Όλα τα αναφερθέντα εξωκκλήσια χρονολογούνται τουλάχιστον από τον 18ο αιώνα. Ο αριθμός (17) αποτελεί απόδειξη όχι μόνο της θρησκευτικότητας των κατοίκων, αλλά και της εμμονής των εις ΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΝ παρά την επί μακρούς αιώνας κατοχήν ετεροδόξων κτακτητών. Οι κινήσεις ανοικοδομήσεως έστω και μερικών από αυτά αποδεικνύει ότι το Θρησκευτικό Συναίσθημα παραμένει ακμαίον στους σημερινούς κατοίκους των Σπαρτιών.

Μέχρι και τους Σεισμούς του 1953 στα Σπαρτιά υπήρχαν οι ακόλουθες εκκλησίες, παρακκλήσια και ξωκλήσια :

Της Παναγίας (Κοιμήσεως της Θεοτόκου) :

η οποία ανήκε στην οικογένεια Λυκιαρδοπούλου των Σπαρτιών (αρχικώς εκαλούντο Ριτσαρντοπουλοι) και η οποία προς τα τέλη περίπου της δεκαετίας του 1930 έγινε ενοριακή και τώρα είναι η κύρια εκκληία των Σπαρτιών.

Με τους σεισμούς του 1953 υποστάσα ζημιές, κατεδαφίσθει και ξαναχτήστικε.

Το Τέμπλο της Παναγίας των Σπαρτιών είναι ιδιαιτέρας τέχνης και θα μπορούσε να χρονολογηθεί η κατασκευή του των 18ον αιώνα αν όχι νωρίτερα. Το Τέμπλο μέχρι και τους σεισμούς του 1953 είχε θαυμάσιες δεσποτικές εικόνες της μεταβυζαντινής Κρητικής Τέχνης με έντονα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της βυζαντινής αγιογραφικής τεχνοτροπίας. Δυστυχώς σχεδόν όλες οι θαυμάσιες αυτές εικόνες κατεστράφησαν ή και δεινώς εκακοποιήθηκαν κατά την κατεδάφηση και ανοικοδόμηση της εκκλησίας.

Στην εκκλησία της Παναγίας μέχρι και τους σεισμούς του 1953 υπήρχαν μερικά κομμάτια παλιά ξύλα. Κατά την παράδοση τα ξύλα αυτά ήταν από το ξυλοκράβατο του Εθναποστόλου Κοσμά του Αιτωλού όταν είχε περάσει και από τα Σπαρτιά κατά την περιοδεία του εις την Κεφαλονιά και τα χωριά της Λειβαθούς περί το 1777. Η ίδια παράδοση έλεγε ότι άλλοτε εις περιόδους ανομβρίας ελειτάνευαν αυτά τα ξύλα, έκαναν παρακλήσεις στο ύπαιθρο και έβρεχε. Μετά την κατεδάφιση της εκκλησίας τα ξύλα αυτά εχάθηκαν και έτσι έσβυσε και η παράδοση η σχετιζόμενη με την παρουσία του Πατρο-Κοσμά εις τα Σπαρτιά.

Του Αγίου Νικολάου εις το Περνάρι :

κτητορική της οικογενείας Πανά. Κατά την παράδοση, την οποίαν αναφέρει και ο Ηλίας Τσιτσέλης, η εκκλησία του Αγίου Νικολάου αρχικώς ήτο Καθολική. Η παράδοση αυτή όμως δεν στηρίζεται σε συγκεκριμένα ιστορικά στοιχεία. Η εκκλησία, υπό το αυτό ιδιοκτησιακό καθεστώς, υπάρχει και τώρα, ανοικοδομήθηκε μετά τους σεισμούς αν και μικρότερη από την παλαιά.

Το μέχρι τους σεισμούς τέμπλο κατασκευής του τέλους του 19ου αιώνος, δεν ήταν ιδιαιτέρας τέχνης, εν αντιθέσει προς τις δεσποτικές εικόνες οι οποίες είναι παλαιές και ασημοντυμένες.

Των Αγίων Σαράντα :

μεγάλη σχετικώς εκκλησία κατά την Ν.Α έξοδον του χωριού προς τον κάμπον, ανήκουσα εις την μη υπάρχουσαν πλέον οικογένειας ΚΟΚΟΛΗ. Με τους σεισμούς του 1953 κατεστράφη και ξαναχτήστικε. Το παλιό τέμπλο και οι δεσποτικές εικόνες διεσώθησαν και είναι πολύ καλής τέχνης.

Το 1933, λόγω επισκευών του οικήματος εις τον οποίον τότε εστεγάζετο το Δημοτικό Σχολείο Σπαρτιών, τούτο κατά το σχολικό έτος 1933-1934 λειτούργησε μέσα στην εκκλησία των Αγίων Σαράντα.

Του Αγίου Γερασίμου :

Αρκετά μεγάλη εκκλησία για παρεκκλήσι στην ανατολική πλευρά του χωριού, αρχικώς ανήκε στον κλάδο της οικογένειας Πανά και εν συνεχεία ως παρακκλήσι του Αγίου Νικολάου στο Περνάρι.

Κατά τους σεισμούς του 1953 κατεστράφη, καθώς και το τέμπλο, όχι ιδιαιτέρας άξιας. Οι παλαιές όμως δεσποτικές εικόνες διεσώθηκαν και χρονολογούνται περίπου ως και η παλαιά εκκλησία, τον 18ο περίπου αιώνα και προσφάτως εχαρακτηρίσθη ως διατηρητέα και δαπάνης του Υπουργείου Πολιτισμού θα υποστηλωθεί δεόντως.

Η καταδτραφείσα εκκλησία ανοικοδομήθηκε δαπάνης φιλόθρησκης οικογένειας Δρακοπούλου, ως δέησης αυτής προς τον Άγιο Γεράσιμο.

Εξωκκλήσι των "Αρχαγγέλων" :

ή κατά το τοπικό ιδίωμα ο "Αρχάγγελος" στα Μπονικάτα, τελευταία γειτονιά των Σπαρτιών προς την Πεσσάδα. Τα Μπονικάτα ήταν σχεδόν ξεχωριστός οικισμός σε σχετική απόσταση από το κυρίως χωριό.

Αρχικώς αποτελείτο από δέκα περίπου σπίτια εκ των οποίων μέχρι και τους σεισμούς του 1953 διεσώζωντο μόνον 4, τώρα δε μόνο ένα, αν και εν τω μεταξύ έχουν κτισθεί και άλλα μεταξύ των κυρίως Μπονικάτων και των Σπαρτιών.

Ο Αρχάγγελος στα Μπονικάτα κατεστράφη με τους σεισμούς και δεν ξαναχτήστικε. Πλην της γραφικότητος δεν παρουσίαζε άλλο ενδιαφέρον. Παλαιά ανήκε σε μία οικογένεια Καμπίτση από τις Κεραμειές, προφανώς ήταν κατόπιν αγοράς των γύρω κτημάτων από παλαιά οικογένεια των Σπαρτιών είτε από κληρονομιά.

Εξωκκλήσι του "Αη Γιάννη" :

στη θέση Λιόνοι, Β.Α των Σπαρτιών προς τις Κεραμειές. Και αυτό ήταν λιτό και γραφικό εκκλησάκι με το οποίο είχε σχέση η εκλιπούσα οικογένεια Κόκολη. Κατεστράφη το 1953 και δεν ξαναχτίστηκε

Των Αγίων Θεοδώρων :

στο δρόμο από Νιοχώρι προς τα Μπονικάτα, δηλαδή από τα Σπαρτιά προς Πεσσάδα, αλλά πολύ κοντά στο κυρίως χωριό. Ήταν ένα αρκετά μεγάλο αλλά πολύ χαμηλό κτίσμα. Ανήκε στη μή πάρχουσα πλέον οικογένεια Βροθεντού, στην οποία ανήκαν και όλα τα γύρω κτήματα.

Είχε καταρεύσει λόγω παλαιότητος προ του πολέμου του 1940. Προσπάθεια ανοικοδομήσεως του διεκόπη λόγω του πολέμου, των μετά τούτον γεγονότων και των σεισμών και τελικώς εγκαταλήφθει. Οι παλαιές εικόνες του διεσώθηκαν και πρέπει να βρίσκονται στην εκκλησία της Παναγίας.

Των Αγίων ΜΗΝΑ, ΒΙΚΤΩΡΟΣ και ΒΙΚΕΝΤΙΟΥ :

ή γνωστότερο ώς Άη Μηνά στο Νιοχώρι, δηλαδή την πρώτη γειτονιά κατά την είσοδο προς το κυρίως χωριό. Ανήκε στην οικογένεια Σπαθή. Κατεστράφει κατά τους σεισμούς και δεν ξαναχτήστικε.

Παρεκκλήσι της "Φανερωμένης" :

στη θέση Καμάρι, στο κέντρο του χωριού. Ανήκει στην οικογένεια Πανά, κλάδος Ιωαννίκιοι. Κατεστράφει κατά τους σεισμούς του 1953 και ξαναχτήστικε το 1976. Διεσώθηκαν δύο από τις παλαιές εικόνες.

Του Αγίου Νικολάου :

στο Καμάρι, εντός του αυτού χώρου με την Φανερωμένην. Κατεστράφει και αυτό με τους σεισμούς και ξαναχτήστικε το 1998.

Παρεκκλήσι του Αγίου Αθανασίου :

στο κάτω Ν.Α μέρος του χωριού. Κατεστράφει το 1953 και ξαναχτίστηκε. Ανήκει στην οικογένεια Πανά-Λορετζάτου.

Παρεκκλήσι του Αγίου Ελευθερίου :

στη θέση "Αλωνάκι" μέσα στο χωριό. Ανήκε στον κλάδο της οικογένειας Λυκιαρδοπούλου, κατεστράφει το 1953 και δεν ξαναχτήστικε.

Εξωκκλήσι των Αρχαγγέλων ή ο "Αρχάγγελος" :

σχεδόν απέναντι από τους Αγίους Σαράντα κατά την Ν.Α έξοδο του χωριού πρός τον κάμπο και την θάλασσα. Παλιά ανήκε στην οικογένεια Πανά - Παπαδάτου και μετέπειτα στην οικογένεια Αποστολάτου. Κατεστράφει το 1953 και ξαναχτίστηκε.

Εξωκκλήσι του Αγίου Ανδρέου :

του Άγι Αντρέα (κατά το τοπικό ιδίωμα), ευρισκόμενο επί του κυρίου δρόμου από Σπαρτιά προς το γυαλό του Κλειματσιά, Νότια-Νοτιοδυτικά του χωριού. Κατεστράφει με τους σεισμούς και ξαναχτίστηκε. Αρχικώς ανήκε στον κλάδο της οικογένειας Βαλλιάνου των Κεραμιών και τώρα είναι ιδιοκτησία Σπυρίδωνος Μάσσα.

Εξωκκλήσι της Αγίας Μαρίνας :

ευρισκόμενον Δυτικώς των Σπαρτιών προς τα Κλείσματα. Κατεστράφει με τους σεισμούς και δεν ξαναχτίστηκε. Ανήκε στην οικογένεια Πεταλούδη.

Εξωκκλήσι του Προφήτη Ηλία :

ή Άη Λιάς ευρίσκεται περίπου 100μ από τον Άγιο Αντρέα., αριστερά του δρόμου προς τη θέση Κούρουκλας. Κατεστράφει το 1953 και ξαναχτίστηκε. Ανήκει στην οικογένεια Σπυρίδων Δρακοπούλου.

Ο Άη Νικόλας :

στον Κλειματσιά είναι η εκκλησία της ΨΥΧΗΣ ΤΩΝ ΣΠΑΡΤΙΝΩΝ. Καμιά άλλη εκκλησία, μικρή ή μεγάλη, δεν αισθάνονται μέσα στην ψυχή τους οι Σπαρτινοί όσον τον Άη Νικόλα στον Κλειματσιά. Κτήτωρ της εκκλησιάς υπήρξε μέλος της οικογένειας Πανά κατά τον 18ο αιώνα, του κλάδου Παπαδάτου.

Η ύπαρξη τριών εκκλησιών αφιερωμένων στον Άγιο Νικόλα είναι χαρακτηριστικό του στενού δεσμού των κατοίκων των Σπαρτιών με τη θάλασσα.

Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι ενώ η "εόρτιος ημέρα" του ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ στο Περνάρι είναι η 6η Δεκμβρίου, του Αγίου Νικολάου στον Κλιματσιά είναι η 10η Μαϊου, του δε Αγίου Νικολάου στο Καμάρι ήταν της 20η Μαϊου.

Κατά την παράδοση όταν μεταφέροντο τα λείψανα του Αγίου Νικολάου από τους Σταυροφόρους στο Μπάρι της Ιταλίας, το καράβι λόγω θαλασσοταραχής "επόδισε" στον Κλειματσιά και προφανώς εορτάζεται η άφιξης και η αναχώρησης του καραβιού με τα λείψανα του Αγίου Νικολάου.

Πηγή: www.spartia.gr