Περνώντας τα σύνορα σε υποδέχονται τραχιά βουνά, με χαμηλή βλάστηση και νιώθεις έντονα την δύναμη της πέτρας να καθορίζει τον τόπο. Προορισμός μας οι Βόδριτσα στην Αλβανία, εκεί   που επιμένουν  πεισματικά να τυλίγονται στο μυστήριο δύστροπες και ακριβοθώρητες  μνήμες. Εκεί που ανασαίνεις τον αέρα και στριμώχνονται στο μυαλό σου η  θυσία  ο ηρωισμός, οι «λυτρωμένοι άνθρωποι από τη δυναστεία της λάσπης…».

 Εδώ η ιστορία δεν σηκώνει παραμόρφωση, εδώ σε κάνει  ταπεινό αναγνώστη της …

Στις Βουλιαράτες μεταξύ του 1940 και του 1941 λειτούργησε για 3,5 μήνες το (Σ1 Πεδινό χειρουργείο δυναμικότητας 300 κλινών) για την περίθαλψη των Ελλήνων τραυματιών που έρχονταν από διάφορα σημεία του μετώπου. Όσοι έχασαν τη ζωή τους στη χειρουργική μονάδα (περί τους 60 στρατιώτες), τιμήθηκαν κι ετάφησαν από τους Βουλιαρατινούς σε ένα χωράφι που παραχωρήθηκε ειδικά για τους Έλληνες Πεσόντες του Πολέμου. Έτσι έπραξαν κατά τα λόγια του Περικλή στον «Επιτάφιο»:  «Ανδρών επιφανών πάσα γη τάφος».

Ο Δημήτρης Μπάκος, διατηρούσε έναν κατάλογο με τα ονόματα των στρατιωτών, έβαζε ένα αντικείμενο στον καθένα ,το κατέγραφε, περιμένοντας την ημέρα που θα ενημέρωνε τις οικογένειες των θυμάτων για το που είναι θαμμένοι οι δικοί τους άνθρωποι, πράγμα το οποίο δεν κατάφερε κι έτσι παρέδωσε τα στοιχεία στον Γεώργιο Μπάκο (1967), για τη συνέχιση του έργου του. Στον κατάλογο που βρίσκεται στην εκκλησία της Αγίας Σκέπης στην είσοδο του νεκροταφείου, αναφέρεται ο Θωμάς Πλάτων από το Αργοστόλι Κεφαλονιάς.

Στο Βουλιαράτι στο Ελληνικό στρατιωτικό νεκροταφείο, η πλειοψηφία των πεσόντων έχει αναγνωρισθεί-υπάρχουν αρκετοί Λευκαδίτες- όμως υπάρχουν και κενοτάφια με άγνωστους πεσόντες. Η συμβολή του Αρχιεπίσκοπου Αλβανίας Αναστάσιου (Γιαννουλάτου) στην κατασκευή του νεκροταφείου υπήρξε σημαντική. Μετά το άνοιγμα των συνόρων, δόθηκαν χρήματα κι από την Ελληνική πλευρά ώστε να επιτευχθεί η αναστήλωση των μνημάτων και να συντηρείται . Κάθε χρόνο, 28η Οκτώβρη, στην επέτειο του «ΟΧΙ» πραγματοποιείται κατάθεση στεφάνων εις μνήμην των Πεσόντων παρουσία μελών της Ελληνικής ηγεσίας και των Βουλιαρατινών (και μη) που βρίσκονται εκείνη την περίοδο στην περιοχή.

Απέναντι από το νεκροταφείο υπάρχει ένα ύψωμα με ένα μοναδικό δέντρο, κάτω από αυτό το δέντρο όπως μου διηγήθηκε ο φιλόξενος και εγκάρδιος Δημήτρης Κουτσός, ένας Έλληνας φαντάρος, έβαλε κατά των Ιταλών κατατροπώνοντας τους, μέχρι που τον εντόπισαν και «έγειρε» στην κλίνη της αιωνιότητας.

Η 90άχρονη Κωστάντω  Κουτσού , άφησε την ψυχή της να πετάξει σαν άσπρο περιστέρι και  με τρεμάμενη φωνή μου εκμυστηρεύτηκε :«Η μάννα μου η Μαρία Νίκα,  έκρυβε στο σπίτι μας τους έλληνες φαντάρους και τους νοιαζόταν σαν παιδιά της, μικρό σπίτι είχαμε, μα κάποια στιγμή είχαμε 15 παλληκάρια και όταν κάποιος έφυγε για λίγο, βγήκε να τον αποζητήσει και να τον προφυλάξει…». Πλημμύρισαν   τα μεγάλα εκφραστικά  μάτια της. Μέσα τους καθρεφτίστηκαν… «τα παλληκάρια εκείνα θα ξαναπλάσει ὁ νους, Θε να τα ιδώ  στη μάχη.., στον κίνδυνον  ομπρός, πως οι βουνίσιοι θόλοι βγάνουν πολέμου αχό…

Βουλιαράτες, Ελληνικό χωριό στην Αλβανία.., κάποιοι επιμένουν να ζουν και να ανασαίνουν εκεί,  όπως ο Δημήτρης Κουτσός, η Ελένη Κουτσού, η γιαγιά Κωστάντω , εμφορούμενοι από τα Ελληνικά ιδεώδη ,δεμένοι με την γη  τους ,που κατά τον Περικλή,

«…ἀνδρῶν γὰρ ἐπιφανῶν πᾶσα γῆ τάφος, καὶ οὐ στηλῶν μόνον ἐν τῆ οἰκεία σημαίνει ἐπιγραφή, ἀλλὰ καὶ ἐν τῆ μὴ προσηκούση ἄγραφος μνήμη παρ’ ἑκάστω τῆς γνώμης μᾶλλον ἢ τοῦ ἔργου ἐνδιαιτᾶται…».

Ελευθερία Κουλουριώτου