Ένα ταπεινό αλλά πανέμορφο και οπωσδήποτε εμβληματικό αγριολούλουδο, βολβώδες φυτό αυτοφυές της Ελληνικής χλωρίδας (ενδημικό στην περιοχή της Μεσογείου και της νοτιοδυτικής Ευρώπης), το Κρινάκι της Άμμου ή Κρινάκι της Θάλασσας (ή Θαλασσόκρινο), έχει την επιστημονική ονομασία “Pancratium maritimum” δηλαδή «Παγκράτιο» (προερχόμενο από το παν+κραταιός = παντοδύναμος) για την υποτιθέμενη φαρμακευτική δύναμη του φυτού, «το θαλάσσιο» (maritimum σημαίνει «από τη θάλασσα»).

Τα κρινάκια αυτά λατρεύτηκαν την Μινωική εποχή ως ιερά λουλούδια, θεωρείται ότι ιστορικά η πρώτη αναπαράσταση του είδους είναι αυτή στην γνωστή τοιχογραφία με το γαλάζιο πουλί (1600-1500 π.Χ.) που ανακαλύφθηκε στην «Οικία των τοιχογραφιών» στην Κνωσό, όπου φαίνονται κρινάκια της άμμου δίπλα στα πόδια του πουλιού.

Ανάλογες τοιχογραφίες υπάρχουν στην υστεροκυκλαδική/μινωική πόλη του Ακρωτηρίου της Θήρας/Σαντορίνης, με τις νεαρές κρoκοσυλλέκτριες που προσφέρουν στη θεά κρίνους (χωρίς τα εξωτερικά πέταλα). Επίσης το φυτό που αναφέρει ο Όμηρος ως το «φυτό με άνθη άσπρα σαν το γάλα» που έδωσε ο Ερμής στον Οδυσσέα για να αντιμετωπίσει τα μάγια της Κίρκης, πιστεύεται ότι είναι το κρινάκι της άμμου. Επιπλέον το φυτό αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη και τον Θεόφραστο για τις θεραπευτικές του ιδιότητες.

Το κρινάκι αναπτύσσεται σε παραλίες και παραθαλάσσιους αμμόλοφους (αμμοθίνες) και είναι πολύ σημαντικό για το παράλιο οικοσύστημα, καθώς έχει μακριές ρίζες έως λίγο πάνω από 1 μέτρο και σχηματίζει πυκνές συστάδες που συγκρατούν το σαθρό αμμώδες υπόστρωμα. Δημιουργεί έτσι τις προϋποθέσεις για την εγκατάσταση άλλων φυτών και συνεισφέρει στην προστασία έναντι της διάβρωσης της αμμώδους ακτής από τον άνεμο.

Το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου παραμένει κρυμμένο μέσα στην άμμο (όπου βρίσκεται ο βολβός του). Τα φύλλα του διατηρούνται τον χειμώνα και ξεραίνονται το καλοκαίρι, ενώ ανθοφορεί από Αύγουστο έως και μέσα Σεπτέμβρη. Τα μεγάλα, λευκά, αρωματικά άνθη του ανοίγουν αργά το βράδυ και έχουν μια ευχάριστο, λεπτό, εξωτικό άρωμα. Αυτό γίνεται αντιληπτό από μακριά προσελκύοντας τις νυκτόβιες πεταλούδες του είδους “Agrius convolvuli” που τα γονιμοποιούν, μόνο τις απάνεμες καλοκαιρινές νύχτες, όταν η ταχύτητα του ανέμου δεν ξεπερνά τα 2 μέτρα το δευτερόλεπτο! Τότε μόνον εμφανίζονται οι πεταλούδες αυτές, κάνοντας κρίσιμη την αλληλεξάρτηση των δύο ειδών. Έτσι είναι πολύ περιορισμένη η περίοδος και οι συνθήκες αναπαραγωγής, και σε συνδυασμό με την εντατική χρήση των παραλιών την ίδια περίοδο, θα πρέπει να το βοηθήσουμε με κάθε τρόπο να επιβιώσει και να αναπαραχθεί.

Το όμορφο μικρό αγριολούλουδο απειλείται με εξαφάνιση! από την ανοικοδόμηση και εγκατάσταση κατασκευών αλλά και την κίνηση οχημάτων στις παράλιες αμμοθίνες (στην στέψη των παραλιών με άμμο). Δεν πρέπει να το κόβουμε ή να το ξεριζώνουμε και δεν πρέπει ούτε επιτρέπεται να κινούμαστε με οχήματα στις αμμοθίνες. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι ακόμη και αν δεν ενδιαφερόμαστε για την επιβίωση του, και αν και το είδος δεν προστατεύεται από την Ευρωπαϊκή και Εθνική νομοθεσία, προστατεύεται ο βιότοπος του, οι παράλιες αμμοθίνες ως προστατευόμενος τύπος οικοτόπου επομένως υπάρχει θεσμοθετημένη έμμεση προστασία και μπορούμε να βασιστούμε σε αυτήν για την προσπάθεια να αποτρέψουμε την καταστροφή του είδους. Επίσης το Συμβούλιο της Ευρώπης το έχει χαρακτηρίσει ως σπάνιο και απειλούμενο είδος και για την προστασία τους, προτείνει: α) την οριοθέτηση και την προστασία των περιοχών που φύεται (αμμοθίνες), β) την απαγόρευση κάθε δραστηριότητας που διαταράσσει τους αμμόλοφους, τον βιότοπο τους, γ) την απαγόρευση, ακόμη και του καθαρισμού των ακτών, με εργαλεία που αναδεύουν την άμμο.

Τηλέμαχος Μπεριάτος

Εκπαιδευτής Αυτοδυτών PSS (Scuba Instructor), Τεχνικός Δύτης PSS, Δύτης 3 Αστέρων CMAS

Αύγουστος 2022

Φωτογραφίες:

1,2,3. Σκάλα Κεφαλονιάς (Τηλέμαχος Μπεριάτος 2021)

4. Τοιχογραφία γαλάζιο πουλί (Κνωσός, Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού)

Πηγές: mixanitouxronou.gr, kriti360.gr