ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΜΠΝΕΥΣΗ ΣΤΟ ΦΑΣΜΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ  ΒΥΡΩΝΙΣΜΟΥ.

Γράφει ο Κώστας Ευαγγελάτος

Σημαντική συμπαράσταση στην κοσμοιστορική συγκυρία της εξεγερμένης Ελλάδας υπήρξε από μια  σεβαστή μερίδα του Ευρωπαικού τύπου, τις καλλιτεχνικές και λογοτεχνικές δημιουργίες κορυφαίων καλλιτεχνών, αλλά και πολλών άλλων πνευματικών ανθρώπων της εποχής καθώς και από την προσωπική εθελοντική σύμπραξη αρκετών που πρόσφεραν σημαντικές έμπρακτες υπηρεσίες και ενισχύσεις στα χρόνια της Ελληνικής εθνεγερσίας. Η υλική, προσωπική ή συναισθηματική συμπαράσταση προς τους αγωνιζόμενους Έλληνες, εκδηλώθηκε με διάφορες μορφές όπως με οικονομικές προσφορές, με την αποστολή στρατιωτικής βοήθειας, με την κάθοδο εθελοντών, με τη συνεισφορά θρησκευτικών ή φιλανθρωπικών οργανώσεων, με προπαγανδιστικά άρθρα, καθώς και με μια πληθώρα έργων τέχνης και κάθε είδους ενδεικτικών καλλιτεχνημάτων τόσο λόγιας όσο και λαικής έκφρασης.

Καθοριστικά πολύτιμη ήταν η συμβολή σημαντικών προσωπικοτήτων του πνευματικού κόσμου, όπως οι  Goethe, Holderlin, Chateaubriand, Hugo, Shelley και κύρια ο Byron. Διαβόητος στην Ευρώπη και την Αμερική ο νεαρός αντισυμβατικός ποιητής Λόρδος Μπάιρον (1788-1824), με τα μακροσκελή ποιήματα του Don Juan («Δον Ζουάν») και Childe Harold's Pilgrimage («Το προσκύνημα του Τσάιλντ Χάρολντ») και πολλά άλλα φιλελληνικού θέματος, όπως  ο «Γκιαούρ» και «Η κατάρα της Αθηνάς», στην οποία κατακρίνει τον συμπατριώτη του Λόρδο Έλγιν για την αρπαγή των γλυπτών του Παρθενώνα, διαμόρφωσε συνειδήσεις προσανατολισμένες ιδεολογικά στο πνεύμα του μαχητικού Βυρωνισμού.

Ο  Μπάιρον υπήρξε παράλληλα ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη προσωπικότητα στην Αγγλία, ζώντας άστατη οικονομική και ερωτική ζωή. Ταξίδεψε σε πολλά μέρη στην Ευρώπη. Στην Ιταλία, όπου έζησε για επτά χρόνια, στη Βενετία, Ραβένα και Πίζα. Κατά την παραμονή του στην Ιταλία, δέχτηκε πολλές φορές επισκέψεις από τον φίλο του ποιητή Πέρσι Σέλλεϋ, μεγάλο και αγνό φιλέλληνα.

 Ο "Βυρωνισμός", κίνημα που είχε ήδη εμφανιστεί στο προσκήνιο με επίκεντρο την ποίηση, την ζωή, τα πάθη και τα ταξίδια του Βύρωνα σαν ένα παρακλάδι του ρομαντισμού, υπήρξε ένα πνευματικό φαινόμενο το οποίο επηρέασε τα διεθνή και τα Ελληνικά γράμματα έως το τέλος του 19ου αιώνα.  Ο Byron, ο οποίος είχε προσφέρει μεγάλο μέρος της περιουσίας του, είχε εργαστεί συστηματικά υπέρ του Αγώνα και πέθανε στο Μεσολόγγι, το 1824. Η Ευρωπαϊκή λογοτεχνία και διανόηση με εκπροσώπους της μεγάλους συγγραφείς όπως τον Μπαλζάκ, τον  Ντοστογιέφσκι, τον Πούσκιν, τον Μέλβιλ κ.α  που έχουν σαφείς βυρωνικές τάσεις και αντιστοιχίες αναζητήσεων είναι μπολιασμένη εποικοδομητικά με τις τολμηρές ιδέες του. Κύρια χαρακτηρίζει τον Βυρωνισμό το στοιχείο της «διαμαρτυρίας», η φυγή σε ένδοξους τόπους του παρελθόντος, η ερωτική ορμή, η μελαγχολία, η σάτιρα, ο σαρκασμός και ο ριζοσπαστικός φιλελευθερισμός. Στην ελεγειακή ποίηση των εθνικών ποιητών Διονύσιου Σολωμού,  Ανδρέα Κάλβου, των επιφανών ποιητών Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, Κωστή Παλαμά καθώς και άλλων σημαντικών λογοτεχνών υπάρχουν αφιερώσεις, ωδές και ποιήματα για τον Βύρωνα, που θεώρησε την Ελλάδα ως δεύτερη πατρίδα του. Αργότερα η απελευθερωμένη πλέον Ελλάδα τον ονόμασε τιμητικά πατέρα, ευεργέτη και ήρωα της ενώ στήθηκαν προτομές του στα μέρη που έδρασε. Η φυσιοκρατική και ταυτόχρονα ιδεαλιστική προσωπικότητα του Λόρδου Βύρωνα εξακολουθεί να εμπνέει σχεδόν μεταφυσικά πολλούς σύγχρονους καλλιτέχνες και στοχαστές! Στη συγκεκριμένη έκθεση-αφιέρωμα στα 200 Χρόνια (1821-2021) που επιμελήθηκα  στη σύγχρονη πινακοθήκη Villa Ροδόπη παρουσιάστηκαν εικαστικά έργα εμπνευσμένα από την ποίηση του, αντίγραφα προτομών του, γλυπτικές συνθέσεις και ζωγραφικά σχέδια με την εξιδανικευμένη εκφραστικά μορφή του, λιθογραφίες, εκδόσεις τέχνης  και φιλελληνικά αντικείμενα. Η προσωπική μου εντρύφηση στην γοητευτική προσωπικότητα και το έργο του ξεκίνησε από την παιδική μου ηλικία στην Λακήθρα της Κεφαλονιάς που επισκεπτόμουν συχνά την τοποθεσία "Ο Βράχος του Βύρωνα", σημείο όπου ο ποιητής κατά την παραμονή του στην Κεφαλονιά, κτήση με όλα τα άλλα Ιόνια νησιά της Μεγάλης Βρετανίας τότε, (Αύγουστος 1823- Ιανουάριος 1824) όταν διέμενε σε οικία των Μεταξάτων πήγαινε συχνά και στοχαζόταν. Σε μια μαρμάρινη αναμνηστική πλάκα πάνω στον υπάρχοντα βράχο έχει αναγραφεί η αποδιδόμενη ρήση του "Αν είμαι ποιητής το οφείλω εις τον αέρα της Ελλάδος".

Το 1988 την εποχή της ακμής των εικαστικών performance -Ζωντανά εικαστικά έργα στον χώρο- μου ανατέθηκε από την Ελληνική Εταιρεία Βύρωνος, που πρόεδρος της ήταν ο  Μάριος- Βύρων Ραίζης, καθηγητής αγγλικής λογοτεχνίας στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, να δημιουργήσω ένα εικαστικό έργο για την πρώτη εκδήλωση της νεοσύστατης Εταιρείας, με αφορμή τα 200 χρόνια από την γέννηση του Byron, στο British Council στην Αθήνα. Έδρασα κυριολεκτικά με "Βυρωνική" έμπνευση και τόλμη για τα δεδομένα διάθεση, ενώ απαιτήθηκαν πολλές διαβουλεύσεις με τους διπλωματικούς υπεύθυνους για να κατανοηθεί και να υλοποιηθεί η εικαστική μου πρόταση.

Διαμόρφωσα μια σύνθεση με συμβολική και εννοιακή αναφορά στη σκηνή ενός ποιητικού θανάτου, με κύριο άξονα το γυμνό σώμα του νέου ποιητή που παρέστησε ο χορευτής και ηθοποιός του Εθνικού Θεάτρου Τάκης Λουκάτος, από το οποίο ξετυλιγόταν ένα μακρύ ρολό τηλετύπου με χειρόγραφο το περίφημο τελευταίο ποίημα του Βύρωνα "Σήμερα που έκλεισα 36 μου χρόνια..."/ "On this Day i complete my Thirty Sixth Year". Στο πλάι του γυμνού σώματος η Μαρία Καλαμάκη, μια όμορφη Αθηναία, κόρη-δόξα θλιμμένη, ενώ έστεκα υπερυψωμένος στο κέντρο της σύνθεσης κρατώντας ένα λάβαρο-σημαία με ζωγραφικά βέλη και την αναγραφή των λέξεων IDEA-FREEDOM-LOVE-DEATH.

Η ωριαία θέαση του έργου μου με την παράλληλη μουσική ερμηνεία ποιημάτων του Byron, μελοποιημένων για φωνές και ορχήστρα από τον συνθέτη  Ίωνα Ζώτο, ομ. καθηγητή της έδρας Μουσικολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο υπερώο του αμφιθεάτρου του Βρετανικού Συμβουλίου προκάλεσε πολλαπλά έντονες εντυπώσεις. Αυτή λοιπόν την ιδιότυπη βυρωνική σημαία την ενέταξα σε ανάλογες performance και έργα πολυμέσων για τον μεγάλο ποιητή  που παρουσίασα σε επετείους για την ζωή και την προσφορά του. Τελικά μετά 33 χρόνια παρουσιάστηκε στην έκθεση με ένθετη στο κέντρο της την μορφή του Λόρδου Βύρωνα στο εικαστικό περιβάλλον. Συναισθηματική, αισθητική και τιμητική κατάθεση στην αλήστου μνήμης ιδεατή και εμψυχωτική αφοσίωση και αυτοδιάθεση του ποιητή στο όραμα της νέας Ελλάδας και στην απαρχή μιας φιλελεύθερης εποχής.

Κώστας Ευαγγελάτος

Ζωγράφος, λογοτέχνης, θεωρητικός της τέχνης.

( Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημ. ΑΞΙΑ, Art and Businness, 18-19/ 9/2021.)