Η περίοδος των πανελλήνιων εξετάσεων αποτελεί για τους περισσότερους εφήβους μια ιδιαίτερα αγχωτική εμπειρία, που σαφώς επηρεάζει και τις οικογένειες τους. Όσο οι μέρες πλησιάζουν η ένταση ων αρνητικών σκέψεων και των αντίστοιχων συναισθημάτων τείνει να αυξάνεται δυσκολεύοντας την καθημερινότητα. Ο χρόνος παραμονής στα εφηβικά δωμάτια μεγαλώνει και η καλοκαιρινή ανεμελιά, παίρνει παράταση για το τέλος του μήνα. Η φετινή συνθήκη τείνει να γίνει πιο φορτισμένη ακόμη, αν λάβουμε υπόψιν ότι στο πρόσφατο παρελθόν, η ύπαρξη του COVID-19, άλλαξε τη καθημερινότητα των εφήβων αλλά και όσων εμπλέκονται στην εκπαιδευτική διαδικασία. Τήρηση των κανόνων υγιεινής στην τάξη, άγνοια αρχικά για την ύλη και τον τρόπο εξέτασης, αποστάσεις, βιντεοσκόπηση ή μη, υπεύθυνες δηλώσεις για δικαιολογημένες απουσίες… Είναι λογικό, η πρόσφατη και πρωτόγνωρη κατάσταση, στην οποία βρεθήκαμε να έχει δημιουργήσει ανασφάλεια και επιπρόσθετο άγχος σε μια ήδη αγχωτική συνθήκη, όπως αυτή των εξετάσεων, χωρίς μάλιστα να προσφέρεται και ο επαρκής χρόνος προσαρμογής, σε αυτή τη νέα πραγματικότητα.

 Χαρακτηριστικά όπως, οι αρνητικές σκέψεις , ο φόβος μιας ενδεχόμενης «αποτυχίας», η πίεση από το οικογενειακό περιβάλλον, το αίσθημα μαθησιακής ανεπάρκειας και άλλα αρνητικά συναισθήματα, ανάγουν τη διαδικασία των εξετάσεων σε μια στρεσογόνο συνθήκη και τείνουν να γίνουν κυρίαρχα αυτή τη περίοδο. Το άγχος εκδηλώνεται με πολλούς τρόπους, συχνά οι μαθητές εμφανίζουν ευερεθιστότητα,  δυσκολία συγκέντρωσης ή σωματικές εκδηλώσεις όπως ζάλη και διαταραχές στον ύπνο και τη διατροφή. Έχουν καταγραφεί και στο παρελθόν αρκετές πρακτικές συμβουλές, ως προς την καλύτερη διαχείριση αυτής της συνθήκης. Αρκετή ξεκούραση, σωστή διατροφή, καλή οργάνωση χρόνου, οργανωμένη και μεθοδική μελέτη, αναπνοές χαλάρωσης, είναι κάποιες από αυτές που όντως βοηθούν στη καλή διαχείριση του άγχους.

Από την άλλη, οι γονείς φέρουν και αυτοί το δικό τους φορτίο. Κουβαλούν τη δική  τους αγωνία για το παιδί τους, αλλά και πιο πρακτικές ανησυχίες. Θα μπορέσουν να ανταπεξέλθουν οικονομικά στις μελλοντικές απαιτήσεις και να στηρίξουν τα παιδιά τους τα πρώτα τους βήματα προς την ενηλικίωση; Η παρούσα συνθήκη έχει μέσα την αρκετή αβεβαιότητα και ανασφάλεια. Στην ελληνική οικογένεια, το φευγιό των παιδιών συνήθως συνοδεύεται από καταθλιπτικά συναισθήματα, καθιστώντας τον αποχωρισμό δύσκολο, αλλά συνάμα αναγκαίο. Πως θα είναι το σπίτι χωρίς αυτά; Θα βρουν δουλειά; Κάνουν και αυτοί τη δική τους ανασκόπηση, καταμετρώντας τα σωστά και τα λάθη, για να δουν με τι εφόδια μεγάλωσαν τα παιδιά τους, ώστε να βγουν στην κοινωνία. Είναι σημαντικό να μη προβάλλουν αυτές τις ανησυχίες στους εφήβους, ιδιαίτερα τώρα, και να προσπαθήσουν να βρουν τη θέση τους, στηρίζοντας τα διακριτικά, χωρίς να καταλαμβάνουν το χώρο τους, νιώθοντας περηφάνια στην «επιτυχία» ή ντροπή και απόρριψη στην «αποτυχία», σα να ήταν δική τους . Ας μη ξεχνάμε  πως « οι ρίζες δεν είναι για να γυρίζουνε πίσω, είναι για να βγάζουν κλαριά…»*. Ο συναισθηματικός απογαλακτισμός, είναι απαραίτητος στην ψυχική ωρίμανση του ανθρώπου.

Πλάι σε αυτά όμως, έχει σημασία να κατανοήσουμε πως οι εξετάσεις για τους εφήβους δεν αφορούν απλά στην επιτυχία ή την αποτυχία ενός γραπτού κειμένου.  Σηματοδοτούν την ολοκλήρωση ενός κύκλου, μιας μετάβασης από την εφηβεία στην ενήλικη πια ζωή. Θα αφήσουν πίσω τους, τις σχολικές τάξεις  και το ρόλο του μαθητή και θα  ενσωματωθούν σε νέους ρόλους και ιδιότητες, όπως αυτή του φοιτητή ή του εργαζόμενου. Η συγκεκριμένη συνθήκη, εμπεριέχει όμως χαρά και προσμονή. Η πολυπόθητη απομάκρυνση από το προστατευμένο οικογενειακό περιβάλλον, οδηγεί σε μονοπάτια αυτονόμησης που πλέον καλούνται να τα ανακαλύψουν μόνοι τους. Νέες γνωριμίες και σχέσεις, καινούργιες εμπειρίες, ευχάριστες ή δυσάρεστες που μόνοι τους θα κληθούν να διαχειριστούν και ουσιαστικά, θα μάθουν να πάρουν στα χέρια τους, την ευθύνη της ζωής τους. Αυτό δεν είναι άλλωστε και το βασικό χαρακτηριστικό ενός ψυχικά ισορροπημένου ενήλικα;

Οι πανελλήνιες είναι για πολλούς έφηβους μια σημαντική συνθήκη για τη ζωή τους, αξίζει όμως να τους θυμίζουμε πως δεν είναι καθοριστική. Δε δύνανται να ορίσουν, ούτε την προσωπικότητά τους ούτε την αξία τους σαν ανθρώπους.  Θα κληθούν να περάσουν αρκετές εξετάσεις σε διαφορετικά πλαίσια και θα δουν τους εαυτούς τους πολλές φορές, σαν την αντανάκλαση της σχέσης με τον άλλο, στα χρόνια που θα έρθουν. Οι όμορφες σχολικές αναμνήσεις, οι εφηβικές τους φιλίες, οι πολύτιμοι δάσκαλοι που τους ενέπνευσαν με τα λόγια τους και δε παρέμειναν απλά στην παράδοση της ύλης, τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα, οι μουσικές και τα βιβλία, αλλά και οι δύσκολες στιγμές του παρελθόντος από τις οποίες «επιβίωσαν», είναι τα σημαντικότερα πράγματα που θα μεταφέρουν στις αποσκευές τους, πλάι στο τάπερ της μαμάς. Αν κάτι θα πρέπει να τους θυμίζουμε αυτή τη περίοδο, είναι πως τα όνειρα τους δεν έχουν περιορισμούς, ούτε ανακόπτονται από τις πανελλήνιες. Με τη βοήθεια τους, θα ανοίξουν το δρόμο στο μονοπάτι της ζωής τους.

* Γώγου, Κ. (1978). « Τρία κλικ αριστερά». Εκδόσεις: Καστανιώτη.

Τσάση Βασιλική

Ψυχολόγος, MSc Ψυχικής Υγείας