν τους στείλουν στην Μεθώνη για να εκτελεστούν.

Τα πληρώματα στον αραβικό στόλο είχαν και αυτά πληροφορηθεί την απροθυμία των Βυζαντινών για την σύγκρουση και πλημμύρισαν με υπερβολική αυτοπεποίθηση, ένα σημαντικό τακτικό λάθος όπως θα αποδεικνυόταν στη συνέχεια.. έχοντας αφήσει τα πλοία τους απρόσεκτα λεηλατούσαν τις ακτές στις περιοχές του Θέματος Κεφαλληνίας (που περιλάμβανε τα Ιόνια από Κέρκυρα έως Ζάκυνθο). Όταν ο Βυζαντινός στόλος κατέφθασε στην περιοχή, ο Νάσαρ οδήγησε τα 45 πλοία του σε αιφνιδιαστική νυχτερινή επιδρομή χρησιμοποιώντας το υγρό πυρ για να πυρπολήσει τα εχθρικά πλοία. Οι Άραβες αιφνιδιάστηκαν και εξολοθρεύθηκαν, πολλοί πάνω στα πλοία τους που τα κατανάλωσε η φωτιά, όπως γράφει ο Έλληνας ιστορικός Ιωάννης Σκυλίτζης.

Εκείνη την εποχή η ναυσιπλοΐα την νύχτα από μόνη της ήταν κάτι δύσκολο και πολύ επικίνδυνο λόγω των ναυτιλιακών κινδύνων (μειωμένη ορατότητα, ύφαλοι κλπ.), πόσο μάλλον όταν σε αυτήν την περίπτωση συνδυάστηκε με ελιγμούς μάχης και μάλιστα σε εγγύτητα με ακτές! (για αυτόν τον λόγο οι νυχτερινές επιδρομές και μάχες ήταν εξαιρετικά σπάνιες). Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι εκείνη η εποχή διαδεχόταν την Ρωμαϊκή περίοδο και πρακτικά βρισκόμαστε ακόμη στην αρχαιότητα, τα πλοία που χρησιμοποιούνταν τότε είχαν ιστία για να καλύπτουν μεγάλες αποστάσεις, αλλά κατά την διάρκεια μάχης εκ του σύνεγγυς κινούνταν αμιγώς ως κωπήλατα, κάτι που για κύριες συγκρούσεις διήρκησε ως την Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571 μ.Χ.).

Ο Βυζαντινός στόλος αριθμούσε γύρω στα 300 πλοία και αποτελούταν από «Δρόμωνες» διαφόρων μεγεθών και πιθανά και άλλα σκάφη υποστήριξης (μεταφορικά-μεταγωγικά κλπ.). Ο Δρόμων (δηλαδή «δρομέας»), το σημαντικότερο πολεμικό πλοίο του Βυζαντίου μεταξύ 6ου-12ου αιώνα, ήταν ουσιαστικά η εξέλιξη της τριήρους και κατηγοριοποιούταν ως «δίκροτη τετρήρης»: διέθετε δύο σειρές με 50 κουπιά σε κάθε πλευρά, με δύο κωπηλάτες ανά κουπί και συνολικά περίπου 200 ερέτες (υπήρχαν διάφοροι τύποι με 100-300 κωπηλάτες και πολεμιστές). Έφτανε σε μήκος τα 55 μ. περίπου, έφερε ιστίο και μπορούσε να αναπτύξει ταχύτητα 7 κόμβων περίπου (13 χλμ./ώρα), ένα γρήγορο σκάφος. Στο τέλος του 7ου αιώνα τα πλοία αυτά εξοπλίζονταν με το «Υγρό πυρ».

Με αυτήν την τολμηρή τακτική ο Νάσαρ πέτυχε μια σημαντική νίκη εναντίον των Αράβων, τους οποίους καταδίωξε μέχρι την Σικελία όπου υποστήριξε τα βυζαντινά στρατεύματα στην ξηρά υπό τον Προκόπιο και τον Λέοντα Αποστύππη, καταναυμάχησε ξανά έναν αραβικό στόλο στις Αιολίδες Νήσους, βορείως της Σικελίας (Battle of Stelai, 880 μ.Χ.) και κατέλαβε τον Τάραντα. Η σημασία της νίκης αυτής είναι ότι το Βυζάντιο με τις διαδοχικές νίκες περιέστειλε σημαντικά την αραβική ναυτική δύναμη και προασπίστηκε τα δυτικά εδάφη της αυτοκρατορίας, στον χώρο της Ελλάδας και στις περιοχές της κάτω Ιταλίας και της Σικελίας.

Τηλέμαχος Μπεριάτος

Ιανουάριος 2021

Πηγές:

1. Ναυμαχία της Κεφαλονιάς (880 μ.Χ.) https://en.wikipedia.org/wiki/Battle_of_Cephalonia & παραπομπές στα πρόσωπα και στις περιοχές.

2. Βυζαντινό Ναυτικό

http://byzantinemilitary.blogspot.com/2011/09/battle-of-masts-655-ad.html

Δρόμων

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CF%81%CF%8C%CE%BC%CF%89%CE%BD

Εικόνες:

1. Χρήση του "Υγρού πυρός", εικονογράφημα του Ιωάννη Σκυλίτζη, από το αντίγραφο της «Σύνοψις Ιστοριών» (illustration: Use of Greekfire from “Madrid Skylitzes”) - σπάνιο στιγμιότυπο της εποχής, απεικονίζει το «Υγρό πυρ» σε χρήση

https://en.wikipedia.org/wiki/Madrid_Skylitzes

2. Καλλιτεχνική απεικόνιση ενός Δρόμωνα - artist's impression, Dromon (Alex Aja)

3. Θέμα Κεφαλληνίας περί το 900 μ.Χ. (wikipedia.org)