Ποιος γνωρίζει πως η βίλα του δικτάτορα της Αλβανίας, Ενβέρ Χότζα, είχε πισίνα, κινηματογραφική αίθουσα και κινούμενους τοίχους ή πως το κέντρο των Σκοπίων στη Βόρεια Μακεδονία σχεδιάστηκε από Έλληνες και Ιάπωνες αρχιτέκτονες;

Ένας νομαδικός pop up κινηματογράφος, το Cine Tarkovsky, σκοπεύει να ταξιδεύει κάθε καλοκαίρι από χώρα σε χώρα, με ελεύθερη είσοδο, φέρνοντας σε επαφή κοινό και κινηματογραφιστές διεθνούς γραμμής σε χώρους όχι κατ’ ανάγκη κινηματογραφικούς.

Ο πρώτος σταθμός είναι τα Τίρανα, ως σταυροδρόμι και ως πόλη η οποία συνεχώς -μα συνεχώς- μεταμορφώνεται. Μέσα στη βίλα του δικτάτορα Ενβέρ Χότζα λοιπόν, η οποία ήταν ερμητικά κλειστή για πάνω από 60 χρόνια, θα προβληθεί η βραβευμένη με Χρυσό Φοίνικα ταινία του Βασίλη Κεκάτου, «Η Απόσταση Ανάμεσα στον Ουρανό και Εμάς». Προσκεκλημένος του Cine Tarkovsky, ο Κεκάτος θα παρουσιάσει στις 19 Αυγούστου τις τελευταίες του ταινίες και θα συνομιλήσει με το κοινό και τους κινηματογραφιστές για τα εύκολα και τα δύσκολα της τέχνης του.

«Μοιάζει σουρεάλ το ότι ένας νικητής των Καννών θα επισκεφτεί την χώρα μας, αμέσως μετά τη μεγάλη του νίκη» λένε στη LIFO οι Αλβανοί δημιουργοί της εκδήλωσης

Το Cine Tarkovsky είναι δημιούργημα δύο νέων παιδιών, του Αλβανού κινηματογραφιστή Νεριτάν Ζιντζιρία, o οποίος έζησε και μεγάλωσε ως μετανάστης στην χώρα μας, και της αρχιτεκτόνισσας Iphi Ghenie, η οποία μεγάλωσε στα Τίρανα.

Το Cine Tarkovsky είναι δημιούργημα δύο νέων παιδιών, του Αλβανού κινηματογραφιστή Νεριτάν Ζιντζιρία, o οποίος έζησε και μεγάλωσε ως μετανάστης στην χώρα μας, και της αρχιτεκτόνισσας Iphi Ghenie, η οποία μεγάλωσε στα Τίρανα. ©Jori Vero «Η πόλη που μεγάλωσα μοιάζει με κολάζ- επίμονα κτίρια από διαφορετικές και σημαντικές στιγμές της Αλβανικής ιστορίας σχηματίζουν ένα εκλεκτό περιβάλλοντα χώρο.

Η πόλη είναι στην ουσία μια τοπογραφία διχοτόμησης ανάμεσα σε κτίρια και μνημεία -τα κτίρια έχουν λάβει τη θέση των μνημείων ενώ τα μνημεία τη χρηστικότητα των κτιρίων. Αντίστοιχα, η θέση του ανθρώπου σε αυτό το τοπίο μετατρέπεται από εκείνη του μάρτυρα και παρατηρητή, σε αυτή του τελικού διαμορφωτή. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον που αλλάζει μέρα με τη μέρα, με ενδιαφέρει πολύ η θέση του ανθρώπου και πως αυτός φτάνει στο σημείο να αλλάξει τον χώρο που τον φιλοξενεί» λέει η Iphi Ghenie, η οποία έχει διατελέσει επίκουρη καθηγήτρια στο Εθνικό Πολυτεχνείο των Τιράνων και είναι ερευνήτρια στο πανεπιστήμιο ETH της Ζυρίχης.

Η Iphi Ghenie εκτός από την δράση του Cine Tarkovsky έχει δημιουργήσει και ένα αρχιτεκτονικό portal, το arkitektёza, το οποίο λειτουργεί ως μέσο επικοινωνίας για νέους αρχιτέκτονες.   «Τα Τίρανα είναι μια μικρή πόλη. Μέσα σε μια διάμετρο πέντε χιλιομέτρων από το κέντρο, φωλιάζει το κυρίως σώμα της πόλης μαζί με τα προάστια της. Τα σημαντικά κομμάτια της ιστορίας του τόπου βρήκαν τον τρόπο τους να αποτυπωθούν στο περιβάλλοντα χώρο. 

Οι παλιές οθωμανικές γειτονιές, τα παζάρια, τα τεμένη, συμβιώνουν στο κέντρο -πολύ κοντά στα κοφτά ορθογώνια κομουνιστικά σπίτια- με τα νέα πανύψηλα κτίρια και ξενοδοχεία. Η συμπύκνωση πολλών και διαφορετικών δράσεων σε έναν τόσο μικρό χώρο, ανατολικά-δυτικά, δίνει στα Τίρανα μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Τα τεμένη, οι ορθόδοξες και οι καθολικές εκκλησίες, τα φωτεινά ξενοδοχεία καθορίζουν τους ορίζοντες.

Η κυριαρχία όλων αυτών των στοιχείων χωρίς κάποια βασική ιεραρχία, κάνει την πόλη να μοιάζει με ένα ελκυστικό αστικό πείραμα. Εάν συμπεριλάβεις το καλό φαγητό, τη φθηνή ζωή, τους φιλικούς και ευδιάθετους ανθρώπους, θα έχεις έναν καλό προορισμό να εντάξεις στη λίστα σου» συμπληρώνει η Iphi Ghenie μιλώντας με ενθουσιασμό για την πόλη της.   Η πόλη είναι στην ουσία μια τοπογραφία διχοτόμησης ανάμεσα σε κτίρια και μνημεία -τα κτίρια έχουν λάβει τη θέση των μνημείων ενώ τα μνημεία τη χρηστικότητα των κτιρίων.

©Ιphi Ghenie   Η ιδέα της δημιουργίας του Cine Tarkovsky προέκυψε από τον προβληματισμό για το «γιατί» κανένας δεν παίρνει στα σοβαρά τα Βαλκάνια. «Μαζί με την Iphi Ghenie προσπαθήσαμε να βρούμε έναν τρόπο να τα βγάλουμε από το περιθώριο του χάρτη και να τα καταστήσουμε προσβάσιμα. Να φτιάξουμε έναν κοινό τόπο ανοιχτής συζήτησης και επικοινωνίας. Με μια ρομαντική αφέλεια, να ορίσουμε καλύτερα τι εστί ανθρωπογεωγραφία και πως τα βαλκανικά (αστικά) τοπία μπορούν να αποκτήσουν εκ νέου μια ταυτότητα, πιο αντιπροσωπευτική στις ελπίδες και στα όνειρα των νέων που ζουν και εργάζονται εκεί» λέει ο Νεριτάν ο οποίος επιλέγει να γυρίζει τις ταινίες του σε σκόρπια μέρη της Ευρώπης και των Βαλκανίων. Μάλιστα η τελευταία του ταινία επιλέχθηκε από το New Museum και το ίδρυμα ΔΕΣΤΕ για την έκθεση “The Same River Twice” στο μουσείο Μπενάκη. Αυτή την περίοδο ο Νεριτάν ολοκληρώνει την πέμπτη του μικρού μήκους ταινία ενώ παράλληλα βρίσκεται στο στάδιο προπαραγωγής της πρώτης του μεγάλου μήκους. «Η Αλβανία μοιάζει μονίμως να είναι σε μια μεταβατική περίοδο και τώρα έχει κληθεί με τη σειρά της να αντιμετωπίσει τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζει όλη η Ευρώπη. Στα μάτια μου παραμένει μια χώρα νηφάλια η οποία έχει προσπαθήσει για πολλά, έχει καταφέρει κάμποσα και έχει άλλα τόσα να κατακτήσει. Τα σαράντα χρόνια απομόνωσης, το χαστούκι της πτώσης και οι εσωτερικές τρικυμίες διαμόρφωσαν ένα συλλογικό συνειδητό άκρως γοητευτικό – για μένα. Ο κοινωνικός ιστός της χώρας, βαθιά επηρεασμένος από τα τόσα του παρελθόντος, έχει βρει έναν τρόπο ισορροπίας και επιβίωσης ανεξάρτητα από τις εκάστοτε πολιτικές συνθήκες. Φαινόμενο το οποίο αξίζει της προσοχής» προσθέτει ο νεαρός κινηματογραφιστής.   

Η Ιphi Ghenie μιλάει με ενθουσιασμό για την πόλη της. ©Jori Vero Στο πλαίσιο του Cine Tarkovsky η Iphe Ghenie και ο Νεριτάν λένε ότι αποφάσισαν να επενδύσουν στο «όνειρο». «Μοιάζει σουρεάλ το ότι ένας νικητής των Καννών θα επισκεφτεί την χώρα μας, αμέσως μετά τη μεγάλη του νίκη. Αλλά το κάνει. Μοιάζει σουρέαλ επίσης το γεγονός πως μια απομονωμένη βίλα στην οποία έζησε και πέθανε ένας δικτάτορας, θα μεταμορφωθεί σε σινεμά. Αλλά θα γίνει. Αυτές οι δράσεις είναι μακριά από τα συνηθισμένα για την Αλβανία. Είναι ένας ζεστός τόπος αλλά οι άνθρωποι της είναι φτωχοί.

Οι νέοι δημιουργοί δεν έχουν λεφτά και ίσως μέσα από την ιστορία του Βασίλη Κεκάτου -ενός δημιουργού που με λίγα κατέκτησε τις Κάννες- τα όνειρα τους να δυναμώσουν και να βρουν μεγαλύτερα καταφύγια. Αυτό δεν είναι ουτοπικό: χρειαζόμαστε το όνειρο».   27.5.2019 Ο Βασίλης Κεκάτος για τον Χρυσό Φοίνικα: «Κάθε χρόνο έβλεπα την απονομή του Φεστιβάλ Καννών από το λάπτοπ μου στην Κυψέλη» Να σημειωθεί ότι φέτος η Αλβανία γιόρτασε την πρώτη της επίσημη συμμετοχή στο Διεθνές Φεστιβάλ Καννών με την μικρού μήκους ταινία «The Van». «Οι χώρες που έζησαν υπό τον ζυγό της απομόνωσης δεν είχαν την ευκαιρία να επικοινωνήσαν με το καλλιτεχνικό γίγνεσθαι της εποχής και να γίνουν μάρτυρες στο πως αυτό εξελισσόταν. Έτσι η παραγωγή πάνω σε συγκεκριμένες θεματικές που βόλευαν το καθεστώς οδήγησαν -μετά την πτώση- σε ταινίες για το πως ήταν η πραγματικότητα υπό το καθεστώς. Ευτυχώς, την τελευταία δεκαετία έχουν υπάρξει κινηματογραφιστές οι οποίοι προσπάθησαν και συνεχίζουν να προσπαθούν να εξελίσσουν τη φιλμική γλώσσα όχι μόνο σε τοπικό αλλά και σε ευρύτερο επίπεδο» επισημαίνει ο Νεριτάν.   Κατά την περίοδο της κομμουνιστικής διακυβέρνησης, ολόκληρη η περιοχή γύρω από το σπίτι του Χότζα στην Αλβανική πρωτεύουσα βρισκόταν υπό τον έλεγχο της αστυνομίας και των μυστικών πρακτόρων. H περιοχή αυτή στην καρδιά των Τιράνων, γνωστή και ως Μπλόκου, θύμιζε αρκετά το Κρεμλίνο, χωρίς βέβαια τα τείχη του, και προοριζόταν αποκλειστικά για την πολιτική ελίτ και τις οικογένειές τους.

Φωτογραφία από τα Τίρανα της Ιphi Ghenie. Σήμερα, η Μπλόκου είναι μία από τις πιο πολυσύχναστες περιοχές των Τιράνων γεμάτη μπαρ, νυχτερινά μαγαζιά και εστιατόρια. Ανάμεσα, όμως, σε όλα αυτά είναι ακόμη αισθητή η παρουσία της βίλας Χότζα, η οποία προς το παρόν παραμένει αναξιοποίητη και κυρίως κλειστή προς το κοινό. Ο σημερινός πρωθυπουργός της Αλβανίας, Έντι Ράμα, είχε δηλώσει πρόσφατα σε συνέντευξή του στην βρετανική εφημερίδα Guardian ότι εδώ και αρκετό καιρό βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα μεγάλο δίλημμα σχετικά με το τι να κάνει με την συγκεκριμένη βίλα, αμφιταλαντευόμενος για το αν πρέπει να την καταστρέψει ή να την διατηρήσει ως έχει. «Είναι πραγματικά δύσκολο να βρεις τη χρυσή τομή και να διαχειριστείς το παρελθόν, ενώ προσπαθείς να σχεδιάσεις το μέλλον» είχε αναφέρει. Τελικά ο Ράμα αποφάσισε ότι το σπίτι του Χότζα έχει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα, ο οποίος είναι σημαντικό να διατηρηθεί και να γίνει προσβάσιμο προς το κοινό. Πως κατέληξαν όμως αυτοί οι δύο νέοι δημιουργικοί άνθρωποι να στήνουν την πρώτη τους εκδήλωση στην βίλα του πρώην δικτάτορα; «Γοητευμένοι από το γεγονός πως η Αλβανία βρίσκεται σε ένα συνεχές transit και ερευνώντας την χώρα καταλήξαμε πως το πιο χαρακτηριστικό της μέρος είναι η κατοικία του Ενβέρ Χότζα.

Οι νέοι δημιουργοί δεν έχουν λεφτά και ίσως μέσα από την ιστορία του Βασίλη Κεκάτου -ενός δημιουργού που με λίγα κατέκτησε τις Κάννες- τα όνειρα τους να δυναμώσουν και να βρουν μεγαλύτερα καταφύγια. Αυτό δεν είναι ουτοπικό: χρειαζόμαστε το όνειρο…   Η βίλα του Χότζα αποτελεί μια δυτικού τύπου κατοικία με στοιχεία μοντερνισμού αλλά και ασιατικές προσθήκες. Τριώροφη με δεκάδες δωμάτια, ιδιωτική πισίνα, ιδιωτική κινηματογραφική αίθουσα και τεράστιες βιβλιοθήκες με ξενόγλωσσα βιβλία.   «Δεν είναι εύκολο να διαχειριστεί κανείς την κατοικία ενός πρώην δικτάτορα και για αυτό είμαστε και εμείς εξαιρετικά προσεκτικοί με τον χώρο. Η βίλα δεν έχει ανοίξει ποτέ για το κοινό, παρά μόνο δύο φορές στο παρελθόν – και τις δυο φορές για εκδηλώσεις ειδικού χαρακτήρα (σ.σ. έχουν μέχρι στιγμής γίνει δύο εικαστικές εκθέσεις).

Στις 19 Αυγούστου, 150 θεατές που θα κλείσουν εισιτήριο μηδενικής αξίας, θα εισέλθουν στη βίλα από την ίδια είσοδο που ο Ενβέρ Χότζα προτιμούσε.

Θα καθίσουν στην κεντρική σάλα και θα παρακολουθήσουν τρεις ταινίες του Βασίλη Κεκάτου, μεταξύ των οποία και αυτή που βραβεύτηκε στις Κάννες. Ύστερα θα ακολουθήσει ανοιχτή συζήτηση με τους δύο κινηματογραφιστές, τον Βασίλη Κεκάτο και τον Νεριτάν Ζιντζιρία, και στο τέλος όλοι θα πάρουν ένα κόκκινο βιβλίο του Cine Tarkovsky με περισσότερα για την δράση, ως αναμνηστικό της εκδήλωσης.

Επόμενος σταθμός του Cine Tarkovsky, το καλοκαίρι του 2020, θα είναι τα Σκόπια, στην καρδιά της χώρας της αντίθεσης, εκεί που η μπρουτάλ ομορφιά συναντάει το κιτς.

Πηγή: lifo